Theorie sociaal werk
Docent: Emilie Jonckheere
Waarom dit vak?
- Vervolg op inleiding in sociaal werk
- Professionele Bachelor
- Belang van theorie in Sociaal werk
- Doelstelling: KRITISCH NADENKEN en hopelijk een appreciatie voor de theorie
- Verschillende visies van organisaties op zelfde doelgroep/domein – zelf nadenken over hoe jij SW
invult. Geen goed of fout!!
Examen
- 50% theorie + 50% kennisvragen
o Begrippen; open kennis vragen (geen definities, enkel in eigen woorden)
o Enkele MCV (geen giscorrectie!)
o Enkele openvragen
- Leren met voorbeelden!
1 Inleiding
Plaats in de cursus:
Wetenschappen
- Wetenschappelijk onderzoek = een zoekproces gebaseerd op denken, intuïtie en creativiteit, waarin
op een systematische manier gegevens worden verkregen, gebruikt en geanalyseerd, met als doel
kennis te verzamelen”
(Mighelbrinck, 2013, p, 32)
o Probleem is dat veel SW’ers dit niet graag doen
o Je kan niet op je buikgevoel alleen vertrouwen of dit als methode gebruiken
- Scientific reasoning, whether deductive or inductive, involves relationships between sets
of statements, not between statements on the one hand and perceptual experiences on the other
(Munro, 1991)
- Methoden, gesprekstechnieken, subsidiemiddelen die ingezet worden, … Allemaal voorbeelden van
SW in de praktijk.
Sanne Van der Spiegel theorie sociaal werk 2023-2024 1
, Wetenschapstheorie (Leezenberg & De Vries, 2001)
- Wetenschapstheoretische grondslagen vormen de
grondslag voor de sociaal werk stromingen die we in latere
lessen zullen zien: vier paradigma’s of grondslagen
- Gaan alle vier over de vraag naar wat geldige kennis is en hoe geldige kennis kan verworven en
ingezet worden
1. Is een bepaalde uitspraak waar, objectiever, zekerder, betrouwbaarder dan een andere uitspraak?
2. Verschil wetenschappelijke kennis en andere kennis.
3. Sterke filosofische inslag: wat beschouwen we als waar?
4. Vraag naar adequaatheid: een vorm van kwaliteitscontrole naar welke regels worden gebruikt
o bv. in het positivisme zal dit op wiskunde gebaseerde modellen zijn
o bv. in de kritische theorie de gerichtheid op emancipatie
Praktijk ervaring en kennis IS waardevol! Maar een politieker zal sneller luisteren naar een
onderzoeker. Is je werk en de mogelijks grote beslissingen (bv. schrapping leefloon op OCMW)
gekoppeld aan uitspraken of objectieve vaststellingen? Op basis waarvan nemen mensen die
beslissing? Dat is waar filosofie een insteek maakt. Hoe wordt de kwaliteit bepaald? Registraties
van je uren is kwantitatief positivisme.
Trajectgesprekken om evolutie te zien is emancipatorisch, kritische theorie.
Verlichtingsdenken: rationaliteit
- Sinds 17de eeuw wetenschappelijke revolutie
- Beschikken over kennis die onafhankelijk van de menselijke geest bestaat: honger naar objectieve
kennis door zich te ontdoen van subjectieve indrukken en metafysische kennis
- Wetenschap moet aanbrengen wat objectieve feiten zijn en welke samenhangen er tussen
verschijnselen en gebeurtenissen bestaan.
- Stap naar het huidige standaardwetenschappelijke model (zie verder) niet in één keer gezet
maar voortdurende discussie over wat kennis is en hoe kennis te genereren
- empirisch, argumentatie, reproduceerbaar, universeel, methode, zelfcorrigerend proces
- Spanning natuurwetenschappen en geesteswetenschappen maar toenemende dominantie van
natuurwetenschappelijk model
- Verschillende paradigma’s blijven zeker bestaan: sociaal werk als praktijk vooral aansluiting bij de
geesteswetenschappen
- Groeiende aandacht voor het standaardwetenschappelijk model (bv. bewezen interventies)
Geesteswetenschappen
- Studie van de producten van de menselijke geest (cfr. cultuurwetenschappen of menswetenschappen)
- Vraag naar betekenis van de dingen (wat betekent bijvoorbeeld een uitspraak van een beleidsvoerder,
wat betekent bepaald gedrag van een moeder, wat betekent de angst voor een recessie in een bedrijf,
wat betekent de verandering van de welvaartstaat, wat betekent iemand nabij zijn,….)
- Wetenschappelijke waarheidsclaim van het natuurwetenschappelijke model staat in de
geesteswetenschappen naast (en vaak in spanning met) de interpretatie en het openen van nieuwe
perspectieven
o Bv. wat is de betekenis van het huidige grondrechtendiscours in sociaal werk? = interpretatie
o Bv. hoe kan sociaal werk mee vorm geven plek voor iedereen? = emancipatie
- Niet alleen zoektocht naar een of andere ‘verborgen’ interpretatie maar ‘nieuwe interpretaties’
toevoegen: zo ontstaat ‘debat’ of ‘dialoog’ tussen interpretaties.
- Maar geen feitenrelativisme: feiten, cijfers zijn noodzakelijk in en voor interpretaties en emancipatie.
o Bv. Cijfers over aantal daklozen en verscheidenheid aan verborgen dakloosheid kan agenda
van sociaal werk en sociaal beleid bijsturen en versterken.
Sanne Van der Spiegel theorie sociaal werk 2023-2024 2
, Belang van stem betrokkenen en perspectief sociaal werker als actieve vormgevers aan kennis
EN
Belang van het historisch begrijpen van menselijke ontwikkelingen
- Bv. verschuivingen in kindbeelden
- Bv. shift van integratiewerk in de jaren 80 naar inburgering in vorig decennium
- …... (probeer zelf verschuivingen te benoemen die belangrijk zijn voor actuele discussies)
Van (heel paternalistische) ontwikkelingshulp naar ontwikkelingssamenwerking 2.0 (nog steeds
veel werk aan)
Signaal functie van Sociaal Werker!
Zelfs in organisaties – top down of bottom up maakt groot verschil. Linken leggen tussen praktijk
en beleidsniveau
1.1 4 wetenschapstheoretische stromingen
(1) Positivisme
(2) Sociaal constructivisme
(3) Kritische theorie
(4) Postmodernisme
1.1.1 Paradigma 1: positivisme en post-positivisme
1.1.1.1 Positivisme
Basiskenmerk: bevindingen toetsen aan waarnemingen volgens verifieerbare en reproduceerbare
methoden
- Ook in sociaal werk vraag naar meer positivistische benadering (zie stromingen evidence based
sociaal werk)
- “The fields of social work and social welfare lag considerably behind the accomplishments in the
disciplines of health care, education, and criminal justice. In part this is because of our
endless professional wrangling over inherently unresolvable philosophical issues. This has been fun,
but there comes a time when fruitless discussions become harmful and an impediment to progress”
(Thyer, 2008, p. 342)
Heel populair, veel impact op beleid ook. Alles moet meetbaar zijn in de huidige maatschappij
- Methode is belangrijk ook als legitimering naar buitenwereld (om aan te tonen dat ze wetenschappelijk
en dus betrouwbaar zijn)
o Zo ook in sociaal werk: positivistisch onderzoek moet mee de legitimatie van sociaal werk als
wetenschappelijk vestigen, tegelijkertijd ontwikkelt positivistisch sociaal werk onderzoek
nieuwe kennis die als wetenschappelijk en dus als waarheid wordt gezien.
(legitimatie = teken van relevantie, anders zou iedereen het kunnen doen)
o Verwacht te leiden tot methoden die verifieerbaar, betrouwbaar en werkzaam zijn.
Cfr. evidence based social work.
Niet enkel slecht, ook positief
Invloed ervaringsdeskundigen in het werkveld is positief voorbeeld.
Bv. Aantal begeleidingen per begeleider vermindert door vrijstelling voor gezinshereniging
(merkbaar in registraties dat het verhoging in tijd vroeg)
Sanne Van der Spiegel theorie sociaal werk 2023-2024 3
, Enkele uitspraken
- “dat kind heeft blauwe ogen”: makkelijk vast te stellen (objectief feit), meetbaar en observeerbaar.
- “dat kind groeit op in deprivatie vanwege de moeder”: moeilijker om vast te stellen, iedereen kijkt
anders naar een situatie en gaat deze anders invullen (subjectief). Het is niet observeerbaar, maar je
kan het wel gaan testen/meten door op een bepaalde manier te gaan kijken naar observeerbaar
gedrag in verschillende contexten en situaties.
Rol van theorie in het positivisme
o Uitspraak 1 is verifieerbaar, uitspraak 2 niet wegens moelijker meetbaarder
conceptueel kader: wat is deprivatie? Wie of wat beoordeelt dat? Op welke manier? Op basis
van wat? Welke theorie kan dat meten mee onderbouwen?
o Verschil meetbaarheid en observeerbaarheid: om positivisitisch te zijn hoeft iets
niet noodzakelijk meetbaar te zijn maar wel observeerbaar: tegenwoordig wel nadruk
op meetbaarheid
o In enge positivistische zin is uitspraak 1 wetenschappelijk en uitspraak 2 niet
o In een gematigde zin kan uitspraak 2 inderdaad niet geobserveerd worden maar de ‘theorie’
wel getest worden door te kijken naar observeerbaar gedrag in tal van situaties en contexten
o Probleem is dat de theorie zo ook mee kan bepalen naar wat we kijken of wat we willen zien:
neiging om te zoeken naar bevestiging van de theorie. Maw als je kijkt vanuit de bril van
deprivatie zal je in die situaties wellicht bewijs vinden van deprivatie. Op deze manier zoeken
we bevestiging of verificatie van de theorie. Deze werkwijze wordt nu niet langer gezien als
wetenschappelijk. (confirmatiebias)
Vertaling naar wetenschappelijk onderzoek
o H0 of nulhypothese: aanname dat een bepaalt effect niet bestaat
Door toetsing hoopt men deze hypothese te verwerpen m.a.w. dat er wel een effect is
(zodra er een effect is kan de nulhypothese niet waar zijn)
o HA of alternatieve hypothese: aanname dat het gezochte effect bestaat, dit is de hypothese
(of theorie) die men tracht te bewijzen. Zodra er een effect is (hoe klein ook) is de alternatieve
hypothese waar.
Verschil tussen observationele termen en theoretische termen
I. Observationele termen verwijzen naar observeerbare dingen, gedrag,…
Bv. Kleur van ogen, wenen, aantal huishoudens, toename aantal daklozen
II. Theoretische termen verwijzen naar hun positie in een netwerk van concepten in een
theorie. Termen op zich zeggen weinig of kunnen voor alles of niets worden gebruikt zonder
kadering in hun theorie
Bv. Motivatie, Empowerment
III. Gezien wat we observeren onder meer mee bepaald is door de theorie die
we hanteren zijn observaties zelden puur observaties maar theoriegeladen observaties
Bv. Steeds gevoel te hebben aan te schuiven aan traagste kassa
Bv. Empowerment zoals begrepen door EU
of zoals begrepen door burgerrechtenbeweging
Bv. In welk theoretisch raamwerk past ‘verantwoordelijkheid’ en over wat hebben
we het als we het over ‘verantwoordelijkheid’ hebben: kan naargelang tijd, plaats,
sociale groep.... andere dingen betekenen
Sanne Van der Spiegel theorie sociaal werk 2023-2024 4
