Samenvatting - Religie
DEEL 1: secularisatie, hersecularisatie &
desecularisatie
Theopolitiek: invloed van religies op internationale politieke kwesties
Geopolitiek: studie van hoe geografie en politiek samenwerken om de buitenlandse betrekkingen en
het internationale beleid van landen te beïnvloeden
Montheïstische godsdiensten: religies die geloven in het bestaan van één God, geen groot belang
gehecht aan het aanbidden en dienen van deze god (christendom, islam, jodendom)
Secularisatiethese: rol van religie neemt af; proces waarbij religieus gezag, invloed en betekenis in de
samenleving afneemt, en seculiere instellingen en waarden, zoals wetenschap en rationaliteit, meer
prominenter worden.
- Op maatschappelijk niveau: scheiding van kerk en staat
- Op individueel niveau
- Sociologen: Max Weber, Emile Durkheim, Peter Berger
- Cultuuromslag (1968): crisis godsgeloof & achteruitgang kerkbezoek
- André Glücksman: ‘3de dood van God’ -> 1) kruisiging 2) massaslachtingen in Auswitsh en
Verdun 3) moderniteit!
Verfijning van het secularisatiedebat
Kritiek op secularisatiethese: te simpel en veralgemenend
o José Casanova (1994): ‘3 niveaus van secularisering’
a) scheiden van politieke en religieuze sfeer
b) verminderen van belang van religie
c) privatisering van religie (= religie enkel in privésfeer)
o Charles Taylor ( 2007): seculiere staat als;
a) doelstelling: bevorderen wederzijds respect/gewetensvrijheid
b) middel: scheiding tussen kerk en staat
Verschillende soorten secularisme
o Republikeins model: focus op middelen (neutraliteit van de staat en de overheid
= Laicité)
o Liberale model: focus op doelstelling (respect)
o Belgische model: combinatie
Verzuiling: opdeling van de samenleving in afzonderlijke groepen op
basis van religie, politieke overtuiging of sociaal-economische status
Grace Davie: ‘bepaalde zaken blijven voortleven’; geloof vermindert minder snel dan de band
met de kerk (je kan niet meer naar de kerk gaan maar wel nog geloven in ‘leven na dood’)
1
Debode Marie
, Vicarious religion: band met institutionele kerk wordt losser, maar dat betekent niet dat
meerderheid tegen de kerk is -> de kleine minderheid stelt religieuze handelingen in naam
van een grotere groep, en die groep rekent erop dat kerkelijke diensten toegankelijk blijven
als ‘public service’; mensen maken er gebruik van als het hen uitkomt maar kijken er anders
nooit naar ‘goed dat het wel bestaat’ (bvb nooit naar de kerk gaan maar wel trouwen /
begrafenissen)
Desecularisatie: proces waarbij de invloed en betekenis van religie in de samenleving toeneemt, ten
koste van seculiere waarden en instellingen. Dit kan gepaard gaan met een heropleving van religieuze
praktijken en overtuigingen, en kan worden veroorzaakt door verschillende factoren zoals politieke
ontwikkelingen, sociale onrust, of culturele veranderingen.
- 1978: omwenteling; vanaf hier hadden filosofen het over de terugkeer van god / religie
- Religie komt terug centraal te staan
- ‘God is back’ en ‘la revanche de dieu’ – Gilles Kepel
- Peter L. Berger : secularisatiethese was verkeerd wegens 2 oorzaken;
o Sociologen keken vooral naar de ontwikkelingen in West-Europa, waar de
secularisatie almaar voortging, maar dat dit een uitzondering was ten opzichte
van de rest van de wereld = ‘de west europese uitzondering’
o ‘academische bias’: seculiere wetenschappers zouden in een ‘bubble’ vertoeven
waarbij ze automatisch elkaars uitgangspunten overnemen en bevestigen, dat ze
niet meer zagen wat er werkelijk gaande was in de wereld, namelijk een
terugkeer van religie
- Belangrijke evolutie / rol Jürgen Habermas
Wanneer en waarom?
1978 als breukjaar -> Iraanse revolutie & verkiezing Johannes Paulus 2 (speelde
belangrijke rol in geweldloze revolutie en plaatste godsdienst op de
internationale agenda)
Andere: islamitische revolutie / val van de Berlijnse muur / einde van de koude
oorlog / globalisering / migratiestromen
Maar in westerse cultuur:
Hernieuwde waardering voor religie onder (niet gelovige) sociologen
Alain De Botton: ‘religie is nuttig voor de sociale cohesie’
Jürgen Habermas: ‘religieuze argumenten laten meespelen in het
maatschappelijk debat’ (religieuze argumenten moesten wel rationeel
vertaald worden) -> belangrijke evolutie tov sociale rol religie
Secularisering / geloofsafval zet door
Openstaan voor spiritualiteit samen met wantrouwen voor geïnstitutionaliseerde
godsdienst
Hersecularisatie: proces waarbij seculiere waarden en instellingen opnieuw dominant worden in de
samenleving, nadat eerder sprake was van desecularisatie (recent: 2007-2019)
- Gebaseerd op survey: ‘speelt god een belangrijke rol in uw leven’
- Rol religie nam bij meerderheid af ‘door politieke uitbuiting’ => gebruik en misbruik van
religie in de politieke strijd in de VS
2
Debode Marie
, - Enkel in India, Bulgarije, Moldavië, Rusland en N-Zeeland toegenomen
Samuel Huntington: ‘Clash of Civilizations’
= “botsing der beschavingen”
Na koude oorlog was er economische vrede maar volgens hem was dat een
reden dat er nu terug conflict zou zijn op basis van de oude beschavingen
Wereld terug gedomineerd door conflicten tussen culturele en religieuze
groepen, ipv door economische verschillen tussen staten
11/09 als zijn grote gelijk? -> Islam tegen Westen -> ‘botsing tssn
beschavingen’ / ook andere aanslagen
Wereld verdeel in beschavingen bepaald door 1 leidende godsdienst
Zijn uitgangspunten:
Beschavingen volgens Huntington: katholiek protestanten / islam /
hindoeïsme / bisantijnse orthodoxe wereld (Rusland)
‘Westerse waarden zijn niet universeel’ -> ied apart
Afzweren multiculturalisme (= erkent dat mensen verschillende culturele
achtergronden hebben en dat het mogelijk is om deze verschillen te
waarderen en te omarmen als een verrijking van de samenleving. Sommigen
vinden dat het multiculturalisme kan leiden tot een verlies van nationale
identiteit.)
Kritiek op Huntington
Oversimplificatie: geen geüniformeerde blokken; er zijn veel verschillen
binnen blokken
Conflicten eerder binnen dan tssn beschavingen
Te weinig oog voor andere oorzaken van conflicten tssn bevolkingen
Deterritorialisering = secularisatie + globalisering => band tssn
cultuurgebied en godsdienst steeds losser door globalisering en migratie
Weinig oog voor uniformaliseringsprocessen door globalisering (= niet
alles valt uit elkaar bvb mode: witte sportschoenen over heel de wereld)
Globalisering: het proces waarbij de wereld steeds meer onderling verbonden raakt op
politiek, economisch, cultureel en technologisch gebied. Het gaat om de toenemende
integratie van landen en hun inwoners over de hele wereld
- Grenzen vallen weg
- Oorzaken: opkomst vrijhandel / wereldwijde instant communicatiemogelijkheden
/ wereldwijde mobiliteit / internet / migratie!!!
- Protectionisme: muren tegen migranten en vluchtelingen
- Verschillende culturen kwamen met elkaar in contact -> verlies van vertrouwde
kaders
- Grote invloed op godsdienst: duidelijk scheiding / structuur vervaagd + de
globalisering dwingt de culturen en de godsdiensten om zich te herpositioneren
en hun identiteit als het ware heruit te vinden
- Globalisering -> migratie -> superdiversiteit
3
Debode Marie
, Blinde vlek in onze media
Dat komt omdat zij nog steeds voornamelijk uitgaan van het seculariseringsparadigma:
godsdienst is achterhaald, een redelijk mens gelooft niet
DEEL 2: Oorlog in Oekraïne – een ‘theopolitiek’
conflict
Op 24 februari 2022 brak er oorlog uit tussen Rusland en Oekraïne. Deze oorlog heeft een
wereldwijde impact (energijprijzen, vluchtelingen, ….). Poetin wilt niet da Oekraïne zich toevoegt aan
de NAVO noch EU. Hij wil namelijk niet dat de NAVO aan de grenzen van Rusland zitten en noemt dit
een provocatie naar Rusland toe. Volgens de Russische president heeft het westen de belofte
verbroken om de NAVO niet verder oostwaarts uit breiden na het einde van de Koude Oorlog. Poetin
vindt echter dat Oekraïne niet zomaar een buurland is, maar in integraal onderdeel van de Russische
geschiedenis en cultuur. Vroeger was Oekraïne deel van de Sovjet Unie samen met Rusland en
volgens Poetin had dit nooit ontbonden mogen worden. Voor de Sovjet Unie was er het Russische rijk
(mensen denken dat Poetin dit terug wilt): In de 18e eeuw kwam het grootste deel van Oekraïne
onder Russische controle. Oekraïne werd verdeeld in verschillende provincies, waarvan de
belangrijkste het gouvernement Kiev was. Oekraïne werd een belangrijke graanschuur voor het
Russische Rijk en ontwikkelde zich tot een belangrijk cultureel en politiek centrum. Na de Eerste
Wereldoorlog werd Oekraïne een onafhankelijke staat. Het land was echter politiek instabiel en kende
verschillende regeringen. In 1922 werd Oekraïne onderdeel van de Sovjet-Unie. In 1939 annexeerde
de Sovjet-Unie het oostelijke deel van Polen. Na de val van de Sovjet-Unie werd Oekraïne in 1991 een
onafhankelijke staat. Het land werd echter geconfronteerd met politieke instabiliteit, economische
uitdagingen en conflicten met Rusland over de annexatie van de Krim en de regio Donbas.
Oekraïne als ‘grensland’, ‘brugland’: Het land ligt op de grens tussen Oost-Europa en West-Azië en
heeft daardoor een strategische positie tussen deze twee continenten. Het land heeft historisch
gezien sterke banden gehad met Rusland, maar heeft ook steeds meer toenadering gezocht tot
Europa en de NAVO (wat Poetin niet leuk vind). Hierdoor heeft Oekraïne een belangrijke rol gespeeld
in de geopolitieke spanningen tussen Rusland en het Westen.
Een complex, samengesteld en verdeeld land
Zoals hierboven uitgelegd is duidelijk te zien dat Oekraïne heel wat territoriale evoluties heeft
meegemaakt:
- Lenin / Stalin voegde een stuk toe
- Krim is geannexeerd
- Delen van het westen toegevoegd
- Deel van Polen erbij
- …
Conflict tussen ‘broedervolken’ -> tussen Russen en Oekraïners
- Invasie van 24 februari 2022 was schending soevereiniteit, internationaal recht,
oorlogsrecht, mensenrechten, … MAAR conflict al langer aan de gang -> 2014: annexatie
Krim door Rusland – separatisme Donbas (oosten van Oekraïne – de mijnen)
- De strijd tussen Rusland en Oekraïne al bezig sinds 1991 bij het uiteenvallen van de Sovjet
Unie, wnr Oekraïne dus onafhankelijk werd Strijd Westen – Rusland om invloedssfeer
in Oekraïne
4
Debode Marie
