Bouwen
LES 1: CONSTRUCTIES
Wat zijn constructies?
➔ Interieurs, gebouwen, vliegtuigen, tafels en cellen…
Alles wat in de natuur zonder een doel en zonder een vorm van ontwerp bestaat is GEEN constructie (de aarde is geen
constructie)
Wat bouwen mensen?
Het punt
➢ Puntelementen geven een centrum aan of een herkenningspunt. Meest eenvoudige middel om een plek
of weg aan te duiden. De essentie van bouwen is een teken maken voor andere en jezelf.
➢ Deze ordening is de belangrijkste eigenschap van een artefact (een door mensen gemaakt ding)= in
essentie een menselijke “ordening” van elementen.
➢ Wij mensen kunnen ons namelijk inbeelden dat iemand voor ons dat steenmannetje heeft aangebracht en we
kunnen ons daarbij ook inbeelden wat die persoon ermee wou doorgeven aan ons. Dit wordt wetenschappelijk
geduid als theory of mind en maakt een wezenlijk onderdeel uit van hoe wij ontwerpen.
Een lijn
➢ Plaats je een lijn, dan kan je langs die lijn vloeien, rijden of verplaatsen,
maar je kan met die lijn ook scheiden, een plek of oppervlak afbakenen.
(Bv. Chinese muur is een weg en afbakening, maar ook straten, kanalen,…)
Een vlak
➢ Lijnen kunnen gesloten worden rond een plaats of plek. Dan realiseer je een
vlak. (bv. Een tennisveld, aula, ruimte,…)
Het Schröder Huis van Gerrit Rietveld. Is een compositie met vlakken, lijnen en punten.
Het volume
➢ Ontwerp van Peter Zumthor. Vandaag op grote schaal nog zelden gebruikte bouwelementen zijn volumes.
Arcy sur Cure en andere
➔ Grottekeningen gaan terug tot voor onze beschavingen en maken een kenmerk zichtbaar. Namelijk, onze
mogelijkheid om iets te verbeelden, iets representeren dat er niet (meer) is. Dit verbeelden van dingen legt
de weg open om samen met het inbeelden in staat te zijn tot het “bouwen” = het aanbrengen van iets dat
ons doet “wonen”= een plek vastleggen, een weg, een herkenningspunt voor andere. Dat doen we door
eerst te bouwen maar omdat te bouwen, moesten we het eerst kunnen ontwerpen = bedenken
De kapel van het niets
➔ De zwarte zuil markeert een punt en vraagt daarmee aandacht op in de ruimte. Dit is een teken van
iemand aan iemand anders. Het bedenken ervan is wat ontwerpen inhoudt: vooraleer het gebouwd
wordt, moet de ontwerper dit ook eerst verbeelden, als een beeld of concept bedenken. De ‘toolbox’
die men daarbij gebruikt begint met een punt, en wordt zo verder uitgebreid zoals hierna wordt
toegelicht. !
Dus, mensen kunnen zich dingen van andere mensen inbeelden. En ze kunnen zich ook dingen voorstellen die nog niet bestaan
door ze te verbeelden.
1
,Waarom bouwen? Waarvoor dienen constructies?
➔ Voor sociale noden van mensen. We zijn sociale wezens en willen samenwonen in een huis, dorp, stad of
streek. We zijn met veel en moeten de ruimte delen, organiseren en leefbaar houden. We bouwen dan
dingen zoals huizen, scholen, ziekenhuizen, sportstadia, opslag, wegen, kanalen,…
➔ Voor de psychische noden van de mensen. Mensen maken rond zich een structuur van de ruimte die
overeenkomt met hun waarnemingen en actiebereik. We “zien” zones anders:
1. dicht bij ons (peripersonal),
2. recht in ons zichtveld dichtbij (focal extrapersonal)
3. de nabije omgeving (near distant action space)
4. de wijdere omgeving” (ambient extrapersonal > far distant action space = visual background).
Dat verklaart hoe wij ruimtes dimensioneren en ook beleven - en dus ook bouwen.
➔ Voor fysiologische noden van mensen. Mensen zijn homeotherm, we zijn warmbloedig en we zorgen zelf
voor het op temperatuur houden van ons lichaam. Hebben we het koud, dan daalt onze huidtemperatuur en
houden we onze kern ‘warm’. Hebben we het (te) warm dan laten we warmte wegvloeien via onze huid of via
transpiratie (zweten). We verbruiken doorgaans circa 2.500 kcal (voedingswaarde) per dag, waarvan een
groot deel alleen om onze lichaamstemperatuur op peil te houden.
Temperaturen rondom ons waarvoor we gemaakt zijn.
De maximale en minimale temperaturen zijn gemiddeld te laag om ons zonder één of andere vorm van isolatie of
thermische afscherming in onze streken te vestigen. We gebruiken daarvoor zowel kledij als gebouwen.
‘Naakt’ zonder geconstrueerde bescherming of kledij, zijn wij geschikt om te leven in een temperatuur tussen
ongeveer 10°C tot ongeveer 26 graden Celsius…
Conclusie:
Wij bouwen met een geometrie van punten, lijnen, vlakken en volumes aan een ruimtelijke “structuur” die wij
herkennen omdat wij ons kunnen inbeelden waar ze voor dient en omdat wij ons kunnen verbeelden hoe we die
kunnen gebruiken.
Bovendien gebruiken we diezelfde eigenschappen om alvorens te bouwen eerst een schets te maken, een ontwerp
van die te bouwen omgeving, ons inbeeldend hoe mensen daarin kunnen bewegen, werken, verblijven en ons
verbeeldend hoe dat er dan uit zou kunnen zien. We zorgen voor een gepast “klimaat” of binnenklimaat.
De 5 bouwwijzen!
- Assembleren
- Stapelen
- Vormgieten
- Weven
- Drukverschillen
Verbinden
1. VERBINDING OPPERVLAK: Verbinding door hechting van het eigen materiaal, cohesie
of verschillend materiaal, adhesie met een verbindingsmateriaal = lijmen
2. VERBINDINGEN IN DE DIEPTE: de diepte van het element Connectie: schroeven,
nagelen, pluggen.
3. VERBINDINGEN DOOR VORM: Vorm zorgt voor overdrachten krachten .
4. VERBINDINGEN MET HULPSTUKKEN: Verbindingen met tussenstukken of verbindingsstukken.
2
,Te kennen, kunnen en onthouden
- Wat zijn constructies ( en wat niet)
Wat bouwen wij als wij constructies bouwen?
De geometrie en de betekenis voor ons ( de plek, de weg, de afscheiding,…)
Dankzij welke menselijke trekken kunnen we dat wat dieren niet of minder goed kunnen ( in-beelden en
ver-beelden)
- Waarom bouwen wij deze constructies?
Sociaal organiseren van de ruimte,
Individueel organiseren van de leefplek – psychisch en fysiologisch
- Wat zijn de basisbouwwijzen= de toolbox van de ontwerper
3
, LES 2: BASISBOUWWIJZEN
Assembleren
➔ Door langwerpige, dunne maar sterke elementen te verbinden aan elkaar, realiseert men zeer sterke
en elastische structuren die met weinig gewicht en relatief zuivere ‘normaal’ krachten grote
gebouwen of kleine, maar zeer dunne (fijne), structuren kunnen realiseren.
Skeletbouw
- Skeletbouw is een assemblage bouwwijze: men brengt voorgevormde elementen bij elkaar en louter
door vorm en verbinding, realiseert men een gebouw of constructie.
- Nomadisch wonen houdt het verplaatsen in van je eigen woonplek, die moet dus licht zijn om dragen, en
makkelijk demonteerbaar.
- Skeletbouw is de meest lichte vorm van bouwen, die daardoor uitermate geschikt is voor elke vorm van
nomadisch wonen.
- Twee aspecten vallen bij skeletbouw meteen op:
1. De basiselementen zijn voorgemaakte bouwelementen (= geprefabriceerd)
2. Samen ontstaat een draagstructuur maar zij scheidt niet volledig af en beschermt ook niet,
skeletstructuren zijn essentieel louter en alleen maar draagstructuren.
De lichte constructie, maakt het ook mogelijk om zeer grote gebouwen te realiseren met relatief weinig materiaal en
gewicht (en dus kost en gebruik van grondstoffen en aanmaakenergie).
Keerzijde is dan dat men wel “sterke, performante materialen moet kunnen gebruiken zoals staal, hoogwaardig
gewapend beton of speciale houtconstructies.
Skeletbouw kent een revival door de relatief kleine hoeveelheid materiaal die nodig is, de mogelijkheid tot
prefabricatie, zodat men niet steeds alle mensen en materiaal en materieel elke dag naar een bouwplaats moet
brengen waar het dan een ganse dag kan regenen of vriezen etc. maar in productiehallen alles bij elkaar kan brengen.
Bovendien is de footprint, letterlijk dan, zeer klein en de circulariteit potentieel zeer hoog.
Begonnen als nomadisch wonen, sommige ‘tiny houses’ hebben zelfs nog wielen onder hun vloer, is nu vooral de
bouwwijze en de woonwijze (klein, tijdelijk, wonen als een dienst zoals een deelscooter…) de motor achter de
opgang van deze bouwwijze als het gaat over (hedendaags, nieuw, jong,…) wonen.
Triangulatie
Eén van de basisuitgangspunten bij assemblage is het verbinden van dunne elementen tot
stijve gehelen. Dat kan men doen via triangulatie. Bij deze verbindingstechniek realiseert men
steeds driehoeken. Door elke zijde van de driehoek te verbinden ontstaat een stijf geheel dat
zodra één punt vast is gemaakt, bv. aan de grond, het geheel stijf en onbeweeglijk is.
Als je bij een driehoek twee punten vastzet, zoals hier aan de basis van de driehoek de twee stokken steeds
vast in de grond staan, dan kan het derde punt niet meer bewegen in het vlak waarin de driehoek ligt.
➔ Dat is NIET zo bij een rechthoek. DAAROM is de driehoek de meest economische en stabiele manier
om een vlak te realiseren.
Constructief principe
Trek en druk, zonder wrijving of verwringing (momentkrachten) gebruiken materiaal op de meest economische
manier. Gietbouw en stapelbouw hebben meestal zeer veel materiaal nodig. Assembleren tot een skelet leidt bij
gebouwen altijd tot de lichtste draagconstructie. Skeletbouw is dus licht bouwen!
4
