→ periode voor de renaissance, vooral op de middeleeuwen (vnf 300 tot 1400)
→ volgen héél strikt het boek (<-> theorie)& extra illustratie naast het boek (schema: gebouwen in cursief moet je kennen)
Hoofdstuk 4 vroegchristelijke en byzantijnse architectuur
4.1 vroegchristelijke architectuur
4.1.1 intro
→ start in vroege 3de eeuw
→ periode van instabiliteit & economisch verval, grote ontevredenheid over heidendom
-> er komen een reeks nieuwe religies op dat veel meer te bieden hebben dn godendom v/d romeinen
-> bv. christendom, het brengt hoop & absolute zekerheden (evolutie gaat heel traag)
250: helft v/d bevolking is christelijk -> in principe illegaal maar wordt getolereerd
dia 6
→ de eerste architectuur was bescheiden& hebben we weinig van gevonden (want eig illegale godsdienst)
→ altaren opgezet in bestaande appartementen/woning etc
→ de eerste wel bekende architectuur v/d chirstenen = de catacomben (begraafplaatsen)
-> ondergronds want grond was duur op echte tombes te bouwen
dia 7
→ de situatie v/h christendom veranderd met het visioen v/h brandend kruis door keizer constantijn
-> krijgen vn dat visioen voorgesteld op dit plafond
dia 8
→ vanaf dat ogenblik wordt kruis het symbool v/h christendom, want vnf visioen christendom = legitiem
-> keizer wordt het hoofd v/d nieuwe religie, wordt officiële staatsreligie
→ ook periode waarin de splitsing vn romeins rijk zal plaatsvinden (door zetelverplaatsing) (oost/ west)
dia 9/10
→ christendom krijgt een keizerlijk aura als staatsreligie
=> bepaald de figuur van christus: evolueert vn bescheiden herder & prediker naar een keizer (zie mozaïk)
⇒ nieuwe chirstelijk architectuur nodig om die aura te matchen
(want constantijn was hoofd -> man waarvoor boog gebouwd, presenteert zichzelf met kolossaal beeld)
4.1.2 eerste kerken
dia 11
→ probleem : welke architecturale uitdrukking kiezen we?
-> tempel is mogelijk, maar uitgesloten want verbonden met heidense cultuur & praktisch ritueel buiten?
→ christendom ontwikkeld binnen want eerst geheim (eucharistie = ‘maaltijd’)
-> meer complex geworden tijden evolutie vb. processie, scheidingen tussen clerus & gelovigen,
. alle categorieën moeten een plek vinden in binnenruimte
=> die noodzaak verklaart het plan v/d eerste monumentale christelijke kerk
vnf 313: start bouw vn chirstelijk kerken, keizer schenkt dan 1 paleis aan bisschop vn Rome
-> daarnaast bouwt men de eerste kerk ‘S. Giovanni in Laterano’
→ model: niet tempel, maar men volgt functionele logica v/d processie
-> doorheen een langschip met de gelovigen in de zijbeuken & catechese achteraan en clerus vooraan
. in een absis (gescheiden)
=> type v/d romeinse basilica (publieke hal) was perfect (gwn keizer vervangen door paus)
dia 12
→ grondplan basilica links <-> plan rechts
-> we zien dat de plaats v/d keizer de absis wordt
-> middenschip met zijbeuken overgenomen
=> plan is functioneel heel geschikt om overgenomen te worden
,dia 13
verschil kerk met basilica?
→ K: meer gedecoreerd & belicht
-> bekleding met marmer, aanwezigheid kandelaars, mozaïek, bladgoud
=> rijkere interieur decoratie die een soort mysterieuze fusie is van kleur, licht, afbeeldingen heiligen
→ K: extérieurs waren sober
dia 14/15/16
→ S. Giovanni = archetype voor kerk, maar meest belangrijk = S. Pietro (rechts) +/-330 start
→ de typologie blijft hetzelfde
→ Sint-Pieterbasiliek wordt opgericht op de heuvel v/h vaticaan, gebouwd over de begraafplaats vn Petrus
-> P is niet de kathedraal vn Rome (dat is S.Giovanni)
-> is in essentie een soort overdekte begraafplaats
→ structuur (oude SP): bestaat uit verschillende delen:
1) groot atrium (grote groepen gelovigen kunne daar toestromen om wachten tt betreden v/d kerk
2) betreden via het narthex (portiek)
3) schip erachter die loopt tot aan de dwarsbeuk
4) transept (= dwarsbeuk) (vernieuwing!) -> verbonden met idee v/e martyrium
-> waarin: relieken, tombes (wie kan permitteren) in nabijheid heiligen
=> door toevoegen v/d dwarsbeuk ontstaat iets theatraals, een soort scène ‘een theater vn relieken’
-> benadrukt door de lichtinval, veel feller belichte dwarsbeuk dan de zijbeuken (dia 17)
4.1.3 centraal plan
→ geschiedenis v/d vroegchristelijke architectuur buiten rome = in het heilig land (waar christus stierf)
→ heel andere typologie daar (in exact dezelfde periode)
dia 20 = site v/h heilig graf
→ bouw v/e martyrium
→ ontwikkeling v/e centraalbouw architectuur = verwijzing naar Romeinse ‘mausolea’ (vb. dia 21 august)
→ een 2de romeinse structuur die belangrijk archetype/model is
⇒ mausoleum omgezet naar typologie centraal
dia 22 Santa Costanza (rome)
→ belangrijk voorbeeld
→ oorspronkelijk mausoleum, we zien overgenomen naar een centraal plan kerk
→ exterieur= sober
→ interieur= fantastische lichtinval (rondgang duister & licht in centraal), alles bekleed met mozaïek, deco!
-> dia 25/26 detail overgebleven van originele bekleding : prachtige mozaïek, goud lichtweerspiegeling
–> ongelofelijk mooi & mysterieus
→ we zien de link tussen de 2 archetypes architectuur vn vroeg-christelijk tijdens dezelfde periode (parallel)
4.1.4 Milaan
→ als de vroeg-christelijk architectuur zich verder verspreid zal die een grote inventiviteit & variatie kennen
dia 28 San Lorenzo
→ belangrijk architecturaal centra = milaan (wordt de residentie v/d keizer in 350)
-> keizer heeft paleis & kerk nodig daar => S Lorenzo
→ grotere ruimtelijke & structurele sofisticatie t.o.v. de basilica
→ we hebben tegelijkertijd het centraal plan mausoleum maar ook architectuur v/d paleizen en villa’s
→ schaal vn de kerk is gelijk aan/ zelfde niveau als keizerlijke architectuur in Rome
-> dia 29 heeft een idee v/d grote
→ interieur: oorspronkelijk idee van centrale in mausoleum wordt gecompliceerd (zie dia 29)
-> wordt gekruist met architectuurelementen van villa’s etc.
→ exterieur: plan zien we ook daarin
, 4.1.5 Ravenna
dia 31
→ belang vn Milaan als een centrum is heel kort,
want in 402 zal de HF west rr overgebracht worden naar Ravenna
→ door wijzigingen in geopolitiek = verschuiving vn contacten richting het oosten
-> 4de & 5de eeuw volksverhuizingen Ostrogoten komend vanuit oosten westen binnendringen
–> die koning (Theodoric) luidt periode vn grote welvaart & vrede in
+ heeft nauw contact met Byzantium maar ook beïnvloed door romeinse cultuur
dia 32
→ Ravenna blijft belangrijk centrum ook na val rijk Ostrogoten
-> keizer vanuit constantinopel herovert Italië => R wordt residentie vn Byzantijnse onderkoningen
–> complex bestaan tussen west & oosten (wel heel rijk, zie bv. mozaïek dia 32)
dia 33
→ afbeelding v/h paleis vn Theodoric (Sant-Apollinare Nuovo), voor herverovering ook al rijk
dia 34/35/36/37/38 , Mausoleum Galla Placidia (425)
→ 1 v/d meest intrigerende, mysterieuze gebouwtjes uit die periode
→ gebouwd voor de zus v/d keizer
→ eig heel eenvoudig, kruisvormig grondplan met 3 sarcofagen elk in een beuk
→ exterieur= heel sober & eenvoudig, eenvoudig plan
→ interieur = - beuken hebben elk een tongewelf die samenkomen in centraal pendentiefkoepel
- grijs marmer met erboven exquise mozaïek
- weinig lichtinval, enkel door de ramen met een albast plaat = gefilterd, geel, mysterieus licht
- hoge graad vn raffinement
→ video dia 38 toont de mozaïeken mooi
dia 39/40/41/42 Sant Apollinare in Classe (532-49)
→ verder gebouwd op typologie v/d basilica
→ in de haven
→ we zien een conservatief latijns plan, maar het decor, belichting etc. getuigen vn oosterse invloed
→ exterieur= sober & baksteen
→ interieur= - licht is niet dramatisch zoals in rome, veel meer diffuus licht hier (dia 40)
- oosterse invloed bv. behandeling marmeren zuilen & kapitelen is niet lauter romeinse(dia 41)
- heel rijke mozaïek, polychrome behandeling v/h hele opp maar met een soort globaal licht
dia 43
→ ondertussen zien we ook enorme vitalietit & diversiteit v/d architectuur vn vroeg-chri buiten Italië
→ bv. oosten v/d middellandse zee in Syrië = bouw vn martyrium van Simeon de Pilaarheilige
-> Simon zat 36jaar op een zuil, werd object vn levendige vereeing (pelgrims kwam naar hem)
–> rond die plek martyrium gebouwd
→ grandioze constructie, octogonaal plan rond de site v/d zuil, overdekt met houten dak
-> eenvoudig maar heel intrigerend
