HOOFDSTUK 1: INLEIDING: KENNISMAKING MET DE PSYCHOLOGIE
1.1 DEFINITIE VAN DE PSYCHOLOGIE
WAT IS PSYCHOLOGIE NIET?
• Pseudopsychologie
o Ter goeder trouw, niet wetenschappelijk
o Hondenleven, horoscopen, tenenlezen
• Achterhaalde methoden en pseudopsychologen
o Worden als wetenschappelijk gerepresenteerd maar hebben veel tegenindicaties/
wetenschappelijke methoden die niet juist uitgevoerd worden of door mensen die niet
opgeleid zijn.
o Bv: frenologie, fysiognomie, grafologie, ‘life coaches’
• Intuïtieve mensenkennis
o Hoort hier niet volledig bij
o Niet noodzakelijk slecht, wel feilbaar (hebt het wel nodig)
WAT IS PSYCHOLOGIE WEL?
• Psychologie: bestudeert het gedrag op niveau van het individu
• Biologie: interne fysiologische verklaringen zoeken, zoeken naar bepaalde lichaamsprocessen die het
gedrag van een individu kunnen verklaren.
• Sociologie: gedrag bekijken als een groeps-of maatschappelijk gebeuren, maatschappelijke invloeden
• Functieleer: leerstukken/ studie van de menselijke functie (waarneming, geheugen, leerprocessen,
denk en intelligenties, …)
• Algemene psychologie: algemene processen, niet de afwijkingen
Definitie psychologie: wetenschappelijke studie van het gedrag en de mentale activiteiten van het individu.
1.2 WETENSCHAPPELIJKE PSYCHOLOGIE EN INTU ÏTIEVE MENSENKENNIS -> NIET KENNEN
1.3 GESCHIEDENIS VAN DE PSYCHOLOGIE
Psychologie heeft een korte geschiedenis, maar een heel ver verleden. Haar geboortedatum is 1879 het jaar
waarin Wilhelm Wundt het eerste psychologisch laboratorium oprichtte in Leipzig. De psychologie is zo oud als
de mens zelf.
1.3.1 VERRE VOORGESCHIEDENIS
• Intuïtieve en voorwetenschappelijke psychologie: zo oud als de mens zelf
• Oudheid: filosofie hield zich bezig met de psychologische kwesties
• Middeleeuwen: geen ruimte voor filosofisch debat (weinig psychologische thema’s) → religie en kerk
De opkomst van de filosofie betekende een hele vooruitgang in het zoeken naar kennis en inzicht. De
bekendste filosofen waren Socrates, Plato en Aristoteles. Nieuw was vooral de expliciete manier waarop ze zich
met allerlei vragen inlieten en de systematiek die ze brachten in hun inzichten.
Een hele tijd was er trouwens geen ruimte voor ernstig filosofisch debat, omdat de Kerk – dank aan de ‘duistere
middeleeuwen – het discours beheerste en voorhield dat het antwoord op alle vragen te vinden was in de
Bijbel.
1
,1.3.2 DE MEER DIRECTE VOORGESCHIEDENIS
Verdere ontwikkelingen in de filosofie:
• 2 stromingen met bijzonder, onderstreepten belang van één van de pijlers van de moderne
wetenschap (rationalisme vs. empirisme)
• Rationalisme: René Descartes
o Waarde van het logisch denken
o Vertrok vanuit methodische twijfel (alle bestaande zekerheden werden in twijfel getrokken)
o Cogito ergo sum: ik denk dus ik ben (rede, het denken, enigste manier om tot kennis te komen)
▪ Dualisme tussen res cogitans en res extensa
▪ Denkend vermogen vs. alles wat uitgebreidheid vertoont, wat ruimte inneemt (de
materie)
o Materie kon onderzocht wetenschappelijk onderzocht worden, bv: astronomie en fysica,
fysiologie, lichaam
o De geest -> geen wetenschappelijk onderzoek, immaterieel en empirisch ontoegankelijk, vrij
en geen vaste wetmatigheden te ontdekken. Overbodig om via omweg van zintuigelijke
waarneming te onderzoeken, beter rechtstreeks via denken bestuderen.
o Kunstmatige opdeling tussen lichaam en ziel -> hinder in ontwikkeling van
menswetenschappen, wetenschappelijke psychologie
• Empirisme: John Locke, Francis Bacon, John Stuart Hill
o Er bestaan geen aangeboren ideeën, iedereen bij geboorte een tabula rasa (John Locke):
menselijk bewustzijn bij de geboorte is een lege ruimte, later gevuld met vele indrukken van
de zintuigen.
o Groot belang van zintuigelijke waarneming
o Kennis is macht, om kennis te hebben moet je naar buiten, dingen onderzoeken en
experimenteren.
o Een beetje het fundament van de latere bewustzijnspsychologie (bewustzijn centraal
voorwerp van hun bespiegelingen)
o Enigste waar je zeker van kan zijn is dat wat je kan waarnemen. (bewustzijn toegankelijk voor
observatie)
o Denken vertroebelt de waarneming (denken → subjectief maken van waarnemingen -> niet
altijd juist)
Impulsen vanuit de natuurwetenschappen
• Nieuwe ontdekkingen → nieuwe vragen
• Psychofysica: nieuw onderzoeksgebied om psychologische problemen aan te pakken
o Wet van Weber: minimumintensiteit moet toegevoegd worden aan prikkel om nieuwe
gewaarwording te doen ontstaan die duidelijk verschilt van eerste.
2
,1.3.3 PSYCHOLOGIE ALS WETENSCHAP VAN HET BEWYSTZIJN
Wundt en het structuralisme
• Wilhelm Wundt (vader van de wetenschappelijke psychologie)
o 1879: oprichting van eerste psychologische laboratorium in Leipzig
o Studie van de waarneming
o Experimentele methode: fenomenen zelf uitlokken ipv spontane fenomenen (konden
onderzocht worden in gecontroleerde omstandigheden)
o Alles van voorgaande kennis samenbrengen tot 1 samenhangend geheel
o 1879: ontstaan psychologie, geen filosofische ideeën meer
Structuralisme (Edward Tichener, leerling v. Wundt) VS
• Structuralisme: analyseren van de structuur van het bewustzijn, de geest
• Experimentele bewustzijnspsychologie: experimentele psychologie om structuur van geest te
analyseren. (structuur van bewustzijn onderzoeken)
• Scheikunde van de geest
• Introspectie (naar binnen kijken, in jezelf kijken) en experimenten
Functionalisme VS
• Theorie van Wundt sloeg niet zo goed aan, vooral praktische vragen
• Functie van het bewustzijn (mental activities)
Bv: wijze waarop mensen hun problemen oplossen en hoe ze op zich, door middel van hun
geestesvermogens, weten aan te passen aan nieuwe situaties.
• Eerst: introspectie en experimenten, later externe observatie van gedrag aan de hand van
dierenproeven
• Functionalistische bewustzijnspsychologie: (bewustzijn werd vervangen door dynamical mental
activities. Innerlijke leer- en denkprocessen die mensen inschakelen om oplossingen te vinden voor
problemen. )
Structuralisme → weten hoe een auto eruit ziet
Functionalisme → rijden met een auto
Nadeel introspectie -> bij het observeren van jezelf, wordt het proces verstoord omdat je naar jezelf aan het
kijken bent (aangepast gedrag stellen)
Beiden geëvolueerd naar nieuwe stromingen.
1.3.4 BEHAVIORISME (WATSON IN DE VERENIGDE STATEN)
• Groter belang voor onderzoek naar uitwendig waarneembaar gedrag (i.p.v. bewustzijnsonderzoek)
o Innerlijke processen volledig buiten beschouwing, enkel uitwendig waarneembaar gedrag
• Enkel S-R reacties belangrijk: waarneembare responsen (R) op een actueel inwerkende stimuli (S)
• Pavlov -> conditioneringsproces (hond)
• Alle gedragingen kunnen herleid worden naar S-R verbindingen
3
, 1.3.5 NIEUWE KLEMTONEN IN EUROPA
Gestaltpsychologie (Köhler, Lewin) EU
• Gestalt: samen, samenhang, niet te herleiden tot de eenvoudige opstelling van de delen,
eigenschappen enkel terug te vinden in het Gestalt als geheel
• Waarnemen: onmiddellijk vatten van de ‘Gestalt’, niet apart registreren van afzonderlijke indrukken.
o Geheel is meer dan de som van de delen
• Samenhang is belangrijk: gestalten in waarneming komen enkel tot stand met specifieke verhoudingen
of interacties tussen samengestelde delen.
• Voorbeelden
o Smiley bestaat uit puntjes, streepje en haakje (boos of blij -> bestaat uit zelfde deeltjes)
o Soep: meer dan gewoon de ingrediënten
Dieptepsychologie (Freud) EU
• Psychoanalyse
• Verklaring van gedrag in diepere, onbewuste motieven (niet in bewuste overwegingen of
weloverwogen gedragsintenties)
• Topografisch model: bewust, voorbewust (onderbewust, herinneringen, kennis), onbewust (trauma,
taboe, schaamtelijk)
• Van onbewust naar bewust?
o Dromen, versprekingen, faalbehandelingen, symptoomstoornissen, vrije associatie, kunst
(hypnose)
▪ Hypnose -> geen goede manier volgens Freud, hij kon dit niet goed
▪ Hypnose -> bewustzijnsvernauwend, suggestieve van hypnotiseur (kan ingevuld
worden met fantasie om aan wensen van hypnotiseur te voldoen)
▪ Manipulatie van persoon tijdens hypnose (mag geen gebruik maken van persoon)
▪ Hypnose kan helpen bij problemen (stoppen met roken), maar niet om traumatische
gebeurtenissen naar het bewuste te halen
• Van bewust -> onbewust
o Taboe/ schaamte, trauma
1.3.6 AMERIKA EN DE HERONTDEKKING VAN HET INNERLIJKE
Neobehaviorisme (Hull, Tolman) VS
• Nieuwe vorm van behaviorisme (afscheuring, gematigde strekking)
• Sloeg aan in VS, eenvoudig en praktische toepassing
• Bleef behavioristisch in algemene doelstellingen, aantal wijzigingen in concrete uitwerking ervan
o S-R schema NAAR S-O-R schema
▪ S = stimulus
▪ R = respons, reactie
▪ O = Organisme (behoefte, verlangens, verwachtingen, eerdere ervaringen,
geheugenprocessen, aandachtsprocessen, denken, …)
→ Black Box, de O (= verborgen innerlijke van het individu, dat allerlei factoren
bevat die een belangrijke invloed kunnen hebben op het gedrag, maar waar we geen
rechtstreekse inkijk in hebben.
4
