Wereldgeschiedenis van België
1. Waarom een historisch perspectief? Hoe gaat een
historicus te werk?
Uitgangspunt: Hedendaagse samenleving
thema’s die beschouwd worden als eigen aan de “moderne” wereld > vorming van
Historische dimensie
- of weinig rekening mee gehouden
- of afgeschilderd als rooskleurig, beter, minder complex of net het tegendeel
- of (onjuist) toegeëigend
o De historische dimensie kan ervoor zorgen dat we maatschappij beter kunnen
begrijpen
o Maatschappelijke toe-eigening: fundamenteel verschil met het
wetenschappelijke inzicht op het verleden
Oud is in!
Geschiedenis leeft en is overal….
- Architectuur: over straat lopen, verschillende stijlen
- Standbeelden
- Musea
- Geschiedenis op tv: bv op de openbare omroep het verhaal van Vlaanderen
- De mol, temptation island,…
Geschiedenis in beelden, monumenten, … : berucht Leopold
II monument in Oostende & Lumumbaplein Brussel
Verwijzing naar bv. Koliniale verleden (standbeeld van Leopold)
Straatnamen die verwijzen naar belangrijke figuren
Geschiedenis in musea: Kazerne Dossin in Mechelen, Red
Star Line Museum in Antwerpen
Migratieproblematiek: thema van mobiliteit en migratie
Anti semetisme
o De verschillende soorten problematieken aankaarten
Geschiedenis in lezingen, herdenkingsboeken,
documentaires: 60 jaar bilaterale akkoorden met Turkijke en
Marokko in 2024
Geschiedenis & producten: juist en valselijk gebruik voor
aflijnen van bedrijfsidentiteit
Eau de cologne, 1709 en Primus
- Valselijk gebruik van de geschiedenis voor bewijs van autenciteit en als stunt voor
meer verkoop (uitstralen van ouderdom)
- Foute toe-eigening
- Soort van autoriteit
,Geschiedenis op het web: informatiemaatschappij, maar …
ook veel misinformatie
- Het is belangrijk om een kritische houding te hebben bij informatie op het internet
Een ‘afgedankte’ herinnering?
Kolom in Brussel werd initieel gebouwd ter ere van de grondwet, maar sinds WOI is het
een monument van de onbekende soldaat
- De ene herinnering heeft de andere verdrongen
- Herinneringen zijn soepel en veranderlijk, naarmate de tijd verander, kan de
herinnering veranderen
- Geschiedenis wordt beïnvloed door de maatschappij en de populariteit van bepaalde
zaken, op deze manier kan geschiedenis herschreven worden
- Wat mensen zich herinneren is sociologisch bepaald en dus bepaald door de
culturele, politieke,… domein (standpunten/ideologieën)
Veelvuldig gebruik/misbruik van de geschiedenis
Geschiedenis gebruiken om bepaalde, belangrijke herinneringen ‘levend’ te houden
- Via monumenten, beelden, etc.
- Via TV, films, romans, etc.
- Via musea
Geschiedenis gebruiken voor groepsvorming/identiteitsopbouw
- Van gemeenschappen, groepen, klassen, etc.
- Van bedrijven, merken, etc.
- Herinnering als machtsstrijd: wie herinnert zich wat en waarom? Voor welke
redenen?
o We kunnen niet ontsnappen van geschiedenis, het is overal
o Gescheidenis wordt gebruikt/ geinstrumentialiseerd voor groepsvorming en
identiteitsopbouw
Gendergroepen
Leeftijdsklasse
Standenmaatschappij?...
Botum-up instanties of juist het omgekeerde
o Gebruik van de gemeenschap kunnen we ook zien als machtstrijd; wie
herinnert zich wat, en waarom, hoeveel,…
Waarom krijgt een bepaalde gebeurtenis meer aandacht dan de
andere doormiddel van musea, monumenten,..
o Iedereen pikt andere gebeurtenissen (bv. De socialisten gaan iets anders eruit
pikken dan de liberalen)
Geschiedenis als academische discipline aan de Universiteit
Studie van het verleden, los van misleidend, valselijk en instrumenteel gebruik ervan voor
eigentijdse politieke, ideologische, commerciële, religieuze … motieven
Marnix Beyen in DM 7/1/2014 (‘Het nazispook van De Wever en Moureaux maakt van de
geschiedenis opnieuw een hoer en huurling’):
, “Historisch begrip kan het politieke inzicht echter alleen maar verhogen indien het
verleden niet wordt gebruikt als een hoge hoed waaruit naar believen doorzichtige
analogieën, vergelijkingen en een-op-eenrelaties worden getoverd.”
- Deze mensen spreken vanuit hun professie in plaats vanuit hun opleiding: ze
mobiliseren het verleden in hun voordeel
o We willen het maatschappelijk gebruik zo veel mogelijk wegwerken, want
hierbij wordt de verkeerde methode gebruikt
o Het instrumenteel gebruik van het verleden: geschiedenis wordt gebruikt voor
politieke, sociale,… claims
o Het verleden wordt fout toegeeigend
Herdenking van WOI is te vlaams
WOI in de eerste plaats een Belgisch verhaal: vol trots strijden voor eigen vaderland,
geloven oprecht in Belgische belangen. Nooit meer oorlog: motieven zouden absurd en
zinloos zijn geweest.
o Herdenking is vooral Vlaams i.p.v. Belgisch
o Uit brieven en dagboeken: veel plichtsbesef en vaderlandsliefde voor BELGIË
o Vlaams identitair kader is niet dominant en sterven voor hun vaderland en
niet Vlaanderen
- Ijzertoren;
o Is heel Vlaams en vertelt meer over de Vlaams herinneringen dan dat we
terugvinden in historische bronnen
Een ‘invented tradition’
Gescheidenis wordt toegeëigend: 11 juli 1302: historische mythe; er heeft veldslag
plaatsgevonden, maar betekenis in natievorming is onjuist: allianties niet volgens
taalstrijd/communautair conflict, maar feodaal conflict (graafschap Namen bij
Vlaanderen versus Hertogdom Brabant)
- In de bredere publieke opinie wordt hier over gediscussieerd
- Geschiedenis wordt terug ingeschakelt als huurling
o Agenda’s om geschiedenis te gebruiken; voor verkoop, kijkcijfers,…
o De geschiedenis wordt eenvoudig opgevoerd, maar is wel complex!!
o Instrumenteel, manipulatief gebruik van het verleden
Geschiedenis aan de universiteit (verschil tussen maatschappelijk en
wetenschappelijk gebruik van het verleden)
Kritische studie van het verleden
Van groot belang in onze ‘digitale kennissamenleving’
- belang van betrouwbare informatie
- zoeken en vinden (‘heuristiek’)
Kritische zin en nieuwsgierigheid essentieel; feiten- datakennis nooit doel op zich
Geen passieve opleiding (‘papagaaien’); zelf actief op zoek gaan (ondernemingszin)
Via studie van originele bronnen en bestaande literatuur (‘historiografie’)
, Gescheidmethode in 3 stappen
- Bronnen: kranten van die tijdperiode,…
- Kritisch onderzoeken: om welke kranten gaat het (liberaal, socialistisch,…?), is het
betrouwbaar
- Reconstructie: is het verifieerbaar? (voetnoten,…)
- Een feit is vele complexer dan dat het wordt weergegeven in lessen, boeken,…
Feit ≠ historische reconstructie ≠ fictie Maar: dé geschiedenis
bestaat niet
Een foto en een boek
- Door wie is het getrokken? Is het bewust treurig? Is het wetenschappelijk opgesteld?
(Historische) Film:
- Films worden op een fictieve manier opgesteld, maar zijn meestal op historische
feiten gebaseerd
- Meestal etisch, om zo veel mogelijk aan te trekken
Deze bronnen kunnen we niet op dezelfde manier opvatten
Een reconstructie van een historici is anders dan die van een film
Maatschappelijke evocaties van het verleden zijn ook een belangrijke studie: manier
waarop er naar de geschiedenis wordt gekeken
Historische methode
Historicus (re)construeert een verleden gebeurtenis of feit:
aan de hand van origineel bronnenmateriaal en bestaande wetenschappelijke literatuur
(voetnoten!)
volgens een wetenschappelijk, kritische onderzoeksmethode:
plausabiliteit/waarschijnlijkheid staat centraal
in een narratief (verhaal): beschrijving, zoeken naar betekenis, samenhang,
oorzakelijkheid, verklaring, …
Vijf W-vragen:
- Wat?
- Wanneer?
- Waar?