Inleiding tot het Belgisch
arbeidsrecht
H1. INLEIDING
A.Begrip en grondslagen
Begrip arbeidsrecht
- Traditionele def: recht dat van toepassing is op arbeidsprestaties geleverd in
ondergeschikt verband
- Alternatieve begripsvorming: geheel van rechtsregels die betrekking hebben op het
verrichten van arbeid op de arbeidsmarkt en tot doel hebben de menselijke
waardigheid en de sociale rechtvaardigheid te bevorderen
Dubbele ongelijkheid
- Arbeidsrecht= antwoord op ongelijkheid in de arbeidsverhouding/arbeidsmarkt
- Dubbele ongelijkheid: feitelijk en juridisch
o Feitelijke ongelijkheid: aanname van marktongelijkheid= ongelijkheid in de
onderhandelingspositie van werknemer en werkgever bij het aangaan vd
arbeidsovk (werknemer= zwakkere partij)
o Juridische ongelijkheid: werknemer bevindt zich, obv een vrij aangegane ovk,
in een juridische ondergeschiktheid tov de werkgever
Functie van het arbeidsrecht= vormen van tegengewicht tav superieure positie vd werkgever
- =arbeidsrecht als beschermend recht maar ook als ordenend recht: beschermt de
positie vd werknemer maar regelt en kanaliseert tevens de verhoudingen tussen de
betrokken partijen (arbeidsrecht herordent de arbeidsverhoudingen)
- Arbeidsrecht 2 duidelijke manieren om om te gaan met ongelijkheid
o 1/ onderhandelingen gebeuren door organisaties van werknemers: kunnen
gegroepeerd onderhandelen waardoor ze sterker staan
Resultaat: evenwichtige afspraak die veel evenwichtiger is dan als je
als individu gaat onderhandelen
o 2/ maken dwingende rechtsregels: maken arbeidsrecht bij= interventie vd
overheid
Speciaal geval: minimumloon: hebben we maar niet geregeld door
overheid, geregeld door vakbonden
Verschilt van andere landen
Interventie van arbeidsuren (38u/week), veiligheid op de werkvloer,
kinderarbeid, loonbescherming
Eerste arbeidswetgeving ging over loonbescherming want in
19de E betaalde de werkgevers soms het loon niet, stond niet
op papier, ..
Voor de arbeid ben je een kind tot 15j
- Let op: dit is niet de enige functie van het arbeidsrecht: houdt ook rekening met de
belangen van de werkgever, van de arbeidsmarkt, maatschappelijke belangen, …
1
,B.Historische wortels
Franse revolutie
- Arbeidsrecht: oorsprong in einde 18de – begin 19de E
- Franse revolutie= referentiepunt -> vrijheid van nijverheid en arbeid werd
gepropageerd ogv het individuele vrijheids- en gelijkheidsideaal
- Gevolg in 1791: Verbod van gilden (Decreet D’Allarde) + verbod op vrije
vakvereniging (Wet Le Chapelier)
- Arbeidsrelatie: voornamelijk civielrechtelijke uitgangspunten
Code Civil (1804)
- Bleef van kracht in België na onafhankelijkheidsverklaring
- Arbeidsrelatie in code civil= huur als werk
o Principiële gelijkheid vd partijen en wilsautonomie
- Maar beperkt aantal artikelen in code civil gewijd aan de arbeidsrelatie
Eerste arbeidsrechtelijke wetgeving
- Idee van vrije en gelijke contractpartijen beantwoordt niet aan 19 de eeuwse realiteit
- Reden voor eerste arbeidsrechtelijke wetgeving= de sociale kwestie (sociale
wantoestanden)
o Sociale kwestie nav industriële revolutie: grote massaproductie, ontstaan van
fabrieken, grote werkende populatie maar zonder veel bescherming vanuit de
werkgever
o Viel terug op contractenrecht: wetboek van napoleon 1804 -> instrument om
arbeidsrelaties uitwerking te geven >< had weinig te maken met
arbeidsbescherming -> was iets dat in vrije markt werd geregeld
(onderhandelen)
o Leidde tot uitbuiting, wantoestanden, … -> leidde op zijn beurt tot opstand (in
1886 volle uitbarsting van stakingen etc)
o Reactie op opstanden: reeks wetten uitgevaardigd
o Ontstaansreden voor arbeidsrecht: werkgever had betere
onderhandelingspositie dan individuele werknemer -> BW biedt onvoldoende
een antwoord op die ongelijkheid -> NBW zorgt voor steeds meer
correctiemechanismen op benadeling, ongelijkheid, … >< arbeidsrecht heeft
daar al veel eerder meer aandacht aan gegeven
- Reeks wetten in 19e E: loonbeschermingswet, wet betreffende kinder- en
vrouwenarbeid, arbeidsreglementenwet, wettelijk kader gericht op veiligheid en
gezondheid op het werk
1 mei: dag van de arbeid
o Geen belgische of europese uitvinding, wel een amerikaanse uitvinding
o In Vs in 19e E: heel actieve vakbondbeweging -> federale vakbond: heel
radicale vakbond -> hebben heel grote vakbondactie georganiseerd op 1 mei
1884
o 1 mei was streefdatum om te komen oa tot een 40urige werkweek
o Doelstelling was om dit te bereiken op 1 mei 1886
o 1 mei is referentiedatum om werknemersrechten op te eisen gebleven
2
, o Beweging overgenomen door Europa
ste
20 Eeuw
- Meer alomvattende regelingen mbt arbeidsovk
- Groeiend interventie van wetgever op verschillende gebieden van arbeidsrecht
- Grootste stakingsactie in België: periode van grote radicalisering, enorm veel
economische problemen -> 1936
o 2 socialistische vakbondlieden kwamen de straat op in de haven van
antwerpen
o Want veel discussie tussen socialistische beweging en communisme beweging
o 2 socialistische vakbondlieden werden neergeschoten door extreem rechts
o Zij werden plechtig begraven >< begrafenis is uit de hand gelopen
o Heel lange stoet van mensen die riepen tot opstand tegen overheid,
werkgevers, …
o Vervolgens grote mars van haven van antwerpen tot aan het sportpaleis in
antwerpen van 10 000 mensen
o Overheid besliste om die opstandelingen een lesje te leren: politie begon erop
te kloppen en schieten -> vele doden gevallen
o Opstandelingen organiseerden daarop een staking: werd overgenomen van
haven van antwerpen naar duitse metaalarbeiders en gentse metaalarbeiders
en openbaar vervoer -> gevolg: heel het land lag plat
o Wat doet de regering dan? Besloten om werkgevers en vakbonden te laten
onderhandelen -> bereikte deal: vakbonden krijgen hun 40uur werkweek, 8
dagen betaalde vakantie per jaar en loonsverhoging van 17% >< vakbonden
moesten zich vanaf dan gematigd opstellen en rustig blijven
o Hebben we eigenlijk nu nog: we willen nog altijd dat vakbonden en
werknemers met elkaar praten en stakingen vermijden -> overheid zal zich
moeien als het te erg wordt
- Bv: arbeidsongevallenwet, wet op zondagrust, internationale normering vh
arbeidsrecht, Internationale arbeidsorganisatie (verdrag van versailles),
8urenwerkdag en 48urenwerkweek
Arbeidsovereenkomstenwet: 10 maart 1900
- Enkel voor werklieden: belang van de vrijheid van het individu nog steeds aanwezig
- Later ook voor bedienden: wet 7aug 1922: leemten vh burgerlijk recht invullen
Collectief overleg
- Relatieve afzijdigheid vd overheid in arbeidsaangelegenheden -> 19 e E initiatieven tot
ontwikkeling ter verbetering vd positie van behoeftige werknemers en werkloezen
(mutualiteiten en werkloosheidskassen)
Sociaal pact van 1944
- Gesloten tussen werkgevers- en werknemersorganisaties: dmv verregaand
staatsinterventionisme tegemoetkomen aan de groeiende vraag naar stabiliteit en
zekerheid
- =duidelijke loonpolitiek, voornaamste beginselen voor het stelsel van sociale
zekerheid voor werknemers + nieuwe paritaire structuur voor sociaal overleg
3
, - =legde de basis voor de collectieve arbeidsverhoudingen zoals we die vandaag
kennen
Breed gamma ontstaan in jaren 60-70
- Veel dwingende, wetgevende maatregelen + eerste nationale cao’s
Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juni 1978
- Vandaag referentiepunt voor individuele arbeidsovkrecht
- =resultaat van wetgevend proces dat begint met 2 bovenstaande wetten (aparte
regeling voor werklieden en bedienden zal verdwijnen maar kijk later)
Jaren 80: dereguleringsvraagstuk
- =door de crisis etc ontstaat er een verlangen om het arbeidsrecht te dereguleren of
te versoepelen
- Nadruk: flexibiliteit van arbeidsrechtelijke regelingen + relevantie voor de werking vd
arbeidsmarkt
- Toch: onstaat nog steeds nieuwe arbeidswetgeving en nationale cao’s
Jaren 90: rol van de Europese Unie neemt toe
- Sociale aspect kreeg vorm -> Gemeenschapshandvest van sociale grondrechten van
werkenden
- Sociaal hoofdstuk VWEU: art 151 -> uitbreiding vd bevoegdheden voor de EU
- >< moeilijke spanning tussen sociale dimensie vs interne markt en eco dimensie in EU
o Gevolg: Discussies over de hervorming van het arbeidsrecht
Europese Pijler van Sociale rechten
- Evenwicht tussen het economische en het sociale in het arbeidsrecht
- In pijler: reeks sociale rechten opgenomen – niet rechtstreeks afdwingbaar
Discussies over het arbeidsrecht
- Gevoerd op globaal niveau door steeds nieuwe voren van arbeid en nieuwe
uitdagingen (door globalisering, technologie en maatschappelijke evoluties)
- ‘global commission on the future of work’
- Wet 5maart 2017= goed voorbeeld van hoe overheid probeert tot een meer modern
arbeidsrecht te komen (flexibiliteit aan werkgever, flexibiliteit voor werknemer,
werkbare loopbanen en goede werk-privé balans)
2022: arbeidsdeal
- Aandacht aan het recht op deconnectie, betere combo werk-privé leven,
mogelijkheid tot invoering ve vierdagenwerkweek, introductie van opleidingsrecht,
bevorderingen van transities en inzetbaarheid in geval van ontslag, instellen ve
wettelijk vermoeden voor het bestaan ve arbeidsovk in geval van platformarbeid
4
