JURIDISCHE EN GEDRAGSWETENSCHAPPELIJKE ASPECTEN VAN
POLITIE – ACADEMIEJAAR 2022-2023
Prof. dr. Dirk Van Daele
INLEIDING: DE POLITIEFUNCTIE, HET POLITIEBESTEL EN HET POLITIERECHT ............................. 2
DEEL I. HISTORISCHE ACHTERGRONDEN VAN HET HUIDIGE BELGISCHE POLITIEBESTEL .......... 5
Hoofdstuk 1. De periode vóór de Belgische onafhankelijkheid .................................................. 5
Hoofdstuk 2. De ontwikkelingen vanaf de Belgische onafhankelijkheid tot aan WOII .............. 7
Hoofdstuk 3. Het politiebestel tijdens de Duitse bezetting ......................................................... 10
Hoofdstuk 4. Het politiebestel in de periode 1944-1980 ........................................................... 12
Hoofdstuk 5. Het politiebestel in de periode 1980-1995 ........................................................... 15
Hoofdstuk 6. Naar een reorganisatie van het politiebestel ......................................................... 20
DEEL II. DE GEÏNTEGREERDE POLITIEDIENST, GESTRUCTUREERD OP TWEE NIVEAUS .............. 54
Hoofdstuk 7. De krachtlijnen van de Wet van 7 december 1998 .............................................. 24
Hoofdstuk 8. De lokale politie ........................................................................................................ 25
Hoofdstuk 9. De federale politie .................................................................................................... 36
Hoofdstuk 10. Een terugblik en een toekomstvisie ..................................................................... 45
DEEL III. OPDRACHTEN VAN BESTUURLIJKE POLITIE VERSUS GERECHTELIJKE POLITIE ............ 54
Hoofdstuk 11. Opdrachten van bestuurlijke politie ..................................................................... 54
Hoofdstuk 12. Opdrachten van gerechtelijke politie .................................................................... 57
Hoofdstuk 13. De relativiteit van het onderscheid tussen bestuurlijke en gerechtelijke politie 65
DEEL IV. DE BESTUURLIJKE EN GERECHTELIJKE POLITIONELE BEVOEGDHEDEN ....................... 83
Hoofdstuk 14. Het betreden en doorzoeken van plaatsen ......................................................... 83
Hoofdstuk 15. Het doorzoeken van voortuigen ............................................................................ 86
Hoofdstuk 16. De bestuurlijke inbeslagneming ........................................................................... 88
Hoofdstuk 17. De identiteitscontrole ............................................................................................ 89
Hoofdstuk 18. De fouillering ................................................................................................. 92
Hoofdstuk 19. De bestuurlijke en gerechtelijke arrestatie ................................................. 95
Hoofdstuk 20. Het verhoor .................................................................................................... 100
Hoofdstuk 21. Het gebruik van geweld, boeien en vuurwapens ........................................ 121
DEEL V. HET TOEZICHT EN DE AANSPRAKELIJKHEID ............................................................ 124
Hoofdstuk 22. Het toezicht op de lokale en federale politie .............................................. 124
Hoofdstuk 23. De aansprakelijkheid van de politieambtenaar .......................................... 132
DEEL VI. HET OPENBAAR MINISTERIE ..................................................................................... 136
Hoofdstuk 24. De organisatie en werking van het openbaar ministerie ........................... 137
Hoofdstuk 25. De verhouding tussen het openbaar ministerie en de politie ................... 153
1
, INLEIDING: DE POLITIEFUNCTIE, HET POLITIEBESTEL EN HET POLITIERECHT
1. DE POLITIEFUNCTIE
Dubbele vraag:
® Waarom is er politie? (functie)
® Hoe moet de politie functioneren om haar taak naar behoren uit te oefenen? (eisen)
A. JURIDISCHE BENADERING VAN DE POLITIEFUNCTIE
• INSTITUTIONELE FUNCTIE: verwijst naar (politie)instellingen
® Politie-instellingen (lokaal en federaal)
® Politie-overheden → politie staat in een democratische staat altijd onder gezag van
bevoegde overheden; anders sprake van politiestaat (≈ dictatuur)
o Bestuurlijk: burgemeester, minister van Binnenlandse Zaken, ...
o Gerechtelijk: OM, OR, Minister van Justitie, ...
• GERICHT OP BESCHERMING MAATSCHAPPELIJKE ORDE: vermijden dat de orde wordt
verstoord + orde herstellen indien ze toch wordt verstoord
® bv. uit de hand gelopen betoging
• GERICHT OP FUNDAMENTELE RECHTEN: politie is er om deze rechten mogelijk te
maken + waarborg dat we deze rechten op een verantwoorde wijze kunnen uitoefenen
® Democratische ontwikkeling v/d maatschappij bevorderen: 2 grote basiswetten
1) WPA: wet op de politieambt (5 augustus 1992)
o Art. 1 lid 2: bescherming en naleving individuele rechten en vrijheden v/d
bevolking + bijdragen tot democratische ontwikkeling v/d maatschappij
o Stel betoging: er moet op voorhand nagedacht worden over bepaalde
zaken zodat alles in goede banen geleid kan worden door politie (met
hoeveel, welk parcour, ...)
o bv. Rock Werchter, komst van president → komt veel politiewerk bij kijken
2) WPG: wet geïntegreerde politiedienst (7 december 1998)
o Art. 123: bijdragen aan de bescherming, in acht nemen van de vrijheden
en rechten, …
B. CRIMINOLOGISCHE BENADERING VAN DE POLITIEFUNCTIE
• RORON: 5 aspecten van politiefunctie (operationele functie)
® R = raadgevende functie
o Mechanismen gericht op het voorkomen van slachtofferschap
o Gericht aan potentiële slachtoffers
o bv. ‘Ga niet in op fishingmails. Je kan deze herkennen door ...’, ‘Zorg dat er
geen waardevolle spullen in uw auto liggen’, ...
® O = ontradende functie
o Aanwezigheid van politie om inbreuken te voorkomen
o Preventie
o Gericht aan potentiële daders
o bv. cameratoezicht, interventies, patrouilleren, ...
® R = regulerende functie
o Onveilige plaatsen en situaties
o Te laat voor raadgeven of ontraden → politie moet maatregelen nemen om
de orde te herstellen, het probleem onder controle te krijgen
o bv. verlichting op gevaarlijke plaatsen, identiteitscontrole, patrouilleren, ...
2
, ® O = onderzoekende functie
o Gerechtelijke taken: misdrijven opsporen, daders opsporen, bewijzen
verzamelen om de daders voor bevoegde rechter te brengen
o Misdrijven zijn reeds gepleegd → politie moet deze onderzoeken o.l.v. PdK
of OR
o Doel: bewijzen vinden + daders vatten
® N = nazorgende functie
o Alles wat hiervoor niet gewerkt heeft
o bv. psychische hulpverlening aan slachtoffers, materiële hulp, ...
Voorbeeld: Grote Markt Brussel op oudejaarsavond: brandende voertuigen, winkels
worden geplunderd, … → pas RORON toe
- Raadgeven: zet je auto bv. op een andere plek, nagel platen voor je ramen van
de winkel, vervroeg je sluitingsuur, …
- Ontraden: politie op straat plaatsen, camerabewaking, …
- Reguleren
- Onderzoeken: neutraliseer de aanstokers
- Nazorg: helpen wanneer er iets gebeurd is
C. GEWELDSMONOPOLIE
• Politie heeft een unieke machtspositie in een democratische staat: monopolie van
geweld in vredestijd
• Alleen politie mag rechtmatig geweld gebruiken (uitz. van wettige zelfverdediging)
• Geweld moet wel wettelijk geregeld zijn
® Politie kan geweld enkel toepassen onder het gezag van een bestuurlijke of
gerechtelijke overheid
® Anders: sprake van politiestaat
3 GROTE OPDRACHTEN VOOR DE POLITIE
1) Bestuurlijke politie: openbare orde (Art. 14 WPA)
® Vermijden van ordeverstoring
® Indien orde verstoord: herstellen
2) Gerechtelijke politie: misdrijven (Art. 15 WPA en Art. 8 SV)
® Onderzoek naar strafbare feiten (strafprocesrecht)
® bv. BOB-controle: zodra iemand positief blaast is er sprake van een misdrijf
3) Sterke armverlening: ondersteuning van allerlei andere diensten, organen en functies
® Diensten of personen bijstaan die in gevaar kunnen komen
® Politie verleent haar “sterke arm” vanwege geweldsmonopolie
® bv. politie zal bescherming bieden aan een gerechtsdeurwaarder wanneer hij een
gevaarlijk persoon moet inlichten (uit veiligheid + enige instantie die geweld mag
gebruiken)
2. HET POLITIEBESTEL
• REGULIERE POLITIEDIENSTEN
® Tot 1998: 3 soorten
1) Gemeentepolitie
2) Rijkswacht
3) Gerechtelijke politie
3
, ® Sinds 1998: 2 soorten
1) Lokale politiediensten
2) Federale politiediensten
® Regulier = gewone/klassieke diensten
o ↔ bijzondere politiediensten: spoorwegpolitie, luchtvaartpolitie, ...
o Bijzondere politiediensten afgeschaft!! → zijn geïntegreerd in de federale politie
• INSPECTIEDIENSTEN: milieuinspectie, belastinginspectie, ... (≠ politie!!)
® Sinds WOII: overheid is zich meer gaan mengen in maatschappelijke domeinen (bv.
milieu, belastingen, fiscaliteit, ruimtelijke ordening, ...)
o Toename van het recht
o Zaken werden strafbaar gesteld: inbreuken straffen met GB etc.
o MAAR: te complex + te veel werk voor reguliere politiediensten
o Oplossing: gespecialiseerde inspectiediensten opgericht voor deze domeinen
® Aantal inspectiediensten in België is niet gekend
• POLITIEAMBTENAREN EN POLITIEOVERHEDEN
® Art. 3, 3° WPA: politieambtenaar is een lid van een politiedienst door of krachtens de
wet bevoegd om bepaalde politiemaatregelen te nemen of uit te voeren of daden van
bestuurlijke en gerechtelijke politie te stellen
® Art. 3, 2° WPA: politieoverheid is de overheid door of krachtens de wet aangewezen
om juridische politiemaatregelen te nemen, uit te voeren of door politiediensten te
laten uitvoeren
o Het nemen van ‘juridische politiemaatregelen’ → maatregelen worden dus niet
genomen door de politie zelf, maar door een bevoegde overheid (bv. burgemeester)
o De genomen politiemaatregelen ‘doen uitvoeren’
o Politie treedt altijd op onder gezag v/e bevoegde overheid (= uitvoerend orgaan)
® 3 kwesties voor zeggenschap (wie heeft zeggenschap over de politie?)
1) Gezag: nemen van beslissingen over de inzet en in welke gevallen de politie
optreedt; verantwoordelijk voor het daadwerkelijk optreden van de politie
o Bestuurlijk gezag = als het over openbare orde gaat
o Gerechtelijk gezag = over het onderzoeken van misdrijven
2) Beheer: alle aspecten die te maken hebben met wijze waarop de politie haar taken
kan uitvoeren; het in staat stellen (bv. aanstelling korpschef, voertuigen, nieuwe
paarden, nieuwe gebouwen, personeel, …)
o Geld!, want korps moet in staat gesteld worden om job uit te voeren
o Zonder geld kan je je gezag niet uitoefenen
3) Beleid: maken van keuzes en stellen van prioriteiten
3. HET POLITIERECHT
• = al het recht dat over de politie gaat
• Noodzakelijk in een democratische staat → dictatuur/politiestaat vermijden!
• Complex, veelomvattend & zeer verspreid
4
