Mediarecht
Les 1
Examen
Gesloten boek – schriftelijk – open vragen
3 soorten vragen:
o Kennis (basisconcepten)
o Kaderen actualiteit
o Casus
Cursus bestaat uit 3 delen
1. Situering van mediarecht en vrijheid van meningsuiting
o Draagwijdte en beperkingen vanuit grondwettelijke en menselijk perspectief
2. Het Vlaamse mediadecreet: regels Vlaamse gemeenschap m.b.t. radio en televisie
o De regeling van de audiovisuele media in Vlaanderen
o Wordt beïnvloed door recht van de Europese Unie!
3. Deontologische regels
o Bv. Zelfregulering, Raad voor journalistiek, jury voor ethische praktijken over
reclame…
= het geheel van rechtsregels met betrekking tot de communicatievrijheid en de
massacommunicatiemiddelen
1. Regels die het grondrecht van de expressie- en communicatievrijheid waarborgen
2. Regulering die verbodsbepalingen of beperkingen oplegt aan expressie- en
communicatievrijheid vanwege de media-inhoud
3. Regels over organisatie en exploitatie van de media als communicator/zender
o Bv. je wil een radiostation exploiteren, waaraan moet je voldoen?
4. Regels over de organisatie en exploitatie van de middelen en de kanalen waarmee de media-
inhoud wordt verspreid (distributeurs, kanalen)
Belangrijke aspecten
Rechtsregels ≠ deontologie
In persvrijheid: deontologie belangrijk
o Spanningsveld
Rechtsregels zijn top-down door statelijke instelling vastgelegde regels van toepassing op
groep mensen en de miskenning van rechtsregels leidt tot sanctie (uitgevoerd door staat)
o Max Weber: staat heeft monopolie van legitieme geweld
o Bv. Maffia biedt beschermingsdiensten aan beconcurreert de staat
Deontologische regels/professionele ethiek: regels die groep zelf vastlegt (vaak in
beroepsbeoefening)
o Soms overlap: vrije beroepen (arts, advocaat) hebben eigen deontologie maar zijn
toch wettelijk omkaderd
o Beroepsgroep gaat zelf (bottom-up) regels, aanbevelingen en suggesties doen over
hoe bv. een journalist moet handelen NIET DE STAAT!
De miskenning van de regels kan dus niet gesanctioneerd worden door de
staat
Soms botsingen!
o Journalistiek bronnengeheim: bronnen niet bekend maken
o Fundamenteel om bronnengeheim te waarborgen!
1
, Wanneer iemand uit angst dat journalist zijn identiteit naar buiten gaat
brengen iets niet verder vertelt iedereen verliest
Als men journalist betrapt op het bekend maken van bronnen
deontologisch niet oké
Het statelijk recht vond dit jarenlang niet zo belangrijk (want bv.
politie heeft die bronnen soms net nodig voor het onderzoek)
3 hypotheses
Deontologie en rechtsregels lopen volledig samen geen probleem
Lopen soms samen, soms deontologie maakt regels waar statelijke recht warm of koud laat
Wanneer clash: wel probleem
o Europees hof voor rechten van de mens: naleven journalistieke deontologie is
voorwaarde, maar journalisten moeten ook wet naleven wel link tussen
deontologie en rechtsregels!
Eerder semantisch, retorisch
o Burgerlijke aansprakelijkheid (artikel 1382): schade die je aanricht, moet je
vergoeden
Bv. rechtbank: deontologie naleven teken van voorzichtigheid
Hoewel het gescheiden werelden zijn, als advocaat toch liever deontologie
naleven dan statelijk recht
Wanneer journalist deontologisch ongelijk krijgt moeilijk!
Evolutie van persrecht naar multimediarecht van vandaag
Focus van overheidsinmenging (= problematisch) naar overheidsregulering (= minder
problematisch)
19e E: discussie over grenzen van wat men kan zeggen (schrift, drukpers)
o Overheid houdt zich bezig met de inhoud (wat er gezegd wordt): liberaal vs.
restrictief zijn
Zo komen er regels over pornografie, majesteitsschennis…
o Aandacht van progressieve, liberale juristen gaat naar vrijheid van meningsuiting,
persvrijheid (de mogelijkheid om onbevreesd te spreken)
o Perswetten werden veracht, restrictief… geen regels waren beter
Door nieuwe media (radio, televisie)
o Radiogolven zijn beperkt schaarste is probleem
o Overheid bepaalt wie voordeel krijgt en wie niet
o Altijd hetzelfde: IETS is maar beperkt aanwezig
grote vraag naar IETS
Hoe verdelen?
Kapitalist zegt: veilen de meestbiedende krijgt IETS
o = sociaal niet echt aangewezen
o Mediapluralistisch niet aangewezen
Waar schaarste is, zal overheid optreden
o Niet inhoudelijk, maar regulerend
o Zorgwekkend:
Bv. krant sluiten omdat die kritisch bericht over
staatshoofd
Bv. journalist die veroordeeld wordt omdat hij bv.
iets blasfemisch gepubliceerd heeft
o Niet zorgwekkend
Bv. regels over toegang tot radiogolven (voldoen aan
voorwaarden om vergunning te krijgen)
Probleem: interventie i.p.v. regulering door overheid
2
, o Lijkt logisch en aanvaardbaar maar is dat niet! Via regulering
toch interveniëren
o Bv. schaarste op markt
Standjes reguleren door de overheid
Reguleren kan gebruikt worden om onder het mom
van omgaan met schaarse middelen, bepaalde
stemmen niet aan het woord te laten
o Administratieve staat, welvaartsstaat: overheid die ingrijpt in economische leven
Technologische evolutie, despecialisatie van netwerken, afbouw overheidsmonopolies… complexe
combinatie van diverse rechtstakken
En ontwikkeling van nieuwe politieke ideeën!
Onder invloed van recht van EU: de monopolies afbouwen in radio en televisie
o 1989: intrede commerciële televisie (VTM) hoe daarmee omgaan?
Differentiëren! Heeft bv. impact gehad op mediagroepen die we vandaag
kennen
Technologische revolutie
o Vroeger: kabeltelevisie kabelverdeler kiest zenders
Plots ook antennetelevisie
o Ook telefoon maar staat los van televisie
o Despecialisatie van netwerken
Telenet gaat aan kabeldistributie doen
Als er een netwerk is waar beeld doorkomt, dan kan daar toch ook
klank door?
Televisiezender: als er netwerk is waar klank doorkomt, dan kan daar toch
ook beeld door? ook televisie distributie doen
Proximus gaat ook televisie aanbieden
o 2 sectoren (die eerst juridisch anders gereguleerd werden) gaan met elkaar
vervlechten
Hier komt later ook nog internet bij!
mediarecht volgt deze evolutie mee
o Recht vertrekt van focus op wat er gezegd kan worden (laster, eerroof,
drukpersmisdrijven) naar radio- en televisie: omroeprecht
Later versnelling met technologische ontwikkelingen: computers, IT-recht,
camerarecht…
o Monopolies worden doorbroken
Concurrentie: wat als mediagroepen te groot worden
Europese Unie recht
Administratief recht
Leidingen- en netwerkrecht
Onze focus: evenwicht tussen vrijheid van meningsuiting en grenzen ter bescherming van andere
legitieme rechten en belangen
3
, Les 2
Vrijheid van meningsuiting als mensenrecht: de rationales
Grondbeginselen van mediarecht
Mediarecht begonnen als persrecht
o Regulering van communicatiemiddelen
o Relatieve eenvoud van technieken
o Vooral interveniërende regels
Vrijheid van meningsuiting en de grenzen ervan
Waarom vrijheid van meningsuiting?
= grondrecht, mensenrecht fundamentele rechten waar op enkele uitzonderingen na
grenzen en limieten aan gesteld kunnen worden, maar dat kan niet zomaar gebeuren
motieven nodig!
Voor rechten die bijzonder belangrijk zijn in een samenleving
Waarom vrijheid van meningsuiting als grondrecht?
Democratische debat mogelijk maken (= politiek argument) in 2 richtingen!
o Agenda-setting
Politici vertegenwoordigen het volk maar hoe weten politici wat er leeft bij
de mensen?
Mensen verkondigen hun mening: op het internet, brieven, betogingen…
= vrijheid van meningsuiting gebruiken in het kader van het grotere
leven van de polis
Je moet het niet eens zijn met wat er gezegd wordt (bv. op betogingen, in
opiniestukken), maar het feit dat mensen dat kunnen doen is heel belangrijk!
o Security-value: veiligheidsklep
Als mensen hun maatschappelijke onvrede kunnen uitspreken is belangrijk!
Zou veel gevaarlijker zijn als mensen het gevoel krijgen dat ze zich niet
kunnen uitspreken over de problemen
Want dan laten ze het wel weten in het stemhokje!
Dus: belangrijk om voldoende ruimte te laten voor de burgers dat ze kunnen
‘ventileren’ door bv. betogingen
o Controleren van politici
Pers gebruiken als instrument voor de burger om te weten of de politici die
de burgers verkozen hebben naar behoren werken
Mensenrechtenhof in Straatsburg: veel alarmen gaan af wanneer mensen
beperkt worden in hun vrijheid van meningsuiting in het kader van een
democratisch debat
Bv. journalisten die veroordeeld worden omdat ze te kritisch zijn
voor politici
Bv. betogingen verboden in Moskou
raak aan democratie
Zaak: Lingens vs. Oostenrijk
Autonomie: zelfexpressie
o Maatschappelijk niet zo belangrijk maar psychologisch gezien wel
o Belangrijk: veel triviale vormen zelfexpressie
Niet onderschatten!
Bv. Charlie Hebdo
Kwaliteitsdrempel voor meningsuiting? ‘maatschappelijk irrelevant’
o We doen nogal snel zelfexpressie af als onbelangrijk en triviaal = verkeerd!
Inferentie met politieke discours is problematischer dan perken aan de
zelfexpressie
4
