JURIDISCHE EN GEDRAGSWETENSCHAPPELIJKE ASPECTEN VAN POLITIE – ACADEMIEJAAR
2022-2023
Examen: open vragen (vergelijken van a en b, stelling, situeren in historisch perspectief, casus)
INLEIDING: DE POLITIEFUNCTIE, HET POLITIEBESTEL EN HET POLITIERECHT
Politiefunctie
o Juridische definitie
= institutionele functie tot bescherming en regeling van maatschappelijke orde. Die
functie wordt uitgeoefend om fundamentele rechten mogelijk te maken. Dit om te
voorkomen dat maatschappelijke orde verstoord wordt, en als dit verstoord wordt
moet het zo snel mogelijk opgelost worden
Institutionele functie = instellingen met onderscheid tussen
o Politie-instellingen: federaal - lokaal vb: korpsen,..
o Politie-overheden: politie werkt altijd onder toezicht van bevoegde overheden
: als dit niet het geval is, leef je in een politiestaat/dictatuur
Bestuurlijke overheden
vb: burgemeester, provinciegouverneur, min binnenlandse zaken
Gerechtelijke overheden
vb: onderzoeksrechter, PK, min justitie
Politie opgericht om maatschappelijke orde te beschermen/voorkomen van bedreiging en
verstoring
→ laat ons toe om onze fundamentele vrijheden en rechten uit te oefenen
➔ politie geeft waarborg om onze vrijheden en rechten uit te oefenen
Vb: je hebt het recht om te betogen maar dit kan leiden tot verstoring van orde. Hier zal
politie ingrijpen om orde te herstellen
2 basiswetten
WPA: wet op politieambt 5/08/1992 (over bevh)
Art. 1,lid 2
WGP: wet op geïntegreerde politiedienst 7/12/1998 (over systeem)
Art. 123
o Criminologische definitie
= RORON zijn de 5 aspecten van politiefunctie
▪ Raadgevende functie
= burgers raadgeven en bijstaan om te vermijden dat ze SO worden van
misdrijven of ordeverstoring ~ ‘preventie’
vb: verspreiden op social media dat er fishing mails rondgaan, geen ladder in
tuin voor inbraak, geen waardevolle spullen in auto laten liggen
▪ Ontradende functie
= potentiële daders afschrikken
vb: straatverlichting, camera’s, alcoholcontrole, blauw aanwezig op straat
▪ Regulerende functie
= een onveilige situatie die moet opgelost worden, orde opnieuw herstellen
vb: wijken waar drugsbendes rondhangen, parken waar veel verkrachtingen
plaatsvinden
1
, ▪ Onderzoekende functie
= politie krijgt kennis van mogelijk strafbaar feit en onderzoekt dit
vb: daders opsporen om ze zo voor strafrechter te brengen, misdrijven
onderzoeken
▪ Nazorgende functie
= SO door misdrijf verder helpen dmv doorverwijzing naar gespec instantie
vb: psy hv doorverwijzen, advies voor Rzitting, huis beter beveiligen na
diefstal,..
Geweldsmonopolie
= politie heeft monopolie op geweld in vredestijd. Alleen politie kan dus rechtmatig geweld
gebruiken → hebben hierdoor machtspositie
! politie werkt altijd onder controle van (bestuurlijke/gerechtelijke OH)
→ hierdoor is het gebruik van geweld wettelijk geregeld om misbruik te voorkomen
Als er geen vredestijd is, kan het leger ook geweld gebruiken vb: aanslagen 2016
Politiefunctie nodig om opdrachten te kunnen uitvoeren
1. Opdrachten van bestuurlijke politie (art. 14, WPA)
= openbare orde garanderen ~ bestuurlijke OH houden controle
vb: burgemeester, ministers ,..
2. Opdrachten van gerechtelijke politie (art. 15, WPA) (art. 8, SV)
= onderzoeken van misdrijven/strafbare feiten ~ gerechtelijke OH houden controle
3. Sterke arm verlenen (dit is geen aparte bevh maar hoort bij best en gerecht bevh)
= politie verleent sterke arm (geweldsmonopolie) aan diensten/personen die mogelijk
gevaar lopen
vb: gerechtsdeurwaarder, sociale inspectie die zwartwerk moet controleren,..
→ politie gaat mee in risicogevallen omdat ze wel geweld kunnen gebruiken
indien nodig
2
,Politiebestel
Reguliere Bijzondere Talrijke GER OH
politiediensten politiediensten inspectiediensten → magistraten,
‘gewoon’ ‘specifiek’ juristen, PK,..
→ hebben bijzondere die juridische
opdracht opdrachten
uitvoeren
Tot 1998
1. Gemeentelijke 1. Spoorwegpolitie Na WO2:
politie (GEMP) 2. Luchtvaartpolitie verzorgingsstaat
2. Rijkswacht (RW) 3. Zeevaartpolitie → uitbereiding
3. Gerechtelijke wetgeving
politie (GERP)+; → groei strafR
➔ + stijging in aantal
misdrijven
➔ problemen
+ werk voor politie
Complexe nieuwe
wetten waardoor
specialisten nodig
zijn om dit te
behandelen
vb: milieu-inspectie,
belastinginspectie,
voedselinspectie
Sinds 1998
1. Lokale korpsen Geïntegreerd tot
2. Federale politie federale politie
→ zorgt voor probl
Onderbevolking
Agressie in
stations, lucht,
zee,..
➔ integratie zonder
succes
Zeggenschap: verhouding politie – politieOH
: OH neemt beslissing → politie voert uit
Zeggenschap:
o Gezag = hoe zetten we politie in
o Beleid = prioriteiten stellen, waar gaat politie op focussen
o Beheer = hoe kan politie taken uitvoeren (vaak financiële aard)
vb: gebouwen, voertuigen, criminologen, personeelsbeleid, opleiding
→ politie werkt altijd onder controle/toezicht van OH ~ democratie
PolitieR / Functioneel Rdomein → noodzakelijk in demo staat want politie moet altijd werken
onder toezicht van OH
3
,DEEL I. DE HISTORISCHE ACHTERGRONDEN VAN HET HUIDIGE BELGISCHE POLITIEBESTEL
HOOFDSTUK I. DE PERIODE VÓÓR DE BELGISCHE ONAFHANKELIJKHEID
Dit op apart blad schrijven
Rode draden (deze aanvullen doorheen geschiedenis hoofdstukken) EXX
• Verhouding tss politiewezen, lokaal <-> centraal/fed niveau
• Verhouding tss bestuurlijke <-> gerechtelijke opdrachten
• Verhouding tss minister van justitie <-> binnenlandse zaken
• het strategisch denken van rijkswacht (deden alles om er zelf voordeel uit te halen)
• dit aanvullen doorheen hoofdstukken ..
I.1. De Franse oorsprong van de “Belgische” politie
17de en 18de E ! zaken gebeurd in Fr
Lokaal niveau (steden): eigen politiekorps opgericht/stad
Centraal niveau: politiemacht opgericht
o Maré José wordt opgericht/Frankrijk
- politie nodig om staat te kunnen handhaven
- we hebben nationale politie nodig want lokaal is niet voldoende
vb: niets van politie op platteland
1789: Fr revolutie
Politie reorganiseren
o Aanpassingen op nationaal niveau
- Maré José omgevormd naar gendarmerie Nationale
- nationaal korps bevoegd voor heel grondgebied
- militair korps → behoort dus tot leger/ministerie van defensie
- korps heeft dubbele opdracht
1. Bestuurlijke opdrachten = openbare orde handhaven en optreden
bij verstoring
2. Gerechtelijke opdrachten = onderzoeken van misdrijven
→ dit zorgt ervoor dat cruciale info gewonnen wordt
o Aanpassingen op lokaal niveau
- 2 deling
1. Gemeentepolitie (GEMP) /stad-gemeente
~ commissaris/korps aangesteld
2. Landelijke politie met veldwachters in landelijke gebieden
1795: B gebieden wordt ingepalmd door Fr en ze nemen controle over ons
Fr politiebestel wordt geïntroduceerd in B
4
,1796: Fr richt een specifiek ministerie van politie op
nieuwe functie wordt gemaakt: min van politie, die neemt leiding van dit ministerie omdat
o er onrustig klimaat was door oorlog met + manifestaties,..
→ min BiZa kon dit niet handelen
→ min van politie kon deze functie overnemen waardoor politie opnieuw
krachtig aangestuurd kon worden
o Ministerie politie krijgt bevh over
▪ Gezag over openbare orde/gendarmerie voor bestuurlijke taken
vb: bedelaars, daklozen,..
▪ Gezag over gevangenissen
▪ Uitvoering politiewetten
1799: Napoleontische dictatuur (staatsgreep Napoleon)
Fouché wordt min van politie onder leiding van Napoleon en wordt zo steunpilaar voor
regime Napoleon. Ze behouden B politiebestel maar passen paar dingen aan
o Slagkracht politie wordt vergroot en wordt machtig op centraal niveau
o Fouché ‘lokaal niveau moet ook onder mijn macht komen’
→ hij benoemt algemene commissarissen in die lokale korpsen
Zij krijgen rechtstreeks opdrachten van Fouché en lichten Fouché in over ! info
vb: als dorp manifestatie aan het voorbereiden is tegen Napoleon. Fouché komt
dat te weten door commissaris waardoor ze dit kunnen voorkomen en
Napoleon en Fouché aan de macht blijven
o Fouché: ‘maak u geen zorgen, er kan niks gebeuren. Als je 3 mensen tegenkomt
dan mag u er zeker van zijn dat 1/3 voor mij werkt en die dus info kan geven aan
ons waardoor we altijd de juiste info zullen hebben ‘
1809: Fouché neemt leiding van BiZa
1810: Fouché wordt afgezet door Napoleon omdat hij schrik had dat Fouché ook zijn macht
zou overnemen
I.2. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Napoleon is verslagen bij slag van Waterloo → kaart Eu wordt hertekend
1815: VK der Ned wordt opgericht
Ze erven Fr politiestruct en willen dit vervormen door
o Centraal niveau
▪ Opnieuw Maré José ipv gendarmerie
(eig copy paste want nog altijd nationaal georganiseerd, onder toezicht van
defensie, met bestuurlijke en gerechtelijke opdrachten → inhoudelijk
verandert er dus niet zo veel)
▪ Ministerie van politie wordt afgeschaft
(omdat dit misbruikt werd door Fouché)
→ politie hoort opnieuw bij defensie
→ voor gerechtelijke opdrachten wordt een commissaris generaal van
justitie aangesteld: Dethennes (verantw van Maré José)
5
, o Lokaal niveau
▪ Stedelijke politie en veldwachters worden niet meer aangestuurd op
centraal niveau maar opnieuw door burgemeester
(alg commissarissen worden dus afgeschaft omdat Fouché die misbruikte)
→comm generaal van justitie Dethennes krijgt toch steeds meer verantw
over lokaal niveau (behoudt gelijkenissen met Fouché)
Ironie van geschiedenis
→ alle invloed van Napoleontische dictatuur wordt verwijdert maar toch wil men trg meer
controle over stedelijke politie vanuit centraal gezag.
▪ Er werd in grote steden nieuwe functies gecreëerd
:speciale commissarissen van politie (+/- = als alg commissarissen van Fouché)
→ rol als aanspreekpunt
→ manier om controle te hebben over stedelijke politie
▪ Macht stijgt van commissaris generaal van justitie
(die ook steeds meer begint te lijken op min van politie Fouché)
6
