Samenvatting grondslagen van het recht
-Examen: schriftelijk met open vragen: 1 deel over leerstof, 1 deel over tekst
Deel 1: Theoretische grondslagen
Rechtspositivisme
Rechtsfilosofie en mensenrechten
-Grondslagen van het recht = rechtsfilosofie
Voortdurend schipperen tussen 2 disciplines: recht en filosofie/theorie
Wij brengen die 2 met elkaar in gesprek: soms begrijpen ze elkaar niet en soms kunnen ze iets
aanbrengen
1. Filosofie (meer theoretische benadering)
-Filosofie is een vorm van weten/kennis die ooit heel breed was en die vandaag zichzelf heel vaak zal
bewegen in meta-reflectie
Filosofie betekende oorspronkelijk wetenschap
o Gaat ook over veel verschillende en uiteenlopende onderwerpen
o Van natuurkunde en redeneerkunsten naar politieke stelsels
Maar sinds wetenschappelijke revolutie in 16 de-17de eeuw: wetenschappen hebben zich
verzelfstandigd
Daardoor is filosofie kleiner geworden
-Dubbele invalshoek van de filosofie (vandaag)
Theoretisch bekijken
o Mogelijkheid van kennis en wetenschap
o Alle thema’s ivm waarheidsvinding en waarde van wetenschappelijke, juridische, …
kennis
Praktisch bekijken
o Mogelijkheid van het goede voor de samenleving
o Praktijken en handelingen van mensen met vraag naar betekenis voor mens en
samenleving
A. Praktische filosofie = ethiek
-Ethiek: over aspecten van goed en kwaad/rechtvaardigheid en onrechtvaardigheid
Ehtos = gewoonte
Manieren waarop we met elkaar omgaan
In discussies en reflecties over recht komt deze vraagstelling over goed/kwaad voortdurend
terug
-Samenleving zal dit soort vraag vaak naar boven laten komen binnen recht zelf => interactie tussen
recht en ethos van onze samenleving
Actua: hele debat in VS over arrest Roe vs. Wade
o Wat brengt dit teweeg? => Er ontstaan scheidingslijnen in de samenleving
o Zelfde Amerikaanse GW waarmee arrest is ontstaan is nu ook de bron om arrest terug te
draaien => waarom??? Welke argumenten???
o Recht staat nooit helemaal op zichzelf: maatschappelijke ontwikkelingen hebben effect
op wijze waarop recht tot stand komt
Burger en publieke sfeer staan centraal
o Je kan mens en samenleving niet van elkaar scheiden: je kan enkel goed mens zijn als je
deel uitmaakt van goede samenleving
o Rechtsfilosofie wil moreel goede juridische inrichting van de samenleving
-Wij kijken vooral naar mate waarin praktische benadering relevant is voor het recht
Vraag naar interactie tussen recht en samenleving of tussen individu en onze rol als burger
Groot deel van de praktische filosofie houdt zich bezig met het recht
o Rechtsfilosofie is de praktische filosofie over het recht
o Er wordt van buitenaf naar het recht gekeken
o Recht bekijken vanuit een perspectief van goed-kwaad/rechtvaardig-onrechtvaardig
Interactie kan soms heel breed (cfr. Abortus in Amerika), maar je kan het op allerlei manieren
zien
o Bv. figuur van de rechter in onze samenleving: je verwacht een bepaald soort gedrag en
dat is misschien niet altijd even uitgesproken, bv. bepaalde morele verwachtingen
o Bv. te goeder trouw: wat is te goeder trouw?
1
, Speelt dus een rol in kleine, dagdagelijkse thema’s, maar ook in grote vragen
Kunnen we deze interactie op het spoor komen en welke effecten heeft dat op de manier
waarop het recht zichzelf verstaat en de manier waarop de samenleving naar het recht kijkt
o Zie later: nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen veranderen het recht, cfr. artificial
intelligence en dekolonisatie)
Een polis/gemeenschap met eigen gebruiken en opvattingen en de manier waarop die al dan
niet in beweging komen
-Daarin zullen we in eerst descriptief te werk gaan en daarna pas normatief
Posities eerst en vooral snappen
Men wil dus eerst de morele opvattingen omtrent het recht filteren, ordenen en onderzoeken
mbt hun samenhang en met oog op rechtvaardigheid
2. Recht
-We hebben te maken met conflicterende waarden, claims en verwachtingen in onze samenleving
Conflicten tussen wat jij verwacht jezelf als individu en wat recht verwacht van burger id
samenleving
o Conflict tussen hetero en autonomie
o Conflict tussen plicht tot gehoorzaamheid aan recht en wens om je eigen morele oordeel
te volgen
o Bv. crisis in de Vlaamse regering over kinderbijslag => veel individuen verwachten dat
ze beter zullen worden en overheid moet algemene belangen verdedigen
Die conflicterende verwachtingen willen we boven water krijgen en nagaan hoe we daarmee
omgaan
-Wij proberen kijken naar manier waarop dat in positief recht gestalte krijgt
A. Het positieve recht
a. Wat is recht
-Definitie positieve recht = geheel van hiërarchisch geordende regels die binnen een bepaald
territorium gelden
b. 3 vragen
=> 3 problematische componenten
-Bevoegdheid
Het stellen van het recht is een handeling die geschiedt door iemand/instantie die daartoe
bevoegd is
Meest voor de hand liggende instantie is de wetgever
o Als wetgever diegene is die bevoegdheid heeft om regels op te leggen, waarom krijgt de
wetgever dan die bevoegdheid => lijkt eenvoudig antwoord: omdat die daartoe wordt
aangesteld
o Is dus een oneindige transgressie
We werken met vast systeem van begrippen waarvan we denken dat we weten wat ze
betekenen, maar we zullen zien dat die begrippen niet veel nodig hebben om hun vastheid te
verliezen (eerder precair)
-Wat is echt beslissend in het recht: de regel of de toepassing ervan?
Uitkomst van een bepaald rechtsconflict wordt niet bepaald door de regel, maar door wijze
waarop rechter dat conflict in de concrete omstandigheden interpreteert
Homes: recht is de voorspelling van wat rechters gaan doen in een concreet geval
o Recht moet je zoeken waar het moet gevonden worden
o Namelijk in het handhaven van de regels
o Maar er zijn grensgevallen: toepassen regel heeft omgekeerde effect van wat beoogd
wordt
Regels moeten geïnterpreteerd worden, maar wat zijn interpretatieregels die we daarbij moeten
hanteren?
-Het onderscheid tussen regelende en afdwingbare regels
Regelende regels: vrijwillig verkeer tussen burgers, hoe zij overeenkomst aangaan en
modaliteiten daarvan
Afdwingbare regels: onvrijwillig verkeer tussen burgers, waarmee wordt opgetreden indien
conflicten ontstaan en indien er overtreding is van dergelijke regel dan volgt een sanctie
2
,Conclusie: als we verder nadenken over deze vragen zien we dus dat het recht niet altijd even stevig in
elkaar zit
3
, 3. Twee filosofische stromingen: rechtspositivisme en natuurrecht
-Als je discussies tussen mens en samenleving traceert in literatuur, dan zijn er traditioneel 2 grote
richtingen
Die zijn eeuwenoud en keren altijd in een bepaalde vorm terug
We vinden die 2 stromingen ook vandaag terug, maar vaak onder andere namen
We nemen stromingen als vertrekpunt, maar we gaan later zien dat zij voortdurend met elkaar
in discussie treden en dat er ook alternatieven naar voor komen
Is een discussie die al zeer oud is en lang meegaat, net omdat er geen pasklare oplossing voor
is
Rechtspositivisme Natuurrecht
Recht denkt in termen van gestelde recht Recht denkt dat gezag van gestelde recht
en politieke macht waaraan het autoriteit een morele zaak is
ontleent Door god gesteld
Door de mens gesteld
=> We moeten dus tussen die 2 schipperen en tegelijk ervoor zorgen dat in dat debat het idee van de
rechtsstaat en mensenrechten niet verdwijnt terwijl we erover discussiëren
=> Veel kritiek op deze 2 stromingen, maar helpen wel om groter geheel te snappen (daarna
onderuithalen)
-Klassieke symbool voor dat debat: Griekse prinses Antigone uit drama van Sophocles
Vraag: moeten we ons houden aan geldende wetten van de samenleving of zijn er hogere
wetten?
Verhaal: Antigone voor koning Creon gebracht omdat ze geldende regels overtrad (ze mocht
broer niet begraven omdat hij wapens had gebracht voor de koning)
o Antigone beroept zich op hogere wetten
o Er zijn hogere wetten dan de wetten van de koning op dat moment
Is het juridische dat we op dit moment kennen voldoende of spelen er andere motieven op de
achtergrond een rol?
o Is er een noodzakelijk verband tussen rechtsorde en bepaalde morele normen
o Kan het recht geldig zijn als het niet aan bepaalde minimale morele normen voldoet?
o Die minimale normen worden op vandaag vaak gezien als de mensenrechten
Verhaal doortrekken naar vandaag
o Bv. burgerlijke ongehoorzaamheid: iedereen die dat doet zegt dat het is omwille van
hogere principes
Jongemannen in Rusland moeten verplicht legerdienst doen => gaan zij volgen?
Als je niet volgt gaat men zeggen dat geldende wetten van Poetin niet op jou van
toepassing zijn want je laat je leiden door hogere principes
o Bv. klimaatverhaal: we moeten bestaande systemen opzijschuiven als we echt iets aan
het probleem wil doen
Klimaatvraagstuk gaat niet vooruit
We moeten een aantal dingen echt laten veranderen
Heel oude discussie die vandaag in allerlei vormen opduikt
-Weimarrepubliek in Duitsland van 1919-1933
Periode die heel belangrijk is in de ontwikkeling van het recht: zeldzame periode voor ’45 waar
Duitsland een democratisch regime had
Maar tegelijk wordt gezegd dat Weimarrepubliek aan de basis ligt van wat daarna gebeurd is
omwille van het vasthouden aan de regels van het typisch Duitse
Volgende week lezen we tekst van Duitse jurist (Gustav Radbrouch)
o Minister van justitie in Weimarrepubliek
o Ging niet mee in Naziregime
o Schreef tekst over hoever we het gestelde recht altijd moeten volgen of zijn er
momenten dat we daarvan mogen afwijken?
-Vraag naar de oorsprong van het recht
Louter gevolg van mensenrecht of zijn er externe hogere normen die mee het recht bepalen
Doel op zich of doel buiten zichzelf, nl. de samenleving => scheiding tussen juristen (systeem
op zich) en buitenwereld (hoopt dat recht dient om goeie samenleving tot stand te doen komen)
4
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur Studen35. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €15,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
