GERECHTELIJKE GENEESKUNDE EN
CRIMINALISTIEK
INHOUDSOPGAVE
1. Inleiding ....................................................................................................................................................5
1.1 Terminologie forensische geneeskunde ........................................................................................................ 5
1.2 Historiek forensische geneeskunde ............................................................................................................... 6
1.3 Definitie forensische geneeskunde................................................................................................................ 7
1.4 Complexiteit van een medisch forensisch onderzoek .................................................................................... 7
1.5 Opdrachten forensische geneeskunde .......................................................................................................... 7
1.6 Wettelijke bronnen forensische geneeskunde .............................................................................................. 9
1.7 Aanstelling van deskundige in strafzaken ................................................................................................... 10
1.7.1 Procedure ............................................................................................................................................ 11
1.8 Aanstelling van deskundige in burgerlijke zaken ........................................................................................ 11
1.8.1 Procedure ............................................................................................................................................ 12
1.9 De niet-gerechtelijke expertise ................................................................................................................... 12
2. Tussenkomst van de arts bij een overlijden .............................................................................................. 13
3. Forensisch post mortem onderzoek ......................................................................................................... 17
3.1 Crime Scene Investigation (CSI) ................................................................................................................... 18
3.1.1 Politionele doodschouw ...................................................................................................................... 20
3.2 Forensisch postmortem onderzoek ............................................................................................................. 21
3.3 Forensische autopsie ................................................................................................................................... 23
4. Van wie is het lijk..................................................................................................................................... 24
4.1 Postmortem identificatie ............................................................................................................................ 24
5. Thanatologie ........................................................................................................................................... 27
5.1 Onmiddelijke tekenen van de dood............................................................................................................. 27
5.2 Vaststellen van de dood .............................................................................................................................. 28
5.3 Vroege postmortale veranderingen ............................................................................................................ 28
5.4 Latere postmorale veranderingen .............................................................................................................. 30
5.5 Postmortem interval (PMI) ......................................................................................................................... 32
5.5.1 Forensische entomologie .................................................................................................................... 34
6. Thanato-etiologie .................................................................................................................................... 36
6.1 Asfyxie ......................................................................................................................................................... 36
6.1.1 Mechanische Oorzaken van verstikking .............................................................................................. 39
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, 6.1.2 Niet-mechanische oorzaken ................................................................................................................ 43
6.2 Fysische agentia .......................................................................................................................................... 49
6.2.1 Hitte ..................................................................................................................................................... 49
6.2.2 Koude .................................................................................................................................................. 54
6.2.3 Elektrocutie ......................................................................................................................................... 55
6.2.4 Bliksemdode ........................................................................................................................................ 56
6.3 Dodelijke verwondingen ............................................................................................................................. 56
6.3.1 Stomp geweld ...................................................................................................................................... 56
6.3.2 Verkeersongevallen ............................................................................................................................. 60
6.3.3 snij en steekwonden............................................................................................................................ 61
6.3.4 Schotwonden....................................................................................................................................... 65
6.4 Dodelijke intoxicaties .................................................................................................................................. 71
6.4.1 Historiek toxicologie ............................................................................................................................ 71
6.4.2 Inleidende begrippen .......................................................................................................................... 72
6.4.3 Scene of death ..................................................................................................................................... 74
6.4.4 Richtlijnen bij het nemen van postmortem stalen voor analytisch toxicologisch onderzoek ............. 75
6.4.5 Toxicologische technieken voor postmortem analyse ........................................................................ 76
6.4.6 Toxicologische resultaten ................................................................................................................... 77
7. Plotseling en onverwacht natuurlijk overlijden......................................................................................... 78
7.1 Volwassenen ............................................................................................................................................... 79
7.2 Kinderen ...................................................................................................................................................... 80
7.2.1 Wiegendood ........................................................................................................................................ 80
8. Kindermishandeling en kinderverwaarlozing ............................................................................................ 83
8.1 Fysieke mishandeling .................................................................................................................................. 84
8.1.1 Niet-accidenteel .................................................................................................................................. 86
9. Fysiek geweld bij volwassenen ................................................................................................................. 89
9.1 Partnergeweld - Battered wives.................................................................................................................. 90
9.2 Oudergeweld – Granny Battering ............................................................................................................... 90
10. Verkeer ................................................................................................................................................. 91
10.1 Alcohol & verkeer ...................................................................................................................................... 91
10.2 Drugs & verkeer ........................................................................................................................................ 93
10.3 Rijgeschiktheid .......................................................................................................................................... 93
11. Seksuele misdrijven ............................................................................................................................... 94
12. Onderzoek naar sperma ......................................................................................................................... 96
13. Het forensisch sporenonderzoek ............................................................................................................ 98
14. Gastles - Gerrit Volckeryck, … ............................................................................................................... 102
14.1 Introductie .............................................................................................................................................. 102
14.2 Het beheer van de afstapping op de plaats delict .................................................................................. 104
14.2.1 Belang en doel ................................................................................................................................. 104
14.2.2 Ontstaan en praktijk ........................................................................................................................ 105
14.2.3 Het nieuwe DNA-KB......................................................................................................................... 108
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, 14.2.4 Specifieke situaties .......................................................................................................................... 109
14.3 Dactyloscopisch onderzoek (vingersporenonderzoek) ............................................................................ 109
14.3.1 Geschiedenis en grondslagen van de dactyloscopie ....................................................................... 110
14.3.2 Gebruik van dactyloscopie .............................................................................................................. 111
14.3.3 Methodes ........................................................................................................................................ 112
14.3.4 Onbekende lijken ............................................................................................................................ 113
14.4 In- en afdruksporen ................................................................................................................................. 114
14.4.1 Oren................................................................................................................................................. 114
14.4.2 Voeten ............................................................................................................................................. 115
14.5 Schoeisel- en andere “werktuig” sporen ................................................................................................. 116
14.5.1 Schoeiselsporen............................................................................................................................... 116
14.5.2 Bandensporen ................................................................................................................................. 117
14.5.3 Werktuigsporen ............................................................................................................................... 117
14.5.4 Souche: deelbare materie ............................................................................................................... 118
14.6 Bloedpatroonanalyse .............................................................................................................................. 118
14.6.1 Geschiedenis ................................................................................................................................... 118
14.6.2 Bloed een biologisch spoor ............................................................................................................. 119
14.6.3 Mogelijkheden van BPA................................................................................................................... 120
14.6.4 Variatie in aanpak ............................................................................................................................ 121
15. Genetische identificatie ....................................................................................................................... 122
15.1 NICC ........................................................................................................................................................ 122
15.2 DNA voor identificatie van personen in strafzaken ................................................................................. 122
15.3 Centrale rol Forensisch DNA-onderzoek in bewijsvoering....................................................................... 123
15.3.1 Basis moleculaire biologie ............................................................................................................... 123
15.3.2 Overerving van DNA ........................................................................................................................ 124
15.3.3 Nuttige kenmerken voor forenische toepassing ............................................................................. 124
15.3.4 DNA-profilering in de criminalistiek ................................................................................................ 125
15.3.5 Nuc vs. MtDNA vs. Y-chromosoom.................................................................................................. 125
15.3.6 “toekomstige” onderzoeken ........................................................................................................... 125
15.3.7 Opdrachten voor het laboratorium voor genetische identificatie .................................................. 125
15.3.8 DNA-analyse en sporen ................................................................................................................... 126
15.3.9 Opstellen van een DNA profiel ........................................................................................................ 128
15.3.10 Interpretatie DNA-profiel .............................................................................................................. 129
15.3.11 Seksuele misdrijven ....................................................................................................................... 132
15.3.12 Y-chromosoom analyse ................................................................................................................. 132
15.3.13 Mitochondriaal DNA analyse ......................................................................................................... 133
15.3.14 De nationale DNA-databanken (DIS) ............................................................................................. 134
16. Forensische ballistiek – Jan De Ceuster ................................................................................................. 137
16.1 Inleiding: rode draad............................................................................................................................... 138
16.2 Wapensystemen ..................................................................................................................................... 138
16.3 Munitie; De samenstelling, de performantie .......................................................................................... 140
16.4 Van theorie naar toepassing in forensische context ............................................................................... 141
16.4.1 Inwendige ballistiek ......................................................................................................................... 142
16.4.2 Externe ballistiek ............................................................................................................................. 147
16.4.3 Terminale ballistiek ......................................................................................................................... 149
17. Forensische odontologie – Eddy De Valck ............................................................................................. 153
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, 17.1 Onderverdeling van de forensische odontologie..................................................................................... 153
17.1.1 Identificatie van onbekende personen............................................................................................ 153
17.1.2 Beetspooranalyse ............................................................................................................................ 157
17.1.3 Leeftijdsestimatie ............................................................................................................................ 158
17.2 DVI .......................................................................................................................................................... 161
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, 1. INLEIDING
- Recht en criminologie → Datums en artikellen van de wetten niet vanbuiten leren
o Forensische geneeskunde
▪ Definitie en opdrachten van de forensische geneeskunde
▪ Wettelijke bronnen van de forensische geneeskunde
▪ Aanstelling van de deskundigen in strafzaken
o Forensische pathologie
▪ De politionele lijkschouw en crime scene investigation
▪ De forensische autopsie
▪ De postmortale identificatie
▪ Thanatologie
• Veranderingen die het lichaam ondergaan na de dood
▪ Thanato-etiologie
• Leer van de verschillende doodsoorzaken
o Klinische forensische geneeskunde
▪ Kindermishandeling en -verwaarlozing
▪ Fysiek geweld bij volwassenen
▪ Seksuele agressie
▪ Alcohol en druggebruik in het verkeer
▪ Rijvaardigheid
o Medische criminalistiek (grotendeels gastdocenten)
▪ Inleidende begrippen in verband met het forensische sporenonderzoek
▪ Ui- of afscheidingssporen van menselijke oorsprong
▪ Vormsporen van menselijke oorsprong
▪ Vormsporen van niet-biologische oorsprong achtergelaten door menselijke
tussenkomst
▪ Forensische odontologie
▪ Forensische ballistiek
▪ Forensisch DNA-onderzoek
1.1 TERMINOLOGIE FORENSISCHE GENEESKUNDE
- Forum romanum
o Basilica Julia → hier werd de rechtspraak beoefend
o Verwijzen naar deze plaats en het systeem van het romeinse recht
▪ Dit was toegankelijk voor iedereen
- Nederlands: forensische geneeskunde, forensische pathologie, gerechtelijke geneeskunde,
medico-legale geneeskunde
o Gerechtelijke geneeskunde misleidende terminologie
o Mensen denken dat ze deel uitmaken van het gerechtelijke apparaat
o Dat ze tot justitie behoren, gehuisvest worden, …
▪ Ze zijn onafhankelijk van justitie
▪ Alle experten buiten ….
- Engels: forensic medicine, forensic pathology, legal medicine
- Duits: Forensische Medizin, Gerechtelijke Medizin, Gerechtsmedizin, Rechtsmedizin
- Frans: médicine légale, pathologie médico légale
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, 1.2 HISTORIEK FORENSISCHE GENEESKUNDE
- De romeinse arts Antistius stelde 23 wonden vast op het lichaam van de vermoorde keizer
Julius Caesar
o Steekwonden, de steek in de borst was dodelijk → verslag wetsdokter
o We doen vandaag nog hetzelfde
▪ Het doel van het post mortem onderzoek:
• Plaats
• Hoe veel
• Welke zijn dodelijk en welke niet?
- Oudheid
o Hippocrates
▪ Vader geneeskunde
▪ Griek
o Plinius de oude
▪ Schreef over geneeskunde
o Antistius
o Allemaal grondleggers van geneeskunde!
- Zestiende eeuw
o Andreas Vesalius (1514-1564)
o Grondlegger anatomie → chirurgie
o Macroscopie
- Achttiende eeuw
o Gioanni Battista Morgagani (1682-1771)
o Grondlegger microscopie, histopathologie
o “Je moet met kennis van zaken naar de dingen kijken”
- Negentiende eeuw
o Vanaf nu belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen gebruikt in de forensische
geneeskunde, met o.a. de ontwikkeling van verschillende disciplines
▪ Forensische toxicologie
▪ Radiologie
▪ Odontologie
▪ Entomologie
o Dr. Rontgen
▪ 1895
▪ X-stralen
▪ Een jaar later werd dit al gebruikt in een rechtzaak door Prof. Arthur Schuster
bij schotwonde
o Sir Alec John Jeffreys
▪ 1984
▪ DNA fingerprinting techniek (DNA onderzoek)
▪ Jaar later ook gebruikt in rechtzaak om een verdachte van seksueel misdrijf
uit te sluiten als dader.
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, 1.3 DEFINITIE FORENSISCHE GENEESKUNDE
- Forensische geneeskunde is een geneeskundige specialiteit die gebruik maakt van specifieke
geneeskundige kennis en vaardigheden om een deskundig advies te geven aan een bevoegde
gerechtelijke instanties op gerezen rechtsvragen, van medische aard en dit binnen de
toepassing van het strafrecht.
- In ons land heeft een magistraat een vrije keuze in welke deskundige (arts) hij zal verderen of
aanstellen om een welomschreven opdracht te vervullen en hem hierover een advies te geven.
o Gaat over alle deskundige (wapen, …)
o Advies hoeft niet gevolgt te worden en een magistraat kan dit naast zich neerleggen
o Lijst van deskundigen → magistraat stelt je aan
- Specifieke geneeskundige kennis en vaardigheden
o Ministriël Besluit (M.B.) van 27 februari 2002 tot vaststelling van de bijzondere criteria
voor de erkenning van geneesheren-specialisten, stagemeesters en stagediensten
voor de specialisteit van gerechtelijke geneeskunde, B.S., 11 juli 2002
o 6 jaar geneeskunde, 5-jarige specialisatie
- Nationaal register voor gerechtsdeskundige en voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-
tolkeer, wet van 10 april 2014, gewijzigd bij een wet van 19 april 2017
1.4 COMPLEXITEIT VAN EEN MEDISCH FORENSISCH ONDERZOEK
- Forensisch medisch onderzoek/medicolegaal onderzoek
o Interdisciplinaire aanpak
- Klinische gegevens
o Behandelende arts
o Medisch dossier
- Politionele gegevens
o Strafdossier
o Bevindingen van andere deskundigen
▪ Vb.: radiologisch onderzoek
o Resultaten forensisch sporenonderzoek
▪ Vb.: ballistisch onderzoek
1.5 OPDRACHTEN FORENSISCHE GENEESKUNDE
Onderzoek van personen
- Strafrecht → strafrechtelijke belangen
o Slachtoffers van poging doodslag, vechtpartij, intrafamiliaal geweld, verkeers ongeval,
…
o Letselbilan, aard, oorzaak en gevolgen van verwondingen
▪ Welke testen?
▪ Ernst van de feiten (kwalificatie)
▪ Geeft antwoord over welke en de ernst van de feiten
o Forensisch sporenonderzoek
o Op de foto:
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, ▪ Over welk soort letsel gaat het?
• 1 Schotwonde in de buik en de rest zijn uitschotwonden
▪ Poging tot doding of zelfdoding
• Drukschot
• Zelfdoding
o Levenden:
▪ Seksueel geweld
• Slachtoffer of verdachte?
• Vroeger vooral een taak van de wetsdokter
• Heden evolutie naar Zorgcentra na Seksueel Geweld (ZSG)
o Medische zorg → arts (meestal gynaecoloog)
o Psychische zorg → psycholoog
o Sporenonderzoek → verpleegkundige
o Aangifte bij politie
o Opvolging – medisch/psychologisch
▪ Medische fout
• College van deskundige aanstellen
o Meerdere artsen
o Waaronder artsen die tot die bepaalde discipline horen
• Kunnen klacht neerleggen bij justitie
• Onderzocht door een onderzoeksrechter
o Geschiktheid tot …
▪ Verhoord worden
▪ Opgesloten worden
▪ Besturen van voertuig
▪ Deelname aan jury van het Hof van Assisen
▪ Getuigen in een proces
▪ Vb.: slachtoffer van een schotwond door de politie
o Levenden: verdachte(n)
▪ Letselbilan
▪ Forensisch sporenonderzoek
▪ Causaliteit met feiten
▪ Vb.: roofmoord
• Iemand werd opgepakt en verdacht van de moord
• Bij het verhoor stelde de politie vast dat ze wonden hadden op hun
handen
o Aan een mes bij het plegen van de moord??
o Vooral wonden op de vingertoppen en aan de pinkmuis
(handpalm)
o Hebben we aangetoond dat het daders zijn?
▪ Nee, kan door een ander mes komen
▪ De bewijsvoering gebeurt op een andere manier
▪ Het ondersteund wel het vermoeden van de
onderzoekers
o Overleden personen
▪ Identificatie (adhv onderdelen van het skelet)
▪ Tijdstip van overlijden
▪ Aard en oorzaak van verwondingen
▪ Doodsoorzaak/doodsmechanisme
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, ▪ Aard van overlijden
▪ Foto: onderzoek van lijkendelen, skelet(delen)
• Been gevonden in het water
▪ Foto: een hart als cadeau op valentijn
• Strafrechtelijk feit → Dreiging door middel van zinnebeelden
- Varia: wedersamenstelling (reconstructie)
o Met verdachte (en slachtoffer als deze in leven is)
o Foto:
▪ Man en vrouw liggen in bed
▪ Man wordt wakker en denkt iets gehoord te hebben
▪ Neemt zijn geweer en klikt deze dicht
▪ Schot
▪ Zijn geweer was jammer genoeg gericht naar het hoofd van zijn vrouw
▪ Vanop welke afstand is er geschoten geweest, de richting
• Van de loop tot zijn vrouw
▪ Er was een defect aan het wapen
• De slagpin bleef haperen en bij het openklikken van het wapen kwam
er een percutie, hierdoor kwam er een schot
- Varia: getuigenis in de rechtbank
o Rechter, procureur, advocaten kunnen bijkomende vragen stellen → dan is het
onderzoek afgesloten
1.6 WETTELIJKE BRONNEN FORENSISCHE GENEESKUNDE
- K.B. nr. 78 van 10 november 1967 betreffende de uitoefening van de geneeskunst, de
verpleegkunde, de paramedische beroepen en de geneeskundige commissies, B.S., 14
november 1967
- Het medisch beroepsgeheim – Art. 458 Sw.
o “Geneesheren, heelkundigen, officieren van gezondheid, apothekers, vroedvrouwen
en alle andere personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragenv an
geheumen die hun zijn toevertrouwd, en deze bekendmaken buiten het geval dat zij
geroepen worden om in rechte (of voor een parlementaire onderzoekscommissie)
getuigenis af te leggen en buiten het geval dat de wet, het decreet of de ordonnantie
hen verplicht of toelaat die geheimen bekend te maken, worden gestraft met
gevangenisstraf van een jaar tot drie jaar en een geldboete van honderd euro tot
duizend euro of met een van die straffen alleen.”
o Aangepast:
▪ De procureur des Konings (PdK) op de hoogte brengen bij een misdrijf op een
minderjarige en of op een persoon die kwetsbaar is.
▪ Als behandelend arts, niet als deskundige
- Een gerechtsdeskundige is binnen de grenzen van zijn opdracht niet door het beroepsgeheim
gebonden ten aanzien van de overheid die hem heeft opgevorderd.
o Als je buiten de grenzen van je opdracht gaat is het een schending van de privacy
o Enkel aan je opdrachtgever rapporteren
▪ Aan magistraten die niet betrokken zijn bij deze zaak mag je geen informatie
doorspelen
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
, ▪ Ook niet over zaken die je ooit al gehad hebt die niets met deze zaak te
maken hebben
- Wetgeving met betrekking tot de specialiteit van gerechtelijke geneeskunde
o M.B. van 27 februari 2002 tot vaststelling van de bijzondere criteria voor de erkenning
van geneesheren-specialisten, stagemeesters en stagediensten voor de specialiteit
van gerechtelijke geneeskunde, B.S., 11 juli 2002
o …
- Wetgeving betreffende de gerechtskosten in strafzaken
o K.B. van 28 december 1950 houdende het algemeen reglement op de gerechtskosten
in strafzaken
o …
- Wetboek van strafvordering
- Strafwetboek
- Gerechtelijk wetboek
- Bijzondere wetgeving
- Rechtspraak
1.7 AANSTELLING VAN DESKUNDIGE IN STRAFZAKEN
- Vooronderzoek procureur des koning (opsporingsonderzoek), vooronderzoek
onderzoeksrechter (gerechtelijk onderzoek) → deskundige (arts) → vonnisgerecht onderzoek
ter terechtzitting
o Procureur huiszoekingsbevel met toestemming
o Onderzoeksrechter geeft toestemming tot een huiszoekingsbevel
- Opsporingsonderzoek, buiten heterdaad – Art 22 Sv.
o “De procureurs des Konings zijn belast met de opsporing en de vervolging van de
misdrijven die tot de bevoegdheid van de hoven van assisen, de correctionele
rechtbank en van de politierechtbanken behoren behalve, voor de twee
laatstgenoemde gerechts, wanneer de strafvordering aan de arbeidsauditeur is
opgedragen.”
o Algemeen wordt aangenomen dat de procureur des Konings daarbij het advies kan
inwinnen van deskundigen
- Opspringsonderzoek, in geval van heterdaad – Art. 43 en verder
o Art 43.
▪ Een of twee personen die wegens hun kunde of beroep bekwaam geacht
worden om de aard en de omstandigheden van de misdaad of het wanbedrijf
te beoordelen.
▪ Definitie van wat een deskundige is
Lessen en powerpoints gegeven door Prof. dr. D. Van Varenbergh
