psychodiagnostiek bij kinderen en jongeren les 9
Verstandelijke ontwikkelingsstoornis
andere gebruikte termen met dezelfde betekenis maar die niet meer correct zijn:
mentale retardatie
zwakzinnigheid
geestelijke beperking/handicap
mentale beperking/handicap
…
correcte benaming: mensen met verstandelijke ontwikkelingsstoornis/beperking/handicap
→ deze term gebruiken!
DSM-5: verstandelijke beperkingen
verstandelijke ontwikkelingsstoornis
globale ontwikkelingsachterstand
1. Definitie
verstandelijke ontwikkelingsstoornis = stoornis die ontstaat tijdens ontwikkelingsperiode die zowel
significante beperkingen in het intellectuele functioneren omvat als significante beperkingen in het
adaptieve functioneren op conceptueel, sociaal en praktisch vlak
1) verstandelijke beperking is ontwikkelingsstoornis
intellectuele en adaptieve beperkingen moeten duidelijk w tijdens ontwikkelingsperiode
nl. 0-18 jaar
onderscheid tussen verstandelijke beperking als ontwikkelingsstoornis en cognitieve
beperkingen ontstaan op volwassen leeftijd (bv. dementie of NAH): “neurocognitieve
stoornis”
2) functioneringsproblemen gekenmerkt door
significante beperkingen in intellectueel functioneren
significante beperkingen in adaptief functioneren op conceptueel, sociaal en praktisch
vlak
criteria komen ook terug in DSM-5
2. Kenmerken
2.1.Primaire kenmerken
significante beperkingen in intellectueel functioneren
o of: verstandelijk functioneren, intelligentie
o = brede capaciteit om omgeving te begrijpen
o omvat cognitieve vaardigheden zoals redeneren, plannen, abstract denken,
problemen oplossen, beoordelen, leren uit ervaring, …
o binnen ICF-model: algemene mentale functie
significante beperking bepalen via intelligentiemeting (+ observatie, klinische beoordeling)
1
, psychodiagnostiek bij kinderen en jongeren les 9
o IQ < 70
o rekening houden met beïnvloedende factoren (bv. taal, visus)
grote variatie tussen personen (heterogeniteit)
→ zie verder “fenotypes”
bijkomend ook significante beperkingen in adaptief functioneren die niet te wijten zijn aan
andere stoornissen of aan belemmeringen vanuit omgeving
o andere termen: adaptieve vaardigheden, adaptief gedrag, aanpassend functioneren,
alledaags aanpassingsvermogen
o = vaardigheden om in dagelijks leven te kunnen functioneren en om zich aan te
passen aan veranderende omstandigheden
o hieronder vallen 3 groepen vaardigheden:
conceptuele vaardigheden (bv. geheugen, taal, schoolse vdhn, geldbegrip)
sociale vaardigheden (bv. interpersoonlijk contact, zich houden aan regels,
weerstand bieden aan negatieve beïnvloeding)
praktische vaardigheden (bv. ADL, telefoneren, geldbeheer, correct gebruik
van medicatie, participatie aan maatschappelijk leven zoals werken, zich
verplaatsen)
o bijkomende problemen
o problemen op andere ontwikkelingsdomeinen
motoriek: van licht vertraagd tot bedlegerig
taal en communicatie:
expressie: van articulatieproblemen tot enkel productie van geluiden
begrip: van problemen met abstracte taal tot begrijpen van slechts enkele
kernwoorden
problemen met taalbegrip en taalexpressie leiden uiteraard tot problemen
in communiceren met omgeving
brede ontwikkelingsbelemmering
o gezondheids- en andere lichamelijke problemen
bv. sensorische stoornissen, obesitas, eetstoornissen, huidaandoeningen, …
o zeer grote variatie tussen personen (heterogeniteit)
mensen die minder verstandig zijn, ervaren problemen op verschillende domeinen in dagelijks
leven waardoor persoonlijke onafhankelijkheid in gedrang komt
grote variatie tussen personen (heterogeniteit)
2.2.Fenotypes
classificatie van ernst van verstandelijke beperking
w deels bepaald door uitslag op IQ test maar vooral door observatie van adaptief functioneren
(conceptueel, sociaal, praktisch) en mate van ondersteuningsnood
licht verstandelijke beperking
matig verstandelijke beperking
ernstig verstandelijke beperking
zeer ernstig (diep) verstandelijke beperking
2.2.1. Licht verstandelijke beperking (IQ 55-69)
grootste groep - heel heterogeen – uiterlijk meestal niet waarneembaar
(cognitieve) ontwikkelingsleeftijd: 6-12 jaar
motoriek
weinig problemen
soms kleine achterstand
taal
kunnen zich uitdrukken
enkel op concreet niveau (weinig/geen abstracte begrippen)
soms articulatieproblematiek
denken
concreet denken lukt, abstract denken is zeer beperkt
problemen met executieve functies en geheugen
besef van anders-zijn
sociaal gedrag
2
