Hoofdstuk 2: Individuele rationaliteit en sociale interactie
1. Het individuele gedragsmodel: rationele keuze
Samenleving = samenspel van gedragingen van individuele mensen
Om individueel gedrag te begrijpen veronderstelt economische wetenschap dat mensen
keuzes maken, beslissingen nemen
Binnen de eigen mogelijkheden probeert iedereen het best mogelijke resultaat te
bereiken
Gemakkelijk wiskundig te modelleren
o Optimaliseren van doelstellingsfunctie onder nevenvoorwaarden
o Bv.: Gezin dat maximaal behoeften wil bevredigen kan nt meer kopen dan het
inkomen toelaat
Rationele economische agent = homo economicus
o Gn veronderstelling over precieze inhoud vn voorkeuren: kan bv altruïstisch of
zelfzuchtig zijn
o Niet noodzakelijk perfecte informatie
Methodologisch individualisme (Max Weber, 1864-1920): sociale fenomenen w verklaard
via individuele gedragingen, ipv klassen- of groepsdynamieken
Economische wetenschap heeft een dergelijke individualistische invalshoek en heeft als
bedoeling om maatschappelijke fenomenen te verklaren met een klein aantal principes
o Een model is meestal een sterk vereenvoudigde weergave vd werkelijkheid dat
zich focust op de essentie
o Klein aantal bouwstenen en veronderstellingen
o Concept van evenwicht speelt grote rol:
Individueel evenwicht: dat gedrag kiezen dat voor beste resultaat zorgt
Consumptiebundel kies je obv grootste eigenbelang
Maatschappelijk evenwicht: gn enkele economische agent kan eigen
situatie verbeteren gegeven het gedrag vd anderen
2. Individuele beslissingen en sociale interacties: speltheorie
2.1. Spelers, strategieën en resultatenmatrix
Rationele economische agenten houden bij hun beslissingen rekening met de reacties
van anderen
o Sociale interactie: keuzes vd ene hbb gevolgen vr keuzes vd andere
o Speltheorie analyseert deze interactie
o Analogie tss 'spel' en vele situaties waarbij 'spelers' rekening houden met acties
vn andere spelers
Spel wordt volledig bepaald door
o Aantal spelers (Wie zijn de spelers?)
o Strategieën voor elke speler (Welke mogelijke keuzes kan elke speler maken?)
o Resultaat vr elke speler (uitkomst spel), hangt af vd gekozen strategieën vn elke
andere speler
Hier beperkt tot 2 spelers en 2 strategieën per speler
‘Spelen’ = kiezen v/e strategie
Strategieën = mogelijke acties v/e speler
o Zuivere strategieën: elke speler speelt een van haar strategieën
o Gemengde strategieën: speler kiest de kansen waarmee de strategieën worden
gekozen (vb. strafschoppen in voetbal)
11
, Resultatenmatrix of payoffmatrix = uitkomsten vh spel
‘Spelregels’: Iedere speler gedraagt zich rationeel (nastreven eigenbelang) en iedere
speler veronderstelt dat andere spelers zich ook rationeel gedragen
2.2. Het gevangenendilemma
= Voorbeeld v/e mogelijke spelsituatie
2 criminelen plegen overval waarbij geschoten wordt en mensen gewond raken
Er is voldoende bewijs dat de gebruikte wapens vn hen zijn, mr nt dat zij de overval hbb
gepleegd
Ze worden apart gevangengehouden en ondervraagd
Mogelijke uitkomsten
o Beiden ontkennen (2j gevangenis vr verboden wapenbezit)
o Beiden bekennen (8j gevangenis)
o Ene bekent, andere nt (1j cel vr klikspaan = degene die bekent, 10j vr kompaan)
Niet bekennen is relatief gunstige uitkomst, mr gn stabiel resultaat
o Verleiding is groot om afspraak te breken en vr minder gevangenisstraf te gaan
o Ongeacht wat andere gevangene doet, is het altijd beter om tot bekentenissen
over te gaan
Bekennen is de dominante strategie, ontkennen een gedomineerde strategie
o Dominante strategie: Je bekent ALTIJD, ongeacht wat de andere speler doet
Een rationele speler kiest nooit een gedomineerde strategie
Rationele keuze leidt ertoe dat beide gevangenen bekennen - de strategieën (s1; t1) -
en 8 jaar cel krijgen: Zowel gevangene 1, als gevangene 2 zullen bekennen
o Als ze allebei zouden ontkennen, is dit beter vr beide gevangenen: spanning tss
individuele rationaliteit en sociaal rationale oplossing (sociaal wenselijke)
Evenwicht in dominante strategieën
Verwachte uitkomst is allesbehalve ideaal (niet-coöperatief): gevangenen werken nt
samen (als ze zouden samenwerken zijn ze beter af, mr ze werken nt samen…)
Probleem van coöperatie = Conflict tss individuele rationaliteit en de sociaal wenselijke
uitkomst
Sociale instituties om tot coöperatieve uitkomst te komen: sociale normen, overheid
(zie verder)
2.3. Het Nash-evenwicht (examen!!!)
John Nash (1928-2015); Nobelprijs ontvangen (vr bijdrage aan de speltheorie); Adelprijs
ontvangen (één vd belangrijkste prijzen in de wiskunde); Overleden in auto-ongeval
Combinatie van strategieën waarbij gn enkele speler zijn (optimale) strategie wenst te
wijzigen, gegeven de (optimale) strategie vd andere spelers
Sleutelbegrip in moderne economische theorie
o Eenvoudig en breed toepasbaar (Vb.: Prijszetting van bedrijven met
marktmacht, doping in de wielersport, wachtrijen aan kassa…)
12
