Samenvatting Staatsrecht 2022-2023
Inleiding
Recht
Recht is een middel om de samenleving te ordenen + vorm te geven, ANDERS bestaat er chaos
In een ideale wereld is ‘recht’ een samenhangend geheel van regels.
Er zijn veel versch soorten regels in de samenleving
→ o.a. rechtsregels:
o w door de overheid uitgevaardigd
o zijn door de overheid afdwingbaar
o zijn gericht op orde scheppen om zekerheid, stabiliteit te creeëren, want anders zou er
onzekerheid bestaan.
≠ morele regels, religieuze regels, filosofische regels,...
Een algemene definitie van recht =”Rationeel opgebouwd geheel van door de overheid
uitgevaardigde en via sancties afdwingbare normen die dienen tot organisatie, handhaving of herstel
van de orde in de samenleving”
Publiekrecht en privaatrecht
Rechtsregels worden vaak ingedeeld in 2 grote groepen -> Publiekrecht en privaatrecht:
- Privaatrecht: beheerst de situatie van en de relaties tussen particuliere (rechts)personen
→ Bv.familierecht, verbintenissenrecht, vennootschapsrecht,.. (Koop-verkoop tussen 2
personen, schenkingen,…)
- Publiekrecht: beheerst de situatie van en de relaties tussen overheid en particuliere
(rechts)personen en overheden onderling
→ Bv. Staatsrecht, bestuursrecht, belastingrecht, mensenrechtenrecht, strafrecht, recht van
de lokale besturen, delen van het omgevingsrecht, van het sociaal recht …
→ DUS Staatsrecht is een onderdeel van het publiekrecht.
Dat onderscheid tussen publiek-en privaatrecht is niet altijd duidelijk
Voorbeelden:
- Gerechtelijk recht: regelt de manier waarop burgers die een geschil hebben met elkaar dat
aan de rechter voor beslechting kunnen voorleggen. Maar daarvoor moeten rechtbanken
door de overheid zijn opgericht.
- Arbeidsrecht: regelt verhoudingen tussen individuele burgers, maar de overheid komt vaak
op een dwingende wijze tussen
Deel 1: Krachtlijnen
Dit opleidingsonderdeel en syllabus zijn opgebouwd rond 4 grote thema’s die je kunt samenvatten in
1 kernzin:
= “België is een meergelaagde, democratische rechtsstaat in Europa”
, - België is een staat?
- Meergelaagd?
- Democratisch?
- Rechtsstaat?
- In Europa?
→ Dit komt aan bod doorheen de cursus
H1: De belgische staat
Het ontstaan van staten
Waar komen staten dan vandaan? (Als we weten dat België een staat is)
→ staten kunnen op verschillende manieren ontstaan:
• Oorspronkelijk ontstaan
o Staten konden ontstaat op een grondgebied waar er voordien geen enkele staat
bestond (= terra nullius), maar vandaag is dit niet meer mogelijk want elk gebied
behoort tot een staat (uitz Zuidpool)
• Afgeleid ontstaan
o Dekolonisatie (= het proces waarbij kolonies tot zelfbestuur komen, Bv. Belgische
kolonie Congo)
o Secessie (=een deel v/e staat onttrekt zich aan het gezag van een bestaande staat en
vormt zich een nieuwe, bv. Kosovo onttrekt zich van Servië)
o Dismembratio (= het uiteenvallen van een staat in verschillende staten, Bv.
TsjechoSlowakije valt uit elkaar in Tsjechië en Slowakije)
o Fusie (= het één worden van verschillende staten, Bv. Eenmaking duitsland van
West- en Oost-Duitsland)
1.1 Het ontstaan van België
België is ontstaan door Secessie (door afscheuring van Verenigd Koninkrijk der Nederlanden)
- Congres van Wenen (1814)
o Zuidelijke Nederlanden werden toegevoegd aan het pas opgerichte koninkrijk dat de
Noordelijke Nederlanden omvatte
o Doel: oprichten bufferstaat om Franse macht onder controle te houden.
- Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
o Omvat de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden (= het huidige België en Nederland)
o Onder leiding van koning Willem I
o 1815: grondwet -> weinig democratisch (Koning had veel macht)
- Verschillende tegenstellingen tussen Noord en Zuid
o economisch: Noorden is handel, Zuiden is industrie
o Politiek: I/h parlement en de regering was het Zuiden ondervertegenwoordigd.
, o Godsdienst: Noorden is protestants, Zuiden is Katholiek
o Bovendien TAALCONFLICHT: Z: franstalig, N: Nederlandstalig, terwijl Willem 1 het
Nederlands promootte (officiele taal bestuur, gerecht,…)
→ Dit zorgde voor vele frustraties bij het Zuiden
- het Monsterverbod
o heel wat groepen in de samenleving hadden redenen om boos te zijn (de kerk,
intellectuelen, elites,..) -> deze groepen vormen samen het monsterverbod
o Doel: verzet tegen het Nederlandse bewind
▪ Er komt een culminatie van deze spanningen ( door de Stomme van portici)
-> revolutie breekt los
▪ Ontstaan van Voorlopig bewind dat de onafhankelijkheid van België uitroept
op 4 oktober 1830
1.2 De Belgische staat
In het Internationaal publiekrecht is een ‘staat’ een rechtssubject (houder v rechten en plichten) dat
aan enkele specifieke kenmerken voldoet:
1.2.1 België heeft een permanente bevolking
- In België permanente bevolking van +-11.5 miljoen mensen (ong 13% ervan heeft andere
nationaliteit)
- Groep van personen die dezelfde nationaliteit delen (taal, grondgebied, cultuur,.. -> niet van
belang)
1.2.2 België heeft een afgebakend grondgebied
- Een territorium behoort slecht tot grondgebied van 1 staat -> rechtszekerheid en gelijkheid
onder staten
- Grondgebied bevat: land-en wateroppervlakte binnen de grenzen EN ondergrond en
luchtruim behoort ook tot rechtsmacht v/d staat
- Voor de afbakening van een grondgebied heb je grenzen nodig. TERWIJL de belgische
staatsgrenzen pas zijn vastgelegd bij het Verdrag van Maastricht in 1843 (13 jaar na
onafhankelijkheid)
1.2.3 België heeft een effectieve overheid
- Er moet een instantie/instelling zijn die de functies van een overheid uitoefenen (wetten
maken, besturen, recht spreken,..)
- Binnen België heb je instanties die zorgen dat er geen chaos ontstaat, namelijk de nationale
overheiden, deelstatelijke overheden en de lokale overheden.
1.2.4 België is onafhankelijk
, - Dit gaat over de vereiste van een overheid die in staat is om op eigen gezag betrekkingen
met andere staten te onderhouden of lid te worden van internationale organisaties
o Die etniteit moet dit ook op eigen gezag kunnen doen.
(bv. Het feit dat deelstaten in België in bepaalde mate verdragen kunnen sluiten,
betekent niet dat ze onafhankelijk zijn, want dat gezag ontlenen ze aan de belgische
grondwet)
- België beschikt over diplomatieke diensten die de Staat vertegenwoordigen
1.2.5 België is erkend
Om van een staat te spreken is het van belang dat er buiten bovenstaande constitutieve
voorwaarden, ook Erkenning is.
Erkenning= een rechtshandeling van een staat die het ontstaan van de andere (nieuwe) staat
bevestigt.
- het is een Declaratoire handeling
- Een bevestiging van de bestaande realiteit
- De (nieuwe) staat verwerft daardoor internationale rechtspersoonlijkheid
- Erkenning is eenzijdig, niet verplicht
- Kan expliciet zijn, maar kan ook impliciet worden afgeleid uit de praktijk
- Erkenning is voor altijd!! Je kan het niet terugtrekken
- Het gaat over de erkenning van staten, Niet van regeringen
- België is erkend door het Verdrag van londen (1839 -> toen pas heeft Nl het onstaan van België
erkend)
1.3 Gevolgen van kwalificatie als staat
1.3.1 België beschikt over rechtpersoonlijkheid
Rechtspersoonlijkheid (= een staat kan houder zijn van rechten en plichten):
- Extern: de rechtspersoonlijkheid werkt naar de buitenwereld toe
Bv. Verdragen sluiten
- Intern: de rechtspersoonlijkheid werkt binnen de eigen staat
Bv. Belastingen heffen, wetten opleggen,.
1.3.2 België geniet soevereiniteit
Soevereiniteit kan zowel extern als intern:
- Extern: de soevereine gelijkheid onder de staten , non-interventiebeginsel (andere landen
mogen bv belgie niet zomaar binnenvallen met hun leger, onder dwang zetten om dingen te
doen) -> alle staten zijn als rechtssubject elkaars gelijken.
- Intern: eigen rechtsordening bepalen (staten kunnen zelf beslissen welke wetten gelden,
regels ze hebben, beleid, bevoegdheid rechters,..)
→ Je vindt er sporen van terug in de grondwet:
o Art. 33 Gw.: “Alle machten gaan uit van de Natie”
o Art. 34 Gw.: bevoegdheidsoverdracht aan internationale organisaties toegelaten
1.3.3 België oefent rechtsmacht uit
