AP hogeschool
Samenvatting
Ergotherapie in de fysieke
revalidatie 1
Laura Schellekens
Schooljaar 2022-2023
,INHOUDSOPGAVE
1. Fysieke revalidatie ........................................................................................................................................ 5
1.1 Definitie ......................................................................................................................................................... 5
2. Revalidatiegeneeskunde .............................................................................................................................. 5
Inleiding ............................................................................................................................................................... 5
2.1 Algemene doelstellingen ............................................................................................................................... 5
2.2 Specifieke doelstellingen ............................................................................................................................... 6
2.3 Indicaties voor revalidatie ............................................................................................................................. 6
2.3.1 Uitgebreidheid van functiestoornissen .................................................................................................. 7
2.3.2 Tijdelijk vs. blijvend karakter van functiestoornissen ............................................................................ 7
2.3.3 Omvang van de noodzakelijke revalidatie van activiteiten .................................................................... 7
2.3.4 Omvang van de noodzakelijke revalidatie van participatie ................................................................... 7
2.3.5 Omvang van de impact van persoonlijke factoren ................................................................................. 7
2.3.6 Omvang van de bij de revalidatie te betrekken externe factoren ......................................................... 7
2.3.7 Nood aan gespecialiseerde technieken of knowhow ............................................................................. 8
2.3.8 Infrastructuur ziekenhuizen en revalidatiecentra .................................................................................. 8
2.3.9 Incidentie van de functiestoornissen en kritische massa van functiestoornissen per centrum ............ 8
2.3.10 Stadium van het revalidatieproces....................................................................................................... 8
2.4 Praktische revalidatiemodaliteiten ............................................................................................................... 9
2.4.1 Gehospitaliseerde, ambulante en extramurale zorg .............................................................................. 9
2.4.2 Mono- vs. Multidisciplinair..................................................................................................................... 9
2.4.3 Revalidatiezorgprogramma’s ................................................................................................................. 9
2.4.4 Revalidatienetwerk .............................................................................................................................. 10
2.4.5 Financiering .......................................................................................................................................... 10
2.4.6 Rol van de revalidant............................................................................................................................ 10
3. Referentiekaders binnen de fysieke revalidatie .......................................................................................... 10
Inleiding ............................................................................................................................................................. 10
3.1 Biomechanisch referentiekader .................................................................................................................. 11
3.2 Referentiekader gericht op ontwikkeling .................................................................................................... 11
3.2.1 Motorische ontwikkeling...................................................................................................................... 11
3.2.2 Benaderingswijzen ............................................................................................................................... 11
3.3 Referentiekader gericht op leren ................................................................................................................ 12
3.3.1 Educatieve benadering ......................................................................................................................... 13
3.3.2 Gedragsmatige benadering .................................................................................................................. 13
3.3.3 Cognitieve benadering ......................................................................................................................... 13
3.4 Referentiekader gericht op compensatie .................................................................................................... 14
1
,4. Dimensies van het beroep ergotherapie ..................................................................................................... 14
4.1 Behandelen ................................................................................................................................................. 15
4.2 Adviseren .................................................................................................................................................... 15
4.3 Onderzoeken ............................................................................................................................................... 15
5. Ergotherapeutische diagnostiek ................................................................................................................. 15
5.1 Algemeen .................................................................................................................................................... 15
5.2 Diagnostische methodiek ............................................................................................................................ 16
5.2.1 De observatie ....................................................................................................................................... 16
5.2.2 Het interview ........................................................................................................................................ 16
5.2.3 De vragenlijst ........................................................................................................................................ 17
5.2.4 Metingen .............................................................................................................................................. 18
5.2.5 Palperen ............................................................................................................................................... 18
5.3 Diagnostiek en ergotherapeutische vakterminologie ................................................................................. 18
5.3.1 Functies van het bewegingssysteem en aan beweging verwante functies .......................................... 18
5.3.2 Mentale functies .................................................................................................................................. 19
5.3.3 Sensorische functies en pijn ................................................................................................................. 19
6. Adviesverlening .......................................................................................................................................... 20
6.1 De ergotherapeut als adviseur .................................................................................................................... 20
6.1.1 Cliënt als persoon met mogelijkheden en beperkingen in het handelen ............................................ 20
6.1.2 Mogelijkheden en weerstanden .......................................................................................................... 20
7. Hulpmiddelen ............................................................................................................................................. 21
7.1 Inleiding ....................................................................................................................................................... 21
7.1.1 Definitie ................................................................................................................................................ 21
7.1.2 Advisering ............................................................................................................................................. 21
7.1.3 Basiscompetenties van een ergotherapeut ......................................................................................... 21
7.2 Hulpmiddel zoeken ..................................................................................................................................... 21
7.2.1 Het geschikte hulpmiddel vinden ......................................................................................................... 21
7.2.2 Verstrekking van hulpmiddelen ........................................................................................................... 22
8. Mobiliteitshulpmiddelen ............................................................................................................................ 22
8.1 Manuele rolstoelen ..................................................................................................................................... 23
8.1.1 De manuele standaardrolstoel ............................................................................................................. 23
8.1.2 Manuele modulaire rolstoel ................................................................................................................. 24
8.1.3 Manuele verzorgingsrolstoel of multipositiestoel ............................................................................... 25
8.1.4 Actief rolstoelen ................................................................................................................................... 26
8.1.5 Speciale types manuele rolstoelen ...................................................................................................... 27
8.2 Elektronische rolstoelen .............................................................................................................................. 27
8.3 Elektronische scooters ................................................................................................................................ 28
2
, 8.3.1 Elektronische binnenscooters .............................................................................................................. 28
8.3.2 Elektronische binnen/buiten scooter ................................................................................................... 28
8.3.3 Elektronische buitenscooter ................................................................................................................ 28
8.4 Een stasysteem............................................................................................................................................ 29
8.4.1 Gebruiksdoel ........................................................................................................................................ 29
8.4.2 Specifieke indicaties ............................................................................................................................. 29
8.5 Driewielfietsen ............................................................................................................................................ 29
8.6 Loophulpmiddelen ...................................................................................................................................... 29
8.6.1 Inleiding ................................................................................................................................................ 29
8.6.2 De stok ................................................................................................................................................. 30
8.6.3 De elleboogkruk ................................................................................................................................... 31
8.6.4 De schaalkruk ....................................................................................................................................... 32
8.6.5 De vierpoot........................................................................................................................................... 33
8.6.6 Het looprek........................................................................................................................................... 34
8.6.7 De rollator ............................................................................................................................................ 35
9. Terugbetalingsmodaliteiten voor een mobiliteitshulpmiddel ..................................................................... 36
9.1 Voorwaarden .............................................................................................................................................. 36
9.2 Hoe vraag je een mobiliteitshulpmiddel aan?............................................................................................. 36
10. Woningaanpassingen ............................................................................................................................... 37
11. Psychosociale aspecten van fysieke disfuncties ........................................................................................ 37
11.1 De fasen van het rouwproces ................................................................................................................... 37
11.1.1 Shockfase ........................................................................................................................................... 37
11.1.2 Ontkenningsfase ................................................................................................................................ 37
11.1.3 Gevoelens van verdriet, machteloosheid en depressie ..................................................................... 37
11.1.4 Opstandigheid en agressie ................................................................................................................. 38
11.1.5 Acceptatie .......................................................................................................................................... 38
11.2 Gevolgen van fysieke disfuncties en/of langdurig ziek zijn ....................................................................... 38
11.2.1 Op het gebied van relatievorming en seksualiteit ............................................................................. 38
11.2.2 De zichtbare handicap ........................................................................................................................ 38
11.2.3 Verlies van sociale status ................................................................................................................... 38
11.2.4 Verlies van zelfstandigheid en privacy ............................................................................................... 38
11.2.5 Op het gebied van wonen .................................................................................................................. 38
11.2.6 Op het gebied van reglementeringen ................................................................................................ 39
11.2.7 Op het gebied van maatschappelijk leven ......................................................................................... 39
12. Casusverslaggeving ................................................................................................................................... 39
12.1 Doelen van verslaggeving .......................................................................................................................... 39
12.2 Eisen die gesteld worden aan verslaggeving ............................................................................................. 39
3
,12.2.1 Eenheid van taal en gebruik van classificaties ................................................................................... 39
12.2.2 Tijdsinvestering .................................................................................................................................. 39
12.2.3 Ergotherpeutische verslaggeving als leidraad .................................................................................... 40
4
,ERGOTHERAPIE IN FYSIEKE REVALIDATIE 1
1. FYSIEKE REVALIDATIE
1.1 DEFINITIE
• “Revalidatie is een actief proces gericht op een geheel van multidisciplinaire, doelgerichte en zinvolle
activiteiten om een optimaal niveau van onafhankelijkheid te bereiken en te behouden voor
personen met een lichamelijke of functionele beperking, gerelateerd aan het musculoskeletale en
neurologische systeem die activiteits- en/of participatieproblemen tot gevolg hebben, in interactie
met persoonlijke en omgevingsfactoren, met een redelijke verwachting van functionele verbetering
van de levenskwaliteit.”
2. REVALIDATIEGENEESKUNDE
INLEIDING
• Houdt zich bezig met optimaliseren van activiteiten en participaties bij personen met afwijkingen of
verlies van functies of anatomische eigenschappen en/of afwijkende ontwikkeling van functies
• Multidisciplinaire behandeling met revalidatiearts aan de leiding
• Revalidatie is essentieel voor:
o Neurologische, neuromusculaire en neurodegeneratieve aandoeningen bv. MS, ALS
o Orthopedische ingrepen bv. knieprothese
o Trauma door ongeval of val bv. coma, dwarslaesie
o Chronische ziekten bv. kanker, eetstoornissen, genetische aandoeningen
• Pathologie gebonden groepen:
o Locomotorische en neurologische revalidatie
▪ Diagnose en behandeling van locomotorische of neurologische ziekte of aandoening
• Stoornissen
• Beperkingen in activiteit
• Participatieproblemen
▪ Waar?: revalidatiecentrum: onmiddellijk na acute fase
• Algemene revalidatiecentra: in ziekenhuizen
• Specifieke revalidatiecentra: intensievere revalidatieprogramma’s voor oa
MS, NAH
o Sensoriële revalidatie
▪ Specifieke aanpak voor visuele en auditieve revalidatie
▪ Personen met gehoorstoornis, slechtziendheid, blindheid
▪ In gespecialiseerde centra
o Internistische revalidatie
▪ Vaak door veroudering
▪ Bv. obesitaspatiënten, pneumologische aandoeningen
o Oncologische revalidatie
▪ Behandeling van kankerpatiënten
2.1 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
• Zo vroeg mogelijk onderkennen en behandelen van stoornissen en beperkingen in activiteiten en
participatie
• Betrekken van persoonlijke en omgevingsfactoren
5
, • Beogen:
o Fysiek functioneren
o Psychisch functioneren
o Cognitief functioneren
o Maatschappelijk functioneren
▪ Zelfstandigheid verbeteren
▪ Niet hetzelfde als zelfredzaamheid!
→ Maximaal benutten van de resterende mogelijkheden al dan niet met hulpmiddelen en
aanpassingen
• Outcome: verbeteren van levenskwaliteit → door tijdig opstarten van kwalitatieve multidisciplinaire
revalidatie
o Pre-revalidatie bv. patiënt die geopereerd wordt informeren over bepaalde verwachtingen
o Revalidatie: kort of langdurig, in revalidatiecentrum
o Post-revalidatie: revalidatie is afgerond bv. 2x per week naar kine
→ Focus ligt vooral op gevolgen van stoornis en niet op stoornis zelf = échte participeren bekijken
2.2 SPECIFIEKE DOELSTELLINGEN
• Ondernemen van maatregelen voor een optimaal herstel:
o Vroegtijdige revalidatie-aanpak: sneller verloop en beter functioneel eindresultaat bij
‘medebehandelaarschap’ van de revalidatiearts bv. stroke units
o Intensieve en deskundige aanpak in een gespecialiseerd centrum bepaald de outcome
o Echelonnering en specialisatie: specifieke zorgpaden doorlopen
o Goed geplande en snelle overgang van klinische naar poliklinische revalidatiesetting:
verhoging van maatschappelijke re-integratie
▪ Follow-up is belangrijk ifv behaalde resultaat te behouden en functieverlies te
vermijden
o Reprofessionalisatie: essentieel onderdeel
• Bij patiënten met locomotorische en neurologische problemen die disfuncties ervaren:
o Onmiddellijk opstarten van intensief revalidatieproces
o Vlotte doorstroming door gepaste revalidatiemodaliteiten
o Regelmatige opvolging
o Waar?
▪ Revalidatiecentrum voor locomotorische en neurologische aandoeningen:
onmiddellijk na het vaststellen door een geneesheer specialist
→ bij geleidelijke aandoening kan men hier enkel na een opstoot terecht of bij een
duidelijke achteruitgang
2.3 INDICATIES VOOR REVALIDATIE
• Indicatie voor revalidatie en niveau van de behoeften gebeurd adhv ICF
o De uitgebreidheid van functiestoornissen
o Het tijdelijk vs. blijvend karakter van functiestoornissen
o De omvang van de noodzakelijk te revalideren
activiteiten
o De omvang van de noodzakelijk te revalideren
participaties
o De omvang van de impact van de persoonlijke factoren
o De omvang van de bij de revalidatie te betrekken
externe factoren
6
,2.3.1 UITGEBREIDHEID VAN FUNCTIESTOORNISSEN
• Gradatie van uitgebreidheid:
o Lichte, enkelvoudige functiestoornis
o Matige, enkelvoudige functiestoornis
o Zeer uitgebreide, meervoudige functiestoornis
2.3.2 TIJDELIJK VS. BLIJVEND KARAKTER VAN FUNCTIESTOORNISSEN
• Bij min of meer volledig functieherstel zal de impact van de stoornis op latere activiteiten en
participatie relatief beperkt blijven + minder verwachtingen aan de revalidatie stellen
• Gradatie van tijdelijkheid:
o Voorbijgaand functieverlies
o Blijvend, beperkt, enkelvoudig functieverlies
o Blijvend, omvangrijk en meervoudig functieverlies
2.3.3 OMVANG VAN DE NOODZA KELIJKE REVALIDATIE VAN ACTIVITEITEN
• Gradatie in omvang van noodzakelijke revalidatie van activiteiten
o Nood aan beperkte, tijdelijke revalidatie voor herstel van activiteiten
o Nood aan matige, tijdelijke revalidatie voor herstel van activiteiten, dan niet tijdelijk
aangetast
o Nood aan zeer uitgebreide revalidatie voor herstel/compensatie van activiteiten, al dan niet
tijdelijk aangetast
2.3.4 OMVANG VAN DE NOODZAKELIJKE REVALIDATIE VAN PARTICIPATIE
• Accent op intermenselijke relaties en belangrijkste levensgebieden (opleiding, school, werk)
• Noden en verwachtingen zijn gebonden aan levensfases
• Gradatie in omvang van noodzakelijke revalidatie van participatie
o Participatieproblemen van voorbijgaande aard: kunnen meestal zonder interventie hervat
worden
o Beperkte, blijvende participatieproblemen: revalidatieondersteuning is noodzakelijk
o Omvangrijke participatieproblemen bij jongere: revalidatieondersteuning is noodzakelijk
2.3.5 OMVANG VAN DE IMPACT VAN PERSOONLIJKE FACTOREN
• Ongunstige factoren kunnen het revalidatieproces bemoeilijken
• Gradatie ifv de omvang van de impact van persoonlijke factoren
o Positief persoonlijk profiel: gericht op actief participerend leven
o Neutraal of modaal persoonlijk profiel
o Complicerend persoonlijkheidsprofiel
2.3.6 OMVANG VAN DE BIJ DE REVALIDATIE TE BETREKKEN EXTERNE FACTOREN
• 2 invalshoeken
o Mate waarin men slachtoffer is in zijn functioneren en nood aan revalidatie
o Mate waarin men beroep doet op maatregelen en voorzieningen om activiteiten en
participaties mogelijk te maken
• Gradatie ifv de omvang van de impact van externe factoren
o Blijvende impact op naasten is beperkt alsook nood aan maatschappelijke voorzieningen
7
, o Naasten ondervinden blijvende gevolgen van de stoornis, blijvende inzet van
maatschappelijke middelen is noodzakelijk
o Naasten zijn in belangrijke mate mede betrokken partij, inzet van maatschappelijke
voorzieningen is omvangrijk
2.3.7 NOOD AAN GESPECIALISEERDE TECHNIEKEN OF KNOWHOW
• Volwaardige revalidatie is soms slechts mogelijk mits input van gespecialiseerde technieken of
knowhow
• Bv. Belgische referentiecentra voor specifieke pathologieën zoals MS en CP
2.3.8 INFRASTRUCTUUR ZIEKENHUIZEN EN REVALIDATIECENTRA
• Infrastructurele vereisten zijn verschillend naargelang de aard van de functiestoornis en
revalidatiedoelstellingen
• Zonder deze passende infrastructuur zullen een aantal revalidatiedoelstellingen niet realiseerbaar zijn
• Gradatie ifv noodzakelijke infrastructuur
o Behoefte aan basisuitrusting gericht op functiestoornissen met een beperkt of tijdelijk
karakter
o Behoefte aan uitgebreide infrastructuur met mogelijkheid tot training van ADL-activiteiten
o Behoefte aan omvangrijke en gespecialiseerde infrastructuur voor professionele en sportieve
training bv. UZA, MS centrum
2.3.9 INCIDENTIE VAN DE FUNCTIESTOORNISSEN EN KRITISCHE MASSA VAN
FUNCTIESTOORNISSEN PER CENTRUM
• Incidentie van sommige stoornissen is dermate beperkt dat slechts enkele centra in ons land nodig zijn
o Er dient een kritische massa in revalidatiecentra behandeld te worden om deskundigheid in
een pathologie te verwerven en te behouden
• Gradatie ifv incidentie van functiestoornissen en de kritische massa van deze functiestoornissen in het
centrum
o Niet complexe functiestoornissen
o Complexe functiestoornissen met hoge incidentie
o Complexe functiestoornissen met lage incidentie
2.3.10 STADIUM VAN HET REVALIDATIEPROCES
• Zeer intense functiestoornissen vergen de meest intense revalidatie in het acuut stadium
• Chronische aandoeningen vergen een revalidatie aangepast aan stadium en veranderingen
o Niet evolutieve chronische aandoeningen vergen een onderhoudsrevalidatie
• Gradatie ifv stadium van het revalidatieproces
o Chronische revalidatieverstrekkingen bij niet-evolutieve aandoeningen
o Chronische revalidatieverstrekkingen bij evolutieve aandoeningen
o Revalidatieverstrekkingen in de acute fase
• 10 parameters: keuze in revalidatiemodaliteit
o Er een classificatie in revalidatiebehoeften gemaakt kan worden
o Er een profiel van complexiteit van het revalidatieproces ingeschat
kan worden
o Er een indicatie wordt gegeven voor de revalidatiemodaliteit die het
meest geschikt is voor een persoon
8
, → Er ontstaat een indeling in 3 types van patiënten:
o Type 1: minder complexe, tijdelijke functionele stoornissen
o Type 2: meer complexe stoornissen met hoge incidentie en blijvende problemen
o Type 3: zeer complexe en veelvoudige functiestoornissen met lage incidentie en een
noodzaak aan gespecialiseerde technieken en kennis
2.4 PRAKTISCHE REVALIDATIEMODALIT EITEN
2.4.1 GEHOSPITALISEERDE, AMBULANTE EN EXTRAMURALE ZORG
• Gehospitaliseerde zorg
o Type 1-patiënten: eerste opvang van patiënten op revalidatiedienst
▪ Acute bedden geleid door specialist fysiologische geneeskunde
o Type 2-patiënten: opname in locoregionaal revalidatiecentrum mogelijk
▪ SP-bedden (voor specifieke aandoening) geleid door revalidatiearts
o Type 3-patiënten: doorverwezen naar referentie revalidatiecentrum
→ voldoen aan strikte erkenningsvoorwaarden, toezicht en programmatie
• Ambulante zorg
o Van thuis uit komen cliënten op revalidatiedienst revalideren
o Kans op maatschappelijke re-integratie verhoogd bij snelle en geplande overgang van
klinische naar poliklinische setting
• Extramurale zorg
o Buiten de muren van een instelling
o Nulde en eerste lijn
o Bv. huisbezoeken, zelfstandigen, mantelzorgers
2.4.2 MONO- VS. MULTIDISCIPLINAIR
• Multidisciplinair
o Revalidatiearts doet aan follow-up en heeft een coördinerende functie in de sturing van het
revalidatieteam
o Team bestaat uit verpleegkundigen, kine, logopedist, ergotherapeut, psycholoog,…
• Interdisciplinair
o Team beschikt over gedeelde verantwoordelijkheid en gemeenschappelijke visie
o Overlegmomenten worden georganiseerd om elkaar op de hoogte te houden
• Monodisciplinair
o Soms is inbreng van meerdere teamleden niet noodzakelijk → één persoon
2.4.3 REVALIDATIEZORGPROGRAMMA’S
• Evidence based revalidatiezorgprogramma ontwikkelen
9
