Geschiedenis van interculturele contacten
Ontmoetingen in het Westen; Een Wereldgeschiedenis
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Inhoud
0. Inleiding........................................................................................................................................... 2
0.1. Opvattingen over culturele contacten ................................................................................... 3
1. De oudste westelijke globaliseringen ............................................................................................ 3
Christenen, moslims en Vikingen onderweg (7e tot 12e eeuw) ........................................................... 5
1.1. DE ISLAM NAAR HET WESTEN ................................................................................................ 5
1.2. SCANDINAVISCHE GLOBALISERING ...................................................................................... 10
1.3. KRUISVAARTEN EN HANDEL IN DE MIDDELLANDSE ZEE ..................................................... 10
2. De Middellandse Zee en West-Afrika in de balans tussen oost en west, noord en zuid, 1200-
1500 ....................................................................................................................................................... 11
2.1. DE WESTELIJKE MIDDELLANDSE ZEE ALS GLOBALISERINGSHUB ........................................ 12
2.1.1. Vanaf 12e eeuw christelijke opmars in westelijk bekken Middellandse Zee ............. 12
2.1.2. Moslims in westelijk bekken Middellandse Zee .......................................................... 13
2.2. DE LOKROEP VAN DE SAHARAHANDEL ................................................................................ 16
2.3. PORTUGESE INTERACTIES AAN DE KUSTEN VAN WEST-AFRIKA ......................................... 17
2.4. OTTOMANEN AAN DE MIDDELLANDSE ZEE ......................................................................... 18
3. Mondialisering in de lange zestiende eeuw (1500-1640)............................................................ 22
3.1. OTTOMAANSE WERELDHEERSCHAPPIJ ................................................................................ 22
3.2. VROEGE UITWISSELINGEN OVER DE ATLANTISCHE OCEAAN .............................................. 26
3.3. SPAANS-PORTUGEES-HABSBURGS WERELDRIJK, 1580-1640.............................................. 28
3.4. AFRIKAANSE MONDIALISERING ........................................................................................... 31
4. Een trans-Atlantische wereld, 17de -18de eeuw ......................................................................... 33
4.1. ATLANTISCHE WERELD ......................................................................................................... 33
4.1.1. Plantages ....................................................................................................................... 33
4.1.2. Trans-Atlantische slavenhandel ................................................................................... 37
4.2. DE MIDDELLANDSE ZEE EN OTTOMAANSE MONDIALISERING ........................................... 38
5. Westelijke mondialisering in de 19e eeuw .................................................................................. 40
5.1. ROEP OM VRIJHEID, 1776-1804............................................................................................ 41
5.2. ALTERNATIEVE VRIJHEDEN, 1805–1830 .................................................................................... 43
5.2.1. Nog meer revoluties ........................................................................................................... 43
5.2.2. Antislavernijbeweging ........................................................................................................ 44
5.2.3. Religieuze heropleving ....................................................................................................... 45
1
, 5.3. HET INDUSTRIËLE STARTSCHOT VAN DE WERELD, 1830-1851................................................. 46
5.4. SLAVEN VAN DE MONDIALISERING, 1850-1880 ....................................................................... 47
5.5. PAN-AFRIKANISME .................................................................................................................... 48
1: de oudste westelijke globaliseringen = 1e college
2: christenen, moslims en Vikingen onderweg (7de tot 12de eeuw) = 1e college
3: de Middellandse Zee en de Sahara in de balans tussen oost en west (13de tot 15de eeuw) = 2e
college
4: mondialisering in de lange 16de eeuw = 3e college
5: een trans-Atlantische wereld (17de en 18de eeuw) = 4e college
6: Westerse globalisering in de 19de eeuw = 5e college
7: een wisselvallig Westen in de 20ste eeuw= 6e college
0. Inleiding
2
,Kaart: toestand wereld ca. 1300
- Veel interactie op grote afstand (was er al voor de kolonies !!!)
- Klemtoon op de posities van religies hierin -> zijn motoren geweest
o Boeddhistische ,Chinese en islamitische religie hebben een impact gehad
0.1. Opvattingen over culturele contacten
- David Graeber en David Wengrow, The Dawn of Everything (2019)/ Het begin van alles
- Samuel Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order (1996)
- beide boeken buigen zich over vraag wat culturen zijn, Graeber en Wengrow vooral oudste tijden,
Huntington huidige situatie
- historische dimensie in hun werken:
o Graeber en Wengrow: mogelijkheden liggen altijd open
o Huntington: geschiedenis bepaalt wat regio’s zijn
- Graeber en Wengrow stellen in vraag of landbouw en steden begin van beschaving
- Beschaving/ culturen kunnen enorm van elkaar verschillen en hebben ook op lange afstanden
impact op elkaar -> 1 lijn trekken is lang niet aan de orde (een opvatting)
- Aan de Tigris en de Eufraat ontstaan landbouwstichtingen en uiteindelijk steden -> begin van
beschaving?
1. De oudste westelijke globaliseringen
Big history
- Amerika vóór 1492: naar schatting 80
miljoen bewoners = ca. 1/5
wereldbevolking
- Vier wereldsystemen v.o.t.: Mesopotamië,
oosten van China, Peru, Mexico: Geen van
deze duurzaam op de zee gericht
- Grote lijnen trekken
- 4 grote wereldsystemen: Mesopotamië,
Oosten van China, Peru en Mexico
- In Amerika dus 2 - grote systemen door grote bevolking -> de helft van de wereldsystemen
ontwikkelen zich dus in Amerika
- Voorbeeld van vorm van interculturele contacten: Incapad & Middellands zeegebied
3
, Voorbeeld 1: Incapad, Amerika
- Gigantisch netwerk van wegen aangelegd door mensen
- Doorheen het Andesgebergte, aan westflank Zuid-Amerika
- Intens systeem met als gevolg dat de stad machu picchu bloeit -
een van de oudste beschavingen
- Zowel horizontale assen als verticale assen (naar het hoge
gebergte) - dus op verschillende hoogtes een heleboel contacten
(hoog, middel en laagvlaktes)
- El Nino -> eerste weerfenomeen waarvan geregistreerde resten
over zijn — brengt gigantische veranderingen te weer in het systeem ter
plekken : vissterfte -> mensen van de laagvlakten trekken naar ergens anders
of hoger in het gebergte - middenvlakken: erosie/ overstromingen in de
valleien: mensen moeten hoger trekken,… -> verklaart integratie van deze
gebieden
1440-1532 Inca’s domineren Andes
- Wegennetwerk van zo’n 23.000 kilometer lang
- Inca’s vinden een goed functionerend systeem van netwerken, wegen,
connecties -> nemen het over en wordt Incarijk - beschouwde zichzelf als een
wereldrijk ( = Rijk van de 4 windstreken)
- militaire macht om het systeem van verticale integratie te verbreden
1532 verovering Incarijk door Pizarro
- Spanjaarden nemen het dan over (campagnes Pizarro) en zullen het op hun
manier verder besturen
- we zijn het beste gedocumenteerd vanaf de Inca’s maar het was duizend
jaren ervoor al bezig
Voorbeeld 2: Middellands Zeegebied
- knooppunt van oost en west, noord en zuid, Afrika, Europa en Azië
- Fernand Braudel, Frans historicus: eenheid in geografische verscheidenheid, die onveranderlijk is
- archeologen Peregrine en Horden: microconnecties tussen eilanden en kusten, elk met eigen
taakverdeling
- model van verspreiding van cultuur door Feniciërs, Grieken, Romeinen…
- model van verspreiding van cultuur door grote godsdiensten: joden, christenen, moslims…
- Grote verspreiding van zowel cultuur als godsdiensten
Feniciërs
- Ca. 1200 v.o.t. invallen zeevolkeren zorgen voor chaos in oostelijke bekken MZ
o Belegering Troje
o Handel vermindert
- Nieuw type cultuur: zeehandel over de lange afstand
- Feniciërs: steden Tirus, Sidon, Beiroet
- F. stichtten kolonies: Cadiz, Marseille, Carthago…
- F. verkenden ook de Atlantische kusten
- Culturele invloed: ritueel offeren oudste; schrift van 22 medeklinkers
- Aanhoudende droogte van 3 jaar zorgt voor het tenietgaan van de beschaving voor de Feniciërs -
> zij gaan oplossingen zoeken en vinden voor de catastrofes -> gaan via de middellandse zee
nieuwe punten zoeken / ankerpunten zoeken - gebruiken de zee
- Hieruit komen er een aantal interessante schriften voort
Fenicische interculturalitet
- Een aantal handelsposten groeien uit tot echte steden: Cadiz, bovenal Carthago
- Carthago: zelf heel vruchtbaar en welvaren hinterland. Wordt machtige stad en zelf het centrum
van een eigen handelsnetwerk (graan, wijn, olie) binnen het omvattende MZ-netwerk
- Feniciërs verhandelden textiel, zeeslakken (voor pigment) en cederhout uit de Levant
4
