Verbintenissenrecht – inleiding handboek
HOOFDSTUK 1. CONTRACTBEGRIP EN HET ALGEMEEN CONTRACTENRECHT
IN PERSPECTIEF
A. CONTRACTBEGRIP
Contract (art. 5.4 BW) : een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de
bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan
Contractuele document : een zintuigelijk waarneembaar middel of instrument om de
door de partijen beoogde rechtshandeling tot uitdrukking te brengen en om bij betwisting het
bestaan en de inhoud te kunnen bewijzen
Contract kan ook mondeling (of via gebarentaal) tot stand komen, maar risico voor
bewijsproblemen
B. CONRACT ALS INDIVIDUEEL EN MAATSCHAPPELIJK INSTRUMENT
Doelstellingen van een contract : eenmalige uitwisseling van een goed of dienst, een
langdurige uitwisseling met voortdurend of opeenvolgende prestaties of een samenwerking
Contractenrecht : maakt uitwisselingen in rechte afdwingbaar
= instrument om achterliggende maatschappelijke doelstellingen te realiseren
Doel :
- Bijdragen tot zelfontplooiing en zelfbeschikking : autonomie en persoonlijke
vrijheid van contractant door de transactie
- Fundamenteel voor de ontwikkeling van de samenleving
- Partijen moeten contracten met de nodige verantwoordelijkheidszin sluiten,
uitvoeren en beëindigen
Belangrijk bij contracten : uit respect voor de ander is een partij moreel en juridisch
verplicht om haar contractuele belofte na te komen
Realisatie van de doelstellingen : altijd al spanning tussen het eigenbelang en het belang van
een ander
Contractenrecht : gericht op bescherming van de kwetsbare of ‘zwakke’ contractpartij
en om onwenselijk gedrag tegen te gaan
Maar die regels : kijken enkel of de totstandkoming correct is verlopen, zonder na te
gaan of de inhoud van het contract rechtvaardig is
Kwetsbaren : beschermd door specifieke verbods- en gebodsbepalingen
Het samenlevingsbelang : vooral tot uiting in de wijze waarop de contractvrijheid wordt
beperkt door de openbare orde
Rechter kan contracten wegens miskenning van de openbare orde of regels van
dwingend recht nietig verklaren of afdwinging weigeren
, C. CONTRACT ALS BOUWSTEEN VAN PRIVAATRECHTELIJK
VERMOGENSRECHT
Privaatrechtelijk vermogensrecht : enkel fundamentele basisregels
Vertrekt van het vermogen = activa en passiva van een persoon
Schuldeiser : kan zich verhalen op alle goederen van de schuldenaar
Wet : mogelijke voorrang voor bepaalde schuldeisers
Menselijke waardigheid : schuldeiser kan niet zomaar het volledige vermogen van
een schuldenaar in beslag doen nemen
Bescherming tegen schadeveroorzakende handelingen, bescherming tegen
ongerechtvaardigde verrijking en van contractuele verwachtingen
Uitgangspunt : wie schade in zijn persoon of vermogen lijdt, moet de schade in principe zelf
dragen
Uitzonderingen :
- Socialezekerheidsrecht
- Buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382-1383 oud BW) :
mogelijkheid tot schadeherstel voor aantasting van een beschermden belang
(schadeverwekkend feit leidt tot aansprakelijkheid)
Het meest algemene schadeverwekkend feit dat tot buitencontractuele
aansprakelijkheid leidt : schending van de algemene
zorgvuldigheidsnorm
( = iemand gedraagt zich niet zoals een normaal voorzichtig en omziend
persoon zich zou gedragen in dezelfde context )
- Ongerechtvaardigde verrijking : een persoon mag zich niet zonder
rechtvaardiging verrijken ten koste van een ander
- Contract om tot ruilhandel te komen en de risico’s te verdelen onder elkaar
D. ALGEMEEN VERSUS BIJZONDER CONTRACTENRECHT, SECTORALE
CONTRACTREGULERING EN CONTRACTMODELLEN
Algemeen contractenrecht : contracten hebben als doel verbintenissen tussen twee of
meer personen te creëren
Aantal algemene rechtsregels met betrekking tot het vermogen van personen
Overeenkomsten : onmiddellijke uitvoering of uitvoering in de toekomst
Bijzonder contractenrecht : bijzondere rechtsregels
Belangrijkste types contracten : in oud BW
- Koop-verkoop, aanneming, lastgeving, huur, ruil, lening, bewaargeving,
kanscontracten, dading, zekerheidsovereenkomsten van borgtocht,
inpandgeving en hypotheken
= civiele contracten, want staan in het BW
Contracten in familierechtelijke sfeer : ook in BW
Reeks contracten in het Wetboek van economisch recht (WER)
, -Overeenkomsten met consumenten, betalingstransacties, kredieten aan
consumenten, hypothecaire leningen, overeenkomsten inzake intellectuele
rechten…
Bijzondere rechtstakken
- Individuele en collectieve arbeidsovereenkomsten, beleggingsadvies,
betalingsdiensten, kredietverlening…
E. INTERNATIONALISERING, EUROPEANISERING, DIGITALISERING,
CODIFICERING, REGIONALISERING EN CONSTITUTIONALISERING
INTERNATIONALISERING : rechtsvergelijkende methode = nationaal contractenrecht
vergelijken met rechtssystemen van andere landen, zoals Frankrijk, Nederland en Duitsland
Contractenrecht op internationaal niveau (van toepassing in verschillende landen) :
- Bv. Weens Koopverdrag (inzake de internationale verkoop van roerende goederen
tussen ondernemingen) of PICC
EUROPEANISERING : EU-recht doorkruist bestaande nationale privaatrechtelijke regels
Richtlijnen (omgezet in nationaal recht of geïntegreerd in nationale wetboeken)
Bepaalde fundamentele bepalingen van het primaire Unierecht : rechtstreekse
gevolge tussen particulieren
Intentie om een Europees Burgerlijk Wetboek te ontwikkelen
Eerst : Europese beginselen van contractenrecht = PECL
Dan : boeken met betrekking tot diverse aspecten van het bestaande Europees
privaatrecht in de vorm van restatements
Vervolgens : casebooks die uitspraken van de hoogste gerechtshoven in
vergelijkbare cases vergelijken
Tweede stap : DCFR = voorstellen van Europees contractenrecht en privaatrecht
Maar de hoop op een Europees contractenrecht of een Europees Burgerlijk Wetboek
temperde
Voorstel voor Gemeenschappelijk Europees Kooprecht (CESL) = beginselen en
regels voor grensoverschrijdende contracten tot verkoop van goederen of tot
levering van digitale inhouden en ermee verbonden diensten (voor b2b en b2c
contracten)
Uiteindelijk : enkel realisatie van een digitale agenda
NATIONALE CODIFICATIES
Belangrijkste in België : Koens Geens met het nieuw Burgerlijk Wetboek (2019)
Inspiratiebron van codificaties of hervormingen in Frankrijk en België : PECL en
DCFR
REGIONALISERING : gewesten kregen de bevoegdheid om ook contracten te regelen in
bepaalde mate
Bv. huurrecht en deelstatelijke wetgeving inzake non-discriminatie
CONSTITUTIONALISERING VAN HET PRIVAATRECHT OF HORIZONTALISERING VAN
FUNDAMENTELE RECHTEN : privaatrechtelijke verhoudingen ondervinden een impact van
,fundamentele rechten, zoals in de Grondwet, EVRM of Handvest van de Grondrechten van
de EU
HOOFDSTUK 2. HET NIEUW VERBINTENISSENRECHT
Het oud Burgerlijk Wetboek = het Burgerlijk Wetboek van 21 maart 1804 (Code Napoléon)
Nieuw Burgerlijk Wetboek van 1 november 2020 (Codex Geens), bestaande uit 10
boeken
Maar privaatrecht verder uitgebreid, met bv. Wetboek van economisch recht (2013) en het
ondernemingsrecht
INDELING VAN HET OUD EN NIEUW BW
1. Oud BW : 3 boeken
- Boek I : personen
- Boek II : goederen en verschillende beperkingen van eigendom
- Boek III : op welke wijze eigendom wordt verkregen
2. BW : geleidelijke invulling van de 10 boeken
Boek 5 BW !
BOEK 5 BW : Verbintenissen
A. STRUCTUUR
- Art. 5.1-5.3 BW : inleidende bepalingen
- Art. 5.4-5.137 BW : bronnen van verbintenissen
- Art. 5.138-5.270 BW : algemeen regime van de verbintenis en regels die gelden voor
elke verbintenis
- Art. 5.4-5.124 BW : regels met betrekking tot contracten (rechtshandelingen)
- Art. 5.125-5.126 BW : regels met betrekking tot eenzijdige rechtshandelingen
- Art. 5.127-5.137 BW : quasi-contracten van de onverschuldigde betaling, de
ongerechtvaardigde verrijking en de zaakwaarneming (rechtsfeiten) +
buitencontractuele aansprakelijkheid (komt naar boek 6)
- Algemeen regime : gelden ongeacht de bron van de verbintenis, dus niet enkel voor
contractuele verbintenissen
- Art. 5.138 BW : inleidende bepaling
- Art. 5.139-5.155 BW : regels inzake modaliteiten
- Art. 5.156-5.173 BW : pluraliteit van schuldenaars en schuldeisers
- Art. 5.174-5.193 BW : overdracht van contracten, schuldvordering en schulden
- Art. 5.194-5.223 BW : nakoming
- Art. 5.224-5.241 BW : niet-nakoming
- Art. 5.242-5.243 BW : bescherming van de schuldeiser
- Art. 5.244-5.270 BW : tenietgaan van verbintenissen
! Buitencontractuele aansprakelijkheid : art. 1382-1386bis oud BW (maar zal naar boek 6
gaan)
B. AARD
Art. 5.3, 2de lid BW : ‘De bepalingen van dit boek zijn van aanvullend recht tenzij uit de tekst
of de draagwijdte ervan blijkt dat ze geheel of gedeeltelijk een karakter van dwingend recht
of van openbare orde hebben’
, Dus regels van boek 5 ‘Verbintenissen’ : in principe van suppletief recht
Regels van boek 5 : zijn ze van aanvullend recht, dwingend recht of van openbare orde?
Geen regel die dat bepaalt tot de komst van art. 5.3, lid 2 (amendement) :
regels van boek 5 BW zijn van aanvullend recht en je kan er dus van afwijken
TENZIJ uit de tekst of de draagwijdte blijkt dat de regel geheel of gedeeltelijk van
dwingend recht of van openbare orde is
Bv. je kan de regels van aansprakelijkheid niet uitsluiten of beperken : bij een wanprestatie
moet je de volledige schadevergoeding betalen = dwingende regel
Bv. overeenkomst van onbepaalde duur kan ten allen tijde eenzijdig worden opgezegd =
regel van openbare orde maar is niet zo vermeld
Hoelang ben je dan gebonden door een contract?
Op basis van deze regel van openbare orde kan je dit opzeggen en je kan dit
niet contractueel uitsluiten
Tenzij hiervan dus expliciet wordt afgeweken : bv. ‘tenzij de partijen anders zijn
overeengekomen’, …
Kritiek :
- Niet voor elke bepaling aangegeven of met er al dan niet van kan afwijken
Verduidelijking van het al dan niet suppletieve karakter = vereist voor
toegankelijkheid voor burgers
- Het volstaat niet om de tekst te raadplegen om te bepalen of een
verbintenisrechtelijke regel al dan niet dwingen te volgen is : dwingend karakter kan
volgen uit de ‘draagwijdte’
- Bovendien zijn sommige bepalingen gedeeltelijk van dwingend recht of van openbare
orde
C. DOELSTELLINGEN EN MEERWAARDE VAN BOEK 5
Doelstellingen :
- Codificatie (HOOFDDOEL)
- Rechtszekerheid (algemene normen opgenomen) en dus toegankelijkheid voor de
burger
- Met behoud van flexibiliteit
Bv. redelijkheid hangt af van soort contract, wordt niet precies ingevuld door de wet
- Modernisering van begrippen en regels
Bv. begrip goede zeden wordt niet meer vermeld want zit in openbare orde
Bv. goede huisvader wordt ook niet meer vermeld vanwege gender : ‘normale
redelijke persoon’
Bv. ongerechtvaardigde vergelijking ipv verrijking zonder oorzaak
Bv. begrip ‘oorzaak’ blijft bestaan andere landen, zoals Frankrijk, gebruiken dit
niet meer
- Nieuw evenwicht : tussen wilsautonomie van partijen en rol van de rechter als
behoeder van de zwakkere partij in het algemeen belang
‘Misbruik van omstandigheden’ invoeren, maar bestaat eigenlijk al heel lang =
codificatie en geen nieuw evenwicht
