Politicologie: Samenvatting
Inleiding: Politiek in de rechten
Waarom?
- veel aandacht; belangrijk in de samenleving: krant, radio, tv…
- politiek & recht zijn zeer nauw verbonden: geen recht zonder politiek & omgekeerd
- bouwstenen: het vormt een fundament in veel aspecten
- kennis leidt tot interesse
Nut van politiek in rechtenopleiding?
- Technisch juridisch vs bredere opleiding (wanneer je de politiek kent, ben je meer betrokken,
heb je een beter idee hoe een staat er zou moeten uitzien)
- Je bent meer betrokken op de samenleving en politiek
- Als jurist ben je minder eenzijdig, niet louter technisch juridisch
Spaghetti Arrest & Agusta-proces
· Het spaghetti-arrest is een uitspraak van het Hof van Cassatie in België van 14 oktober 1996 in
verband met de zaak-Dutroux. De uitspraak had tot gevolg dat onderzoeksrechter Jean-Marc
Connerotte van de zaak werd gehaald, omdat hij had meegegeten aan een diner waar ook de
slachtoffers waren. De advocaat van Dutroux kon hierdoor aantonen dat de OZR niet neutraal
was. Dit leidde tot de zogenaamde “Witte Woede” waardoor er een grotere kloof ontstond tussen
burgers & politiek. Het spaghettifeest werd georganiseerd naar aanleiding van de bevrijding van
Leticia en Sabien die vastzaten in de kelder van Dutroux.
· Het Agustaschandaal (of de zaak Agusta-Dassault) was een Belgische strafzaak, wegens
corruptie bij de aankoop van Agusta A109-gevechtshelikopters van het Italiaanse bedrijf Agusta
door de Luchtcomponent van Defensie in 1988. Agusta had vele miljoenen Belgische franken
beloofd aan politici van de PS en SP om een contract goed te keuren.
Politicologie in de rechten
- Recht wordt vaak gezien als “gestolde politiek”, als “de tijdelijke codificatie van politieke macht” :
Bv. BTW op elektriciteit; voormalige partijvoorzitter van Vooruit/S.P.A. John Crombez zijn
streefdoel was om het naar 6% te brengen en dat is gelukt.
- Politiek maakt regels in o.a. wetten (het kader voor de rechtspraak, inspraak in hoe onderzoek
wordt verricht...)
- Maar ook andersom: regels, rechtspraak en – leer bepaalt de ruimte van de politiek (vb. wet
en GW, internationaal verdrag, ‘juristocratie’...) Juristocratie? Men vindt dat rechters, jursiten, etc… te
veel te zeggen hebben.
- Rechterlijke macht en democratie, verhouding tussen de machten (vooral UV-WG, RM ziet toe)
Kortom geen recht zonder politiek, geen politiek zonder recht
Hoofdstuk 1: Wat is politiek? (P 12-38)
1) Inleiding
- Politiek als integratiewetenschap:
Wat is nu het verschil tussen een politicoloog en een niet-politicoloog?
● Want “de politiek” bestuderen gebeurt ook in vakken als geschiedenis, filosofie,
psychologie… Wat een politicoloog tot politicoloog maakt is vooral dat hij het meest van alle
andere sociale wetenschappers de politiek bestudeert en dat hij alle nuttige inzichten uit
andere disciplines integreert en toepast op het domein van de politiek.
● M.a.w. politicologie = een integratiewetenschap
1
,2) Wat is politiek? Op zoek naar een omschrijving
· Oorsprong van het begrip
- Politiek = de samenleving, de hoogste menselijke activiteit in de samenleving
● Oudgrieks: “politeia”, verwijst naar alles wat betrekking heeft op de “polis” = stadstaat;
gemeenschap van vrije burgers; organisatie van collectieve zaken
● Politikos (de burger of “polis” betreffend) ßà Idiotikos (privé of individueel)
● Uitspraak Aristoteles: “de mens is van nature een politiek dier”; m.a.w. politiek is niet enkel
onvermijdelijk maar ook het hoogste wat een mens kan doen
· Bevolking op een territorium?
- Territorialisering van de politiek (en samenleving)
Politiek heeft een territorium nodig.
- Politiek als activiteit om bindende collectieve beslissingen te nemen
Politiek heeft een bevolking nodig.
· Van nachtwaker naar nanny
- Minimal vs nanny state
● Minimal state: 19e eeuw: hield zich vooral bezig met kleine beperkte zaken zoals zorgen voor
orde en tucht, beschermen van het eigendomsrecht en grenzen; vooral “verzorgende taken”
dus. Bv. Duitsland
● Nanny state: hedendaags: overheid houdt zich bezig met heel veel onderwerpen en de
politiek moeit zich met vele aspecten. Bv. Noorwegen
3) Geschiedenis
- Drie hoogtepunten in de geschiedenis van de politiek:
● Klassiek Griekeland:
Zeer hoogstaande visie op politiek, “zoön politikon” (iedereen politicus) van Aristoteles. De mens
wordt gezien als burger van de “polis”, burger van de geordende samenleving. Aristoteles schreef
overigens ook de eerste theoretische verhandeling over politiek nl. “Politica”.
Ook Plato speelde een rol in de evolutie van de politiek. Hij schreef nl. de “politikos” (de staatsman)
en de “politeia” (het bestel). Plato geloofde sterk in arbeidsverdeling: iedereen ontwikkelt in de
samenleving zijn/haar eigen talenten en vaardigheden en zo kan iedereen bijdragen tot de staat.
Het eudemonisme (“eudaimonia” of het goede leven) van Aristoteles: Volgens deze filosoof, leerling
van Plato, was een volwaardig menselijk leven enkel mogelijk binnen een politieke gemeenschap. Het
eudemonisme (eu = goed, daimon = ziel) staat voor het streven naar geluk, naar een “goede ziel”.
Aristoteles wordt hier misschien wel getoond als iemand die kansen biedt om deel te nemen aan de
politiek, maar hij vond dat het enkel voor vrije mannen was, geen kinderen, vrouwen, slaven…
In het klassieke Griekenland wordt de politiek dus gezien als een hoogstaand gegeven en het
belangrijkste dat iemand kan doen. Politiek wordt gezien als een meesterwetenschap waarbij de polis,
niet alleen als institutioneel geven wordt beschouwd, maar daadwerkelijk als een morele en politieke
gemeenschap.
2
, ● Machiavellisme:
Veel minder positief over de politiek. Een machiavellist is iemand die “gewetenloos”, “onbeschaamd”
is. Hier wordt politiek niet gezien als een gezamenlijke gemeenschap maar wel louter als teken van
macht.
De Florentijn Niccolò Machiavelli (15e-16e eeuw):
- Werk: Il Principe (“De Vorst”) gaat over de vraag hoe vorsten macht kunnen verwerven en
nadien ook behouden. Het is een handleiding voor heersers.
- “Wie een ander machtig maakt, graaft zijn eigen graf.”
- In dit werk duikt de aristotelische “politico” niet op. Wel wordt het gezien als een techniek van
macht.
Politiek krijgt in deze periode dus een negatieve associatieve betekenis van de amorele kunst die
beoefend moet worden om de staat (“status regis”) tegen dreigingen te beschermen.
● Geboorte van de ismen
Isme = een specifieke ideologie, concept, systeem of leefwijze aangeduid met het achtervoegsel
-isme volgend op een naam, zelfstandig naamwoord of werkwoord.
Er groeit een nieuw dynamisch begrip van politiek in de Franse Revolutie met de nieuwe stromingen
zoals conservatisme, liberalisme en later socialisme.
Nu verwijst de politiek naar de organisatie binnen de staat, i.t.t. Machiavelli’s visie. Het gaat nu om de
tegenstelling van ideeën over hoe de samenleving georganiseerd moet worden.
Politiek is zaak van velen (geboorte parlement = parler)
Politiek = discussie over inrichting (inhoudelijke laag)
Inhoud en lading evolueren = moeilijk te definiëren
4) Indelingen: essentially contested concept?
· Geen wetenschapstaal
Nog een reden waarom het zo moeilijk is om politiek te definiëren is dat het een “essentially contested
concept” is. Want de concepten die men gebruikt zijn subjectief en normatief.
Politiek is wel een vorm van wetenschap maar beschikt niet over een objectieve wetenschapstaal
omdat ieder zijn eigen mening heeft.
De term “essentially contested concept” werd besproken door de filosoof Gallie in 1956. Het gaat om
concepten waarvan de essentie continu het onderwerp van het debat is.
· Wezenlijk betwist
William Connolly zegt dat centrale begrippen (macht, vrijheid, belang, elite, klassenstrijd, etc.) in de
politiek wezenlijk betwist zijn. à de invulling van politiek is open. Het is wezenlijk betwist omwille van
de normatieve concepten. Daarmee is politiek een clusterconcept, een containerbegrip dat bestaat uit
allerlei onderdelen waarvan geen ondubbelzinnige definities gegeven kunnen worden, aldus Connolly.
Oplossing: bewust zijn van bril en expliciteren
5) De relativiteit van indelingen: Over Schmitt & Easton
· Carl Schmitt
- NSDAP (Nationaal Socialistische Duitse Arbeiders Partij (NSDAP) was de politieke beweging die
het gedachtegoed van het nazisme propageerde.)
- Werk: “Der Begriff des Politischen”: over de essentie van politiek
- Volgens hem staat politiek boven de staat. Politiek en staat zijn niet hetzelfde.
- Het specifieke van het politieke domein moet gelegen zijn in een fundamenteel onderscheid
waartoe al het politieke handelen herleid kan worden.
- Had een grote invloed: politiek is conflict
3
, - Conflict is positief (existentieel, vb. democratie eist verschil)
- Essentieel/laatste onderscheid (cf.morele/esthetische/economische): vriend en vijand; volgens
Schmitt is dit onderscheid bedoeld om de uiterste graad van intensiteit van een verbinding of
scheiding, van een associatie of dissociatie aan te geven.
- Antagonisme is cruciaal wnr men aan politiek doet, volgens Schmitt. Conflict dus het uiten van
meningsverschillen en tegenstellingen.
· Chantal Mouffe
- In traditie Schmitt; ze is geïnspireerd door zijn “radicale democratie”
Radicale democratie: conflict/polariseren essentieel en positief
Consensus (agonisme); zegt dat consensus NIET goed is, het vormt een bedreiging voor de
democratie want dit leidt tot populisme. Ze pleit ook voor agonisme: verheerlijken van je politieke
tegenstander omdat er zo politieke conflicten en discussies ontstaan.
- Cf. karteldemocratie Lijphart: populisme.
- Karteldemocratie à democratie waarin politieke partijen ondanks politieke tegenstellingen
langdurig samenwerken om de macht te behouden en andere politieke partijen van de regering
buiten te sluiten.
- Schmitt, Mouffe en Lijphart hebben dus gelijke visies
- Ze is vooral bekend van haar werk met Ernesto Laclau
- Het functioneren van democratie impliceert open tegensprekelijk debat (vormelijk criterium),
waaruit en waarin verschillende politieke visies naar voren komen (inhoudelijk criterium)
· David Easton
- Zegt dat politiek op zich dé beslissing moet nemen bij schaarste bv. aan welke groep geven we
eerst vaccinaties in tijden van pandemie? à oplossen a.d.h.v. politiek.
- Vredevol overleven in wereld schaarste
- Politiek als “bindende allocatie van waarden”: het gaat om beslissingen die gezaghebbend zijn
voor de hele samenleving, dus niet enkel voor een sportfederatie bijvoorbeeld.
- Politiek maakt keuzes
- Ook bekend van zijn systeemtheorie: Doel van systeembenaderingen? à trachten de politiek als
één geheel te beschrijven en een alomvattende analyse te betrachten.
→ Kringloopgedachte: input (ontvangen) – outputs (conversie) / ook input van mensen binnen het
systeem zoals parlementsleden, wat Easton withinputs noemt. De laatste stap heet terugkoppeling of
feedback
→ Model = vereenvoudigde voorstelling
4
