Omgevingspsychologie
Stéphanie Gerlof
2022-2023
1
,Inhoud
1. Wat is omgevingspsychologie?....................................................................................................... 6
1.1 Omgeving = context ................................................................................................................... 6
1.2 Definitie ................................................................................................................................... 6
1.3 Doel ......................................................................................................................................... 6
1.4 Geschiedenis ........................................................................................................................... 7
1.5 Onderwerpen .......................................................................................................................... 7
1.6 OPSY als wetenschap ............................................................................................................. 7
1.7 Beperkingen van OPSY ........................................................................................................... 8
1.8 Verschil met algemene psychologie ....................................................................................... 8
2. Inleiding ........................................................................................................................................... 8
2.1 Wat bepaalt gedrag? ............................................................................................................... 8
2.1.1 ‘Nurture’ .............................................................................................................................. 9
2.1.2 Nature vs Nurture ............................................................................................................... 9
2.1.3 Bepaalde dingen kan je aanleren, andere niet (compromis) ...........................................10
2.2 Müller-Leyer ...........................................................................................................................10
2.3 Invloed van de omgeving ...................................................................................................... 10
2.4 Factoren ................................................................................................................................. 11
2.5 Gevalstudie............................................................................................................................. 11
2.6 Feiten...................................................................................................................................... 11
2.7 Oorzaak .................................................................................................................................. 12
2.8 Gevolg .................................................................................................................................... 12
2.9 (O)PSY experiment ................................................................................................................ 12
2.10 Indeling naar functionaliteit bij rampen ................................................................................ 13
2.11 Oorzaak van verminderde cognitieve functies ..................................................................... 13
2.12 Functionele implicaties bij slachtoffers van een ramp .......................................................... 13
3. Territorialiteit .................................................................................................................................. 14
3.1 Wat is territorialiteit? .............................................................................................................. 14
3.2 Kenmerken van territoria....................................................................................................... 14
3.3 Definitie .................................................................................................................................. 14
3.4 Markering en personalisatie .................................................................................................. 14
3.5 Types territoria ....................................................................................................................... 15
3.5.1 Territoria volgens Altman................................................................................................... 15
3.5.2 Territoria volgens Lyman & Scott ......................................................................................16
3.6 Inbreuken ...............................................................................................................................16
3.6.1 Types inbreuken .................................................................................................................16
2
, 3.7 Verdediging ............................................................................................................................ 17
3.7.1 Types verdediging .............................................................................................................. 17
3.8 Hoe komen we iets te weten inzake territorialiteit? .............................................................18
3.9 Invloed op territorialiteit ........................................................................................................18
3.10 Persoonlijke factoren die territorialiteit bepalen ..................................................................19
3.11 Sociale factoren die territorialiteit bepalen...........................................................................19
3.12 Fysieke factoren die territorialiteit bepalen ......................................................................... 20
3.13 Culturele en etnische factoren die territorialiteit bepalen ................................................... 21
3.14 Territorium en gedrag ............................................................................................................ 21
3.15 Territorialiteit verklaren ..........................................................................................................23
3.16 Territorialiteit en ontwerpen..................................................................................................23
4. Persoonlijke ruimte ........................................................................................................................25
4.1 Eerste benadering..................................................................................................................25
4.2 Definitie ..................................................................................................................................25
4.3 Uitbreiding van het Sommermodel.......................................................................................25
4.3.1 Draagbaar territorium ....................................................................................................... 26
4.3.2 Regelen van afstand ......................................................................................................... 26
4.3.3 Communicatiemiddel .................................................................................................... 26
4.4 Vier afstanden – acht gradaties ........................................................................................... 26
4.4.1 Intiem (0-45cm) .................................................................................................................27
4.4.2 Persoonlijk (45-120cm ....................................................................................................27
4.4.3 sociale afstand (1.2-3.5m) ..............................................................................................27
4.4.4 Publieke afstand (>3.5m) ..............................................................................................27
4.5 Bewustzijn en keuze ............................................................................................................. 28
4.6 Sociaal leren .......................................................................................................................... 28
4.7 Bewustzijn en keuze (2)........................................................................................................ 28
4.8 Wat beïnvloedt de persoonlijke ruimte? .............................................................................. 29
4.8.1 Persoonlijke invloeden ...................................................................................................... 29
4.8.2 Sociale invloeden .......................................................................................................... 29
4.8.3 Fysieke invloeden .......................................................................................................... 30
4.8.4 Culturele invloeden ........................................................................................................ 31
4.8.5 Wettelijke beperking ...................................................................................................... 31
4.9 Besluit ..................................................................................................................................... 31
4.10 Vluchten en emotie als gevolg ..............................................................................................32
4.11 Aantrekking als gevolg...........................................................................................................32
4.12 Stress als gevolg ................................................................................................................... 33
3
, 4.13 Attributie ............................................................................................................................... 33
4.14 Hulpvaardigheid als gevolg................................................................................................... 33
4.15 Werken in kleine groepen ..................................................................................................... 34
4.16 Toepassingen ........................................................................................................................ 34
4.16.1 Inwaarts of uitwaarts? .................................................................................................. 35
5. Crowding ....................................................................................................................................... 37
5.1 Ervaringen ............................................................................................................................. 37
5.2 Crowds & Crowding .............................................................................................................. 37
5.3 Sociale densiteit versus ruimtelijke densiteit ....................................................................... 38
5.4 Interne versus externe densiteit .......................................................................................... 38
5.5 Drie componenten van crowding......................................................................................... 38
5.6 Persoonlijke invloeden .......................................................................................................... 39
5.7 Sociale invloeden .................................................................................................................. 40
5.8 Fysieke invloeden ................................................................................................................... 41
5.9 Onderzoek bij dieren.............................................................................................................. 41
5.10 Stress en gezondheid ............................................................................................................ 41
5.11 Sociaal en antisociaal gedrag ............................................................................................... 42
5.12 Toepassingen ........................................................................................................................ 43
6. Privacy ........................................................................................................................................... 44
6.1 Privacy, belangrijk aspect van ons gedrag ........................................................................... 44
6.2 Definitie ................................................................................................................................. 44
6.3 Selectieve controle ............................................................................................................... 44
6.4 Typologie van Westin ............................................................................................................ 44
6.5 Meten van privacy................................................................................................................. 45
6.6 Beïnvloedende factoren: ...................................................................................................... 45
6.6.1 persoonlijke invloeden .................................................................................................. 45
6.6.2 sociale invloeden........................................................................................................... 45
6.6.3 fysieke invloeden .......................................................................................................... 46
6.6.4 culturele invloeden ....................................................................................................... 46
6.7 Privacy en gedrag.................................................................................................................. 47
6.7.1 communicatie ................................................................................................................... 47
6.7.2 controle ......................................................................................................................... 47
6.7.3 identiteit ........................................................................................................................ 47
6.7.4 Emotie ........................................................................................................................... 47
6.7.5 ontwikkeling .................................................................................................................. 48
6.7.6 Adaptie .......................................................................................................................... 48
4
,6.8 Relatie tot crowding, persoonlijke ruimte en territorialiteit ................................................ 48
6.9 Toepassingen ........................................................................................................................ 48
5
, 1. Wat is omgevingspsychologie?
Deze studie geeft ons informatie over de omgeving
De omgeving geeft ons beperkingen die wij als ontwerpers moeten opleggen en ze
betekenis geven. Als architecten moeten we ons dan ook aan regels houden.
Er is een voortdurende interactie (wisselwerking) tussen mens en omgeving
De omgeving bepaalt de mogelijkheden die mensen hebben om dingen te doen
De mensen wijzigen hun omgeving om handelingen te kunnen doen
1.1 Omgeving = context
Vb. licht, geluid, …
De omgeving bepaalt de mogelijkheden, geeft informatie over handelingen en ze inspireert tot
dingen doen. Neem bijvoorbeeld een aula, deze inspireert om te luisteren, studeren of een examen
af te leggen.
1.2 Definitie
“De studie van de interactie tussen de mens en zijn fysieke omgeving”
Mens = individu of kleien groep
Fysieke omgeving = bebouwde of natuurlijke omgeving
1.3 Doel
Via onderzoek wil OPSY de omgeving, in het bijzondere gebouwen en interieurs, humaniseren, d.i.
optimaliseren met het oog op een beter functioneren van mensen, overeenkomstig hun
psychische mogelijkheden:
de omgeving afstellen op de gebruiker gegeven zijn natuurlijke (vb. in een rolstoel zitten),
cognitieve (wat onze hersenen aankunnen) beperkingen.
Wij als mens zijn snel afgeleid, dit behoort toe tot onze beperkingen en capaciteiten. De
beperkingen die wij ondergaan zullen mee opgenomen worden in het ontwerpproces en zo zal een
woning ook ons thuis worden → comfort
6
, 1.4 Geschiedenis
gerespecteerde wetenschappelijke discipline, een vijftigtal jaar oud.
In de jaren aren zeventig: massaal veel artikels + honderden boeken over o.a. milieuproblematiek
en het dagelijkse gedrag van mensen → waar gaat men zitten in een aula en waarom? en heeft dat
invloed op de studieresultaten?
jaren tachtig: kleine terugval
Jaren negentig: weer een groei
Toch wordt het aan weinig universiteiten onderwezen
1.5 Onderwerpen
De kranten staan bol van OPSY onderwerpen: ongezonde gebouwen (asbest), overbevolkte
gevangenissen, fijn stof in de steden, lawaaihinder, pubers en privacy, arbeidstevredenheid,
oorlogen, ...
OPSY is gericht op het begrijpen van de interactie tussen de mens en zijn omgeving en het
oplossen van problemen: hoe kan je mensen privacy geven? hoe kan je ervoor zorgen dat ze zich
goed voelen? hoe bekom je samenwerking? hoe kan je communicatie vergroten? hoe voorkom je
inbraken?
OPSY beschouwt elk gedragsprobleem als een uitdaging om de omgeving te wijzigen.
1.6 OPSY als wetenschap
Vorming van theoretische kaders: vanuit vaststellingen verklarende theorieën bedenken die
vervolgens getoetst worden door onderzoek; opletten: er zijn meerdere theoretische kaders!
Binnen het theoretisch kader oplossingen vinden voor problemen.
De ene theorie werkt al beter dan een andere voor een bepaald probleem.
Onderzoek om theorieën te confirmeren (bevestigen), verfijnen, falsifiëren (weerleggen).
Onderzoek om fenomenen te verklaren door een theorie te ontwikkelen.
We gaan daarom experimenten uitvoeren om theorieën te vormen, verwerpen, verfijnen,
confirmeren en verklaren.
Voorbeelden van onderzoek
Vergelijkend onderzoek: wat is het verschil tussen mannen en vrouwen met betrekking tot
territorialiteit?
Beschrijvend onderzoek: wat is de invloed van vertrouwdheid op de oriëntatie in een omgeving?
Verklarend onderzoek: wat maakt dat we een kamer als groot ervaren?
7
, 1.7 Beperkingen van OPSY
Het onderzoek leidt niet noodzakelijk tot eenduidige beschrijvingen, verklaringen, vergelijkingen, ...
theorieën: vandaar diverse theoretische kaders. Soms levert een onderzoek ook helemaal niets op
(nulresultaat) of krijgen we een negatieve score (weerlegging), ook al voelen we intuïtief aan dat
het wel zo zou moeten zijn … Dat is uiteraard interessant: we weten dan dat die denkpiste alvast
niet meer moet gevolgd worden en onze intuïtie wordt weerlegd:
het gevoel van overbevolking is slechts in beperkte mate afhankelijk van het aantal mensen om je
heen (bewezen);
territorialiteit is niet hoofdzakelijk gerelateerd aan agressie (bewezen).
Soms blijken vroegere vaststellingen niet houdbaar: onderzoek uit 1998 waaruit bleek dat ‘als je
aan een professor dacht bij een quiz je beter scoorde dan wanneer je een hooligan voor ogen had,’
kon niet bevestigd worden door negen nieuwe experimenten.
Soms is het onderzoek gebaseerd op fraude: Dirk Stapel (psycholoog NL): ‘Rommel leidt tot
discriminatie’ ‘mensen gaan verder van een zwarte medemens zitten door rommel omgeven dan
van een blanke door rommel omgeven, maar zonder rommel is er geen verschil.
1.8 Verschil met algemene psychologie
OPSY is probleem-georiënteerd praktische PSY is proces-georiënteerd, beschrijft
problemen (luchtvervuiling) mechanismen (ontwikkeling van het kind)
Onderzoek in de dagelijkse omgeving, Labo-onderzoek, gecontroleerde
gedrag waar het zich voordoet omstandigheden
Beschouwt persoon en omgeving als een Onderscheidt de mens van de invloed,
geheel, je kan ze niet van elkaar lostrekken welke stimulus heeft wel effect?
(holisme)
Individuen ondergaan prikkels, ze zijn
Individuen zijn deel van de omgeving, ze passief
zijn actief
Gedraagt zich meer als autonome
Is erg interdisciplinair , toepassingen voor wetenschap, streeft ten hoogste
AI, IA, STB, politiek, ... , rekening houden coherentie na, ziet zich als fundamentele
met andere wetenschappen ,in de rand van wetenschap, omvat cognitieve, klinische en
PSY, minder onderzoekers ontwikkelingspsychologie.
2. Inleiding
2.1 Wat bepaalt gedrag?
8
, het nature/nurture debat: wordt ons gedrag bepaalt door vooral externe ofwel interne factoren?
is het vooral door opvoeding en/of het milieu (extern) of door genetische determinanten en/of
aanleg (intern)?
wolfskinderen: (zogezegd) opgevoed door wolven (voorbeeld: Romulus en Remus) gedragen zich
als wolven (nurture) of (effectief) door kippen: Sunjit Kumar (kakelt en pikt). Gedrag wordt in hun
geval aangeleerd.
2.1.1 ‘Nurture’
Komt van Nursing = opvoeding die later gedrag bepaalt
De eerste levensjaren zijn een gevoelige periode voor de ontwikkeling van spraak, taal en sociaal
contact. De omgeving is doorslaggevend, een stimulerende omgeving heeft dus een impact
(positief/negatief); indien niet gestimuleerd kan dit bij kinderen leiden tot mindere ontwikkeling
(apathisch, autistisch) zelfs overlijden.
2.1.2 Nature vs Nurture
Nurture: Nature:
Watson: ‘Give me a dozen healthy Darwinisme
infants, well-formed, and my own
Eysenck: persoonlijkheidspsychologie
specified world to bring them up in
and I’ll guarantee to take any one at dimensies van de persoonlijkheid,
random and train him to become any psychotisch-pacifistisch,
type of specialist I might select – extravertintrovert, neurotisch-rustig
doctor, lawyer, artist, merchant-chief
and, yes, even beggar and thief, later: the big five (‘ocean’):
regardless of his talents, penchants, openness (to experience),
tendencies, abilities, vocations, and conscientiousness (geweten),
race of his ancestors.’ extraversion, agreeableness
Watson kan van baby alles maken, de (goedaardigheid), neuroticism
omgeving bepaalt alles (emotioneel instabiel)
Alles zit hem in de genen
empiristen: hoe we de wereld interpreteren is vooral aangeleerd.
nativisten: hoe we de wereld interpreteren is vooral aangeboren. We zien door onze ogen.
9
