Hoofdstuk 1: Politiek en criminaliteit (HOC 1)
HET BEGRIP ‘POLITIEK’
Een heel traditionele visie op politiek is het idee van: ‘Het ordenen van de samenleving aan de hand van
beslissingen die op dwingende wijze aan de hele bevolking worden opgelegd’. Men heeft het hier over
wetgeving. Wat hier verschijnt is de politicus als soort architect. Het is iemand die wetten ontwikkelt en keuzes
maakt, met als doel het ordenen van de samenleving.
Voor criminologen wordt het meteen vernauwd naar posities zoals de minister van justitie, binnenlandse
zaken.... Het gaat dus over politici die orde scheppen t.a.v. wat we veiligheidsvraagstukken noemen.
De vraag vandaag is of het idee van de architect, het vorm geven van de samenleving, nog wel klopt. We zien
de laatste decennia dat aan dit idee steeds vaker getwijfeld moet worden. Hier zijn een heel aantal redenen
voor:
TRANSFORMATIE VAN DE POLITIEK
1. Als we het hebben over de transformatie van de politiek, dan zien we eerst en vooral dat de politiek
zich gaan versnipperen is over een veelheid aan niveaus en instellingen en is zich gaan verplaatsen
naar domeinen die doorgaans niet tot de politiek worden gerekend.
o Versnippering: Als je aan een politicus van na de tweede wereldoorlog zou terug halen naar
hoe het vandaag is, zou dat een heel opvallend iets zijn. Iemand die in de jaren 50 rechten
gestudeerd heeft en nu zou kijken naar de juridische organisatie van de samenleving, zou zien
dat er een veelheid aan niveaus en bevoegdheden zijn ontstaan die er vroeger niet waren.
Een veiligheidsbeleid is vandaag versnipperd over heel veel actoren en niveaus & die niveaus
zijn niet noodzakelijk mooi gecoördineerd. Elk niveau heeft zijn eigen prioriteiten.
o Verplaatsen: Politiek gaat over het vorm geven van een samenleving. We zien dat een aantal
domeinen in de samenleving die functie hebben overgenomen.
Bv. wetenschap: wetenschappelijke ontwikkelingen gaan vorm geven aan de
samenleving op een manier die bindend en waarin politici niet meer het allerlaatste
woord hebben. Ze kunnen nog wel regels ontwikkelen en beslissingen nemen, maar
meestal staan ze voor een voldongen feit.
In ons domein is DNA onderzoek hier een mooi voorbeeld van. Dit is niet
geïntroduceerd vanuit de politiek maar het is een ontwikkeling die opeens technisch
mogelijk was. Door intrede te doen in het veiligheidsbeleid, zal het DNA onderzoek
dat veiligheidsbeleid op een heel radicale manier veranderen.
, Afbeelding: Merk op hoe we van dat niveau van een natiestaat (België) zonder veel
bevoegdheidsverdeling geëvolueerd zijn naar een situatie waarbij eerst
bestuursniveaus zijn gaan versnipperen. Daarnaast merken we ook de verplaatsing
naar domeinen op die traditioneel niet tot de politiek horen (bv. wetenschap &
private sector). De rechterlijke macht is hierin een discussie die we al enkele jaren
zien wanneer het gaat over zogenaamde activistische rechters. Concreet betekent
dit dat men vindt dat rechters beslissingen beginnen nemen die vorm geven aan de
samenleving maar die verder gaan dan het gewoon toepassen van de wet (Bv. de
klimaatzaak).
‘Middenveld’ is subtieler. Dit gaat over organisaties die zich bevinden tussen de
staat, burgers en private sector (bv. VZW die zich bezig houden met hulpverlening).
Deze organisaties kunnen wel een beleid ontwikkelen, maar in de uitvoering van dat
beleid kunnen er heel andere criteria ontwikkeld worden om met zaken om te gaan.
2. Politiek is heteronoom geworden, dit wil zeggen dat besluitvorming over veiligheid wordt
onderworpen aan een veelvoud aan criteria die afkomstig zijn uit domeinen die vroeger geen
deel uitmaakten van de politiek.
o Dit wilt zeggen dat plaatsen waar beslissingen genomen worden, opnieuw in de jaren 50
onderworpen waren aan een politiek spel maar dat ze de voorbije decennia steeds meer
geconfronteerd zijn geweest met criteria waar men vroeger niet wakker van moesten liggen.
Een minister van justitie in de jaren 50 & nu is een extreem verschil. Een minister van justitie
van vandaag moet een zekere wetenschappelijke kennis hebben over het veiligheidsbeleid.
Een politicus zit dus in een domein waarbij andere kwaliteitscriteria deel gaan uitmaken van
de metier van een politicus.
Afbeelding: Hier zie je hoe de politiek (blauwe mannetjes) onderworpen worden aan
tal van criteria uit andere sectoren. Als je bijvoorbeeld conform het mediaformat
praat, ben je geen goede politicus.
, 3. Wanneer politici beslissingen nemen stellen ze bovendien vast dat die beslissingen erg gevoelig zijn
voor recontextualisering, en bijgevolg erg snel een andere framing kunnen krijgen.
o Je kan op een bepaald moment wel een beslissing nemen, maar die beslissing gaat rijzen in de
samenleving & daar een totaal andere connotatie krijgen.
Bv: Je kan als minister voorstander zijn van een voorwaardelijke invrijheidstelling &
dit afdwingen via wetgeving, maar als hier in de samenleving geen draagvlak voor is
en dus in feite niet aanvaard wordt, dan hebben die beslissingen geen betekenis. Je
hebt dan geen feitelijke kracht dat af te dwingen.
Afbeelding: Hier nemen de politici een beslissing en rijst dit door tal van fora,
groepen... waardoor de afdwinging van de beslissing die je in feite genomen hebt
heel anders kan uitdraaien dan voorzien.
REPRESENTATIEPOLITIEK
Wat belangrijk is wanneer we dit complexe veld beginnen bekijken, is wat we representatiepolitiek noemen.
Zoals eerder gezegd is er heel veel versnippering wat eigenlijk een puzzel is geworden die niet mooi in elkaar
past. Er kunnen heel veel verschillende perspectieven ontstaan over hoe criminaliteit aangepakt moet worden.
Deze strijd is wat we een representatiepolitiek noemen. Er zijn dus verschillende manieren om naar een
fenomeen te kijken & verschillende opvatting over wat een goede/slechte aanpak is. Op een gegeven moment
gaan hier hiërarchieën in ontstaan. Deze strijd is vandaag de dag het meest duidelijk wanneer het gaat over de
aanpak van drugs.
Dit is dus een struggle. De perspectieven zijn heel erg in strijd met elkaar maar op een bepaald moment krijgt
een bepaald perspectief de bovenhand. Op meer abstract niveau betekent dat simpelweg dat de politici op het
niveau van de natiestaat niet langer het monopolie hebben over de manier waarop een veiligheidskwestie
wordt beslecht.
,TRANSFORMATIE IN DE AANPAK VAN CRIMINALITEIT
De aanpak van criminaliteit is niet iets statisch of zuiver wetenschappelijks, het zijn zaken dat transformeren. In
de waan van alle dagen zien we een aantal kleine innovaties of hebben we zelf het gevoel dat het
veiligheidsbeleid nooit veranderd, maar dit sluit niet aan bij de analyses die over een langere periode en op
hoger niveau gaan kijken naar wat er concreet veranderd in de aanpak van criminaliteit.
DAVID GARLAND
Eén van de meest gezaghebbende en inhoudelijke sterkste analyses is die van David Garland. Het is iemand die
zijn hele carrière gewijd heeft aan het beter begrijpen van hoe we van punt A naar punt B zijn geraakt. Wat hij
in zijn boek doet is vertrekken vanuit de vaststelling dat wanneer iemand uit de jaren 60 zou kijken naar de
samenleving zoals we die terug vinden in de jaren 2000, zou verschieten van de manier hoe er met criminaliteit
wordt omgegaan.
De denkbeelden die dus dominant en evident waren in de jaren 60, hadden niets meer te maken met de
periode daarna. Er is een radicale omslag gebeurd. Garland zijn boek gaat erover wat die omslag is. Eerst
beschrijft hij de belangrijkste transformaties, maar hij gaat ook uitleggen hoe zulke transformaties optreden.
THE CULTURE OF CONTROL
In zijn boek beschrijft hij dus eerst de belangrijkste transformaties, maar hij gaat ook uitleggen hoe die
transformaties optreden. We zullen de belangrijke transformaties overlopen omdat het boek op een bepaalde
moment is geschreven, maar de logica van de analyse is dat de transformaties zo fundamenteel zijn dat ze zich
nog vele jaren zullen verder zetten. Ze blijven dus relevant.
Wat Garland eigenlijk zegt is dat wat we vandaag zien in de aanpak van criminaliteit, eigenlijk het gevolg is van
een veranderende samenleving. Bij Garland is het dus belangrijk dat de manier waarop de aanpak van
criminaliteit veranderd, vertrekt vanuit de samenleving die gaan transformeren is.
Op het moment dat Garland zijn boek begint, begint ook criminaliteit te stijgen. Samenlevingen worden meer
welvarend maar tegelijkertijd stijgt het ook. Criminaliteit zal blijven stijgen tot ongeveer het jaar 2000, nadien
zal het geleidelijk aan weer afnemen. Voor de realiteit in dit boek zie je dus dat je terecht komt waar
toenemende criminaliteitscijfers realiteit worden. Dit heeft volgens Garland geleid tot een nieuwe collectieve
ervaring van die thema’s: als steeds meer mensen geconfronteerd worden met criminaliteit in hun
dagdagelijkse leven, dan heeft dat natuurlijk gevolgen voor de samenleving zelf (aankopen van
alarmsystemen). Verder komt er ook een sociaal conservatieve politiek. Dit heeft o.a. gevolgen voor de manier
waarop we naar daders kijken.
WAT IS DIE NIEUWE COLLECTIEVE ERVARING
Als je wilt begrijpen hoe criminaliteit aangepakt wordt in een samenleving & de politieke keuzes wilt begrijpen,
dan moet je eerst kijken naar de samenleving. De manier waarop we daar samen nadenken over dat fenomeen
is heel bepalend.
Criminaliteit is voor vele mensen in de samenleving een realiteit geworden . Criminaliteit is een thema waar
mensen zich emotioneel erg bij betrokken voelen. Het boezemt zowel angst als fascinatie in. Daarnaast is het
, ook een politiek thema geworden en vaak wordt er in de politiek op een emotionele manier over criminaliteit
gesproken.
Verder wordt er ook op een heel andere manier over de problematiek gesproken. Garland schetst mooi hoe
vroeger expertise veel belangrijker was. Hier wordt het op relatief korte termijn een politiek thema maar er
wordt ook op een veel minder wetenschappelijke en emotionelere manier over de problematiek gesproken.
Slachtoffers en de bescherming van de samenleving worden erg belangrijke thema’s in een veiligheidsbeleid.
Wat we ook zien is dat er vanaf de jaren 70 een gevoel heerst dat de klassieke strafrechtsbedeling (politie,
justitie, strafuitvoering) helemaal niet werkt. Burgers nemen maatregelen om zich te beschermen tegen
criminaliteit en er is een groeiende markt in de private veiligheid.
Criminaliteit is een belangrijk thema geworden in media, in entertainment en de ruimere samenleving (zie bv.
ook architectuur).
HOE IS DE CRIMINALITEITSCONTROLE CONCREET VERANDERD
In de culture of controle wordt nauw omschreven hoe de criminaliteitscontrole concreet veranderd. We zien
dat er een soort evolutionair of adaptief proces begint op te treden, de samenleving veranderd dus en er
komen een aantal aanpassingen aan de samenleving. Dit zijn de zogenaamde adaptieve strategieën. Het
klassieke systeem begint zich aan te passen aan de nieuwe realiteit.
Daarnaast zijn er ook niet adaptieve antwoorden. Garland beschrijft mooi hoe dus dat systeem begint te
veranderen door enerzijds zich aan te passen en mee te gaan in de nieuwe realiteit, maar anderzijds ook door
zich hier heel strak te verzetten.
ADAPTIEVE STRATEGIEËN
We gaan ons dus aanpassen aan een nieuwe realiteit en een nieuwe manier van denken dat binnen sijpelt bij
politie, justitie....
• Professionalisering, rationalisering en commercialisering
• Er is een introductie van private logica in het systeem. We gaan dus met andere
woorden rationeler moeten werken.
• Uitbesteden van de aanpak van criminaliteit
• zoveel mogelijk vermijden dat criminaliteit door het traditionele systeem moet
worden afgehandeld (lees: voor de rechter moet worden gebracht)
• Dit gaat nog een stap verder dan de commercialisering, het gaat er ook over te
zorgend dat zaken überhaupt in het systeem terecht komen. Wat je bijvoorbeeld ziet
in dit systeem is de explosie van ‘plea bargaining’.
