TEKSTEN PSYCHODYNAMISCHE THERAPIE
LES 1: BASISPIJLERS VAN HET PSYCHOANALYTISCHE PSYCHOTHERAPIEPROCES
TEKST 1: Psychodynamische therapie in de praktijk (samenvatting)
Langdurige psychodynamische psychotherapie = een behandeling die zich richt op een zorgvuldig getimede
interpretatie van overdracht en weerstand, en als een subtiele waardering van de manier waarop de therapeut
bijdraagt aan de interactie met de patiënt
- Theoretische basismodellen die fundamenteel zijn voor de dynamische therapie: de egopsychologie,
de objectrelatietheorie, de zelfpsychologie en de gehechtheidstheorie
Een psychodynamisch therapeut wordt geleidt door een reeks kernconcepten:
- Veel van het mentale leven is onbewust
- De volwassene wordt gevormd door zowel ervaringen uit de kindertijd als genetische factoren
- De overdracht van de patiënt op de therapeut is een primaire bron van begrip
- De tegenoverdracht van de therapeut levert waardevolle inzichten op in hetgeen de patiënt bij
anderen teweegbrengt
- De weerstand van de patiënt tegen het therapieproces is een belangrijk aandachtspunt in de therapie
- Symptomen en gedragingen dienen diverse functies, en worden bepaald door complexe en vaak
onbewuste krachten
- Een psychodynamisch therapeut assisteert de patiënt bij het realiseren van een gevoel van
authenticiteit en uniciteit
TEKST 2: Theoretical and empirical foundations of contemporary psychodynamic approaches
Deze tekst is een representatief overzicht geven van empirisch ondersteunde psychodynamische benaderingen
om psychopathologie te begrijpen en te behandelen.
a) De heropleving van psychoanalytische benaderingen voor psychopathologie
Hoewel de empirische basis voor psychoanalyse nog steeds minder uitgebreid is dan die voor sommige andere
vormen van psychotherapie, is er groeiend empirisch bewijs + is er een groeiende convergentie tussen de
psychoanalyse en andere theoretische benaderingen in de psychologie
- Deze convergentie getuigt van de blijvende waarde van de psychoanalyse als theorie en van de
opvatting dat psychoanalytische concepten vatbaar zijn voor strenge hypothesetests en empirisch
onderzoek
Binnen de beweging om een wetenschappelijke basis voor psychoanalyse te ontwikkelen, zijn er twee
verschillende "culturen"
- De eerste, die voornamelijk interpretatief georiënteerd is, benadrukt betekenis en doelgerichtheid in
menselijk gedrag, en vertrouwt voornamelijk op de traditionele case study methode, geïntroduceerd
door Freud, voor theorievorming, en/of op meer kwalitatieve methoden in het algemeen
- De tweede cultuur steunt vooral op methoden uit de natuur-, en sociale wetenschappen die zoeken
naar reeksen van oorzaak en gevolg, en op het gebruik van probabilistische in plaats van
individualistische modellen van gegevensanalyse en verklaring
Wij geloven dat deze twee culturen binnen de psychoanalyse elkaar aanvullen: elk biedt een basis voor
het overbruggen van de kloof tussen psychoanalyse en andere disciplines.
o De interpretatieve cultuur is de brug naar de geesteswetenschappen, terwijl de
neopositivistische, empirische cultuur de brug is naar de natuur- en sociale wetenschappen
o Methodologisch pluralisme is nodig, wat een openheid impliceert voor onderzoek en
theorieën uit andere theoretische en methodologische perspectieven
, b) De psychodynamische benadering voor psychopathologie
The four psychologies van psychoanalyse en daarbuiten
De psychoanalyse is niet één verenigd veld er zijn verschillende theoretische en conceptuele delen
Pine: the four psychologies of psychoanalyse
- De traditionele Freudiaanse driftpsychologie
o Psychopathologie houdt verband met het falen van het mentale apparaat van het kind om op
bevredigende wijze om te gaan met de druk die inherent is aan een rijpingsgebonden
opeenvolging van driften en staten
o Dit leidt tot fixatie
o Wanneer het individu wordt geconfronteerd met tegenslagen in de omgeving, intrapsychische
conflicten, of een combinatie van beide, leidt dit tot een terugval naar die fixatiepunten
- De egopsychologie
o Focus op de adaptieve capaciteiten van het kind en in het bijzonder de capaciteit van het kind
om zich aan te passen aan veranderende externe en interne eisen
o Anna Freud: notie van verschillende ontwikkelingslijnen
o Erik Erikson: epigenetische theorie van de menselijke ontwikkeling met ontwikkelingstaken
- De object relatie/gehechtheid theorie
o De objectrelatietheorie is gebaseerd op de centrale aannames dat
Relaties primair zijn voor de bevrediging van drijfveren (in plaats van secundair, zoals
wordt aangenomen in de traditionele drijfveren- en egopsychologie)
De ontwikkeling vindt fundamenteel plaats binnen een interpersoonlijke matrix,
waarbij gehechtheid/interpersoonlijke processen een sleutelrol spelen bij het bepalen
van de ontwikkeling (in plaats van een voorgeprogrammeerd rijpingsproces zoals
wordt aangenomen in de drift- en egopsychologie)
- De zelfpsychologie
o Uitgangspunt: de baby heeft een begrijpende verzorger nodig
o Dit is een behoefte die het hele leven blijft bestaan, zodat het individu zich kan ontwikkelen en
de ervaring van zelf-zijn kan bevorderen
o Reacties van verzorgers zijn nodig om de wensen, ambities en idealen van het kind te
ondersteunen
o Verstoringen in dit proces zouden leiden tot kwetsbaarheid voor stoornissen van het zelf, zoals
depressie en persoonlijkheidsstoornissen
Elk van deze benaderingen is geworteld in de toepassing van psychoanalytische ideeën op
verschillende patiënten en problemen
Maar zelfs deze vier brede psychologieën belichamen niet volledig de traditie van psychoanalytische
benaderingen, vooral gezien de groeiende tendens tot integratie tussen deze benaderingen, die heeft
geleid tot een breed spectrum van psychodynamische benaderingen met verschillende accenten en
stijlen
o Gezien deze toenemende integratie gebruiken we de termen psychoanalytisch en
psychodynamisch door elkaar
De basisassumpties van psychodynamische benaderingen
5 assumpties die door alle benaderingen worden gedeeld
1: de ontwikkelingsbenadering binnen de psychoanalyse
- Psychoanalytische theorieën zijn fundamenteel ontwikkelingsgericht ze delen een duidelijke nadruk
op de vormende rol van vroege levenservaringen en latere psychische structuren en gedrag
, - Psychoanalytische theorieën zijn ook inherent ontwikkelingsgericht in hun nadruk op een geleidelijke
ontvouwing van de geest en mentale capaciteiten, waarbij er verschillende manieren om de wereld te
begrijpen en te kennen in verschillende stadia van ontwikkeling
- Zij conceptualiseerden verschillende vormen van psychopathologie als dynamische conflict-
verdedigingsconstellaties, geworteld in vroege negatieve ervaringen en verstoringen en/of
beperkingen van vroege capaciteiten en ontwikkelingsstadia
- Onderzoek: de bevindingen van de hedendaagse neurobiologie over de rol van vroege ervaringen en
de betekenis van kritieke tijdsvensters in de ontwikkeling, waarin biologische/psychologische systemen
bijzonder gevoelig zijn voor omgevingservaringen
- psychoanalytische benaderingen zijn erop gericht zowel normale als verstoorde ontwikkeling te
verklaren, met een focus op factoren die ontwikkelingsverstoringen verklaren
2: onbewuste motivatie en intentie
- Psychoanalytische benaderingen richten zich op het belang van onbewuste motivatie en
intentionaliteit, in overeenstemming met hedendaagse theoretische modellen in de
neurowetenschappen, de cognitieve wetenschap en de sociale psychologie
- Er is een toenemende consensus in verschillende vakgebieden dat factoren die de psychologische
ontwikkeling beïnvloeden vaak hun invloed uitoefenen buiten het bewustzijn om
- Bovendien is er ook consensus dat motivationele factoren met elkaar kunnen botsen, en dat dus zowel
bij normaal als pathologisch psychologisch functioneren sprake is van conflicten
- Psychologisch functioneren omvat dus het adaptief oplossen van deze conflicten, in de psychoanalyse
compromis formation genoemd en in de neurowetenschappen constraint satisfaction
- Er is nu dan ook een toenemende consensus dat zowel de normale als de verstoorde psychologische
ontwikkeling een reeks pogingen weerspiegelt, hoe onaangepast ook, om een psychologisch evenwicht
te bereiken en te handhaven en dat psychologische krachten die grotendeels buiten het bewustzijn van
het individu liggen, een sleutelrol spelen bij het bereiken van een dergelijk evenwicht
3: de alomtegenwoordigheid van overdracht
- Sociale interacties in elke context, maar vooral in de therapeutische setting, worden gefilterd door
geïnternaliseerde schema's van vroegere relaties, in het bijzonder vroege zorgrelaties
- Grotendeels, zo niet hoofdzakelijk onbewust, worden deze gevoelens, verlangens en verwachtingen
met betrekking tot vroegere objecten overgedragen op nieuwe relaties, en ze zijn vooral belangrijk om
zowel de inhoud als het proces in de psychoanalytische therapeutische context te begrijpen
- Het idee van overdracht is ook gerelateerd aan de noties van de gehechtheidstheorie over interne
werkmodellen: het idee dat relaties uit het verleden actief blijven en een individu voorbestemmen om
het verleden in het heden te herhalen, is een kernbegrip van de psychoanalyse
4: een persoon-georiënteerd perspectief
- Psychoanalytische benaderingen beschouwen doorgaans de hele persoon: in plaats van zich te richten
op de ontwikkelingstrajecten die betrokken zijn bij een bepaalde stoornis, of één symptoom, gedrag of
persoonlijkheidskenmerk, benadrukt dit persoonsgerichte perspectief de rol van multifinaliteit en
equifinaliteit bij het verklaren van verschillende trajecten van individuen
o Equifinaliteit stelt dat er vele mogelijke paden zijn naar één specifiek resultaat, in plaats van
aan te nemen dat er één enkel pad is voor elke geestelijke stoornis of ontwikkelingsresultaat
o Multifinaliteit daarentegen impliceert dat een bepaalde factor kan leiden tot een
verscheidenheid van uitkomsten, afhankelijk van de aanwezigheid van andere factoren
- Deze visie houdt dus een verschuiving in van ziekte- en variatiegerichte strategieën naar
persoonsgerichte onderzoeks- en behandelingsstrategieën
- Deze nadruk vormt de kern van de psychoanalytische ontwikkelingstheorie in de klinische praktijk
5: erkenning van complexiteit
, - Psychoanalytische benaderingen benadrukken de complexiteit van psychologisch functioneren: in het
bijzonder benadrukken zij het belang van niet-lineaire processen, regressie en progressie op meerdere
onderling verbonden ontwikkelingslijnen, en de rol van uitgestelde actie, die verwijst naar de
wederkerige relatie tussen ontwikkelingsgebeurtenissen en omstandigheden en hun latere
herbelegging met nieuwe betekenis
- Veel vroege psychoanalytische ontwikkelingstheorieën waren te lineair en overgespecificeerd
hedendaagse psychodynamische ontwikkelingsmodellen zijn zowel verfijnder als meer in
overeenstemming met de huidige kennis over de complexiteit van ontwikkeling
6: focus op de innerlijke wereld en psychologische oorzaken
- Psychoanalytische benaderingen worden gekenmerkt door een focus op de innerlijke psychologische
wereld en psychologische causaliteit gedurende het hele leven
- Psychologische ontwikkeling kan worden gezien als een ontwikkeling naar toenemende complexiteit,
differentiatie en integratie van gevoelens, gedachten en voorstellingen van zichzelf en anderen
- Deze variëren van de meest primitieve ongedifferentieerde gevoelens, gedachten en fantasieën van de
zuigeling tot meer uitgewerkte, gedifferentieerde en geïntegreerde voorstellingen van zichzelf en
anderen, of interne werkmodellen, hoop, verlangens, fantasieën, dromen en angsten
7: continuïteit tussen een normale en een verstoorde persoonlijke ontwikkeling
- Het groeiende bewijs voor dimensionale benaderingen van psychopathologie loopt parallel met de
nadruk in psychoanalytische benaderingen op de essentiële continuïteit tussen normaliteit en
pathologie
- Vanuit het psychodynamische perspectief, gaat het bij zowel normale als verstoorde psychologische
ontwikkeling om pogingen om een dynamisch evenwicht te vinden tussen de invloed (psychologisch en
biologisch) van ervaringen uit het verleden en de huidige behoeften in de context van de omgeving van
een individu
- Mensen zijn fundamenteel kwetsbaar voor het ontwikkelen van psychologische problemen, vooral
wanneer zij geconfronteerd worden met tegenslagen die kwetsbaarheden kunnen oproepen en/of
copingstrategieën die voorheen adaptief waren maar hun nut zijn verloren
c) Psychodynamische behandelingsbenaderingen
De psychoanalyse heeft niet alleen een aanzienlijk aantal theorieën ontwikkeld over verschillende aspecten van
het menselijk functioneren, maar er zijn ook veel variaties in behandelingstechnieken ontstaan als reactie op
deze verschillende theorieën
- Er bestaat niet zoiets als een "psychoanalytische behandeling"
- Eerder zijn er spectra van psychodynamische behandelingen die sterk variëren in termen van duur,
structuur, populatie en setting
Tabel in tekst: overzicht van de basiskenmerken van de 3 grote types van psychodynamische therapie:
- Psychoanalyse
o Dit is een hoogfrequente behandeling van lange duur die geïndiceerd is bij patiënten met
complexe en chronische persoonlijkheids- en relationele problemen die de motivatie en het
vermogen tot inzicht hebben, die nodig zijn om duurzame persoonlijkheidsveranderingen te
bereiken, het uiteindelijke doel van de psychoanalyse
o Dit is historisch gezien de eerste behandelingsbenadering die voortkwam uit de
psychoanalytische traditie
o Studies tonen aan dat het erg effectief kan zijn
o Maar slechts een minderheid van de patiënten is geschikt voor deze intensieve behandeling of
heeft de motivatie en middelen om deze persoonlijke analyse te doen
- Lange termijn psychodynamische psychotherapie
