Stafrecht en strafprocesrecht
Deel 1: Introductie
Strafrecht gaat om:
• Misdrijven en misdadigers
o Wat maakt een misdrijf?
o Wie is een misdadiger?
• Politie, procureurs, rechters, rechtbanken en hoven
o Wat mogen zij doen om misdrijven en misdadigers op te sporen, te
ontdekken en te veroordelen?
• Slachtoffers
Materieel strafrecht
• De rechtsnormen die bepalen wie, waarvoor, wanneer strafbaar is en waarom
en welke sancties opgelegd kunnen worden “wat men niet mag” en “wat
men niet mag weigeren te doen”
1. Wat moet strafbaar zijn? (wat wordt verboden?) Misdrijven
2. Wie moet gestraft worden? Misdadigers (alleen mensen?)
3. Wanneer moet iemand gestraft worden voor iets wat strafbaar is? Voorwaarden
voor individuele aansprakelijkheid & strafrechtelijke sancties
Moeilijkste vraag: Wat zou strafrecht moeten doen?
Formeel strafrecht
• De regels aangaande het verloop van het strafproces: strafprocedure,
strafvordering, strafrechtspleging, tenuitvoerlegging, rechtshulp “wat er
moet gedaan worden als er een misdrijf is gepleegd.
Strafrecht
Wat is het doel van strafrecht? Straffen!
Wat is het doel van straffen?
• Reactie tegen/vergelding voor laakbare gedragingen (bv: taliowet: oog om
oog, tand om tand)
• Preventie van laakbare gedragingen
o Positieve: voorkomen dat daders/criminelen wederom in de fout gaan
o Negatieve: voorkomen dat mensen (alle burgers) in de fout gaan
• Resocialisatie van misdadigers
• Andere: maatschappij reguleren, moraliteit beschermen
Wortels van huidig strafrecht
- Modern SR - Verlichting (Montesquieu, Voltaire, Bentham, Feuerbach, Beccaria,
…)
o Rationaliseren: wat is de grondslag van het recht op straffen?
o Humaniseren (menselijker maken)
o Vermijd willekeur
- Oorsprong van ‘klassieke school’ van strafrechtsdenken
o Ook Homo Economicus met vrije wil
o SR als ultima ratio (het laatste middel) – utilitarisme
1
, Repressieve functie – beperkt tot schending van essentiële
goederen (bv: leven, eigendom, …)
o Aandacht voor criminele feiten (meer dan voor daders)
Déclaration des droits de l’homme et du citoyen - Verklaring van de
rechten van de mens en de burger (26 Augustus 1789)
• Artikel 5 – Schade
De wet heeft slechts het recht handelingen te verbieden, die schadelijk zijn voor de
maatschappij
• Artikel 7 – Legaliteit I
Niemand kan beschuldigd, aangehouden of gevangen worden dan in bij de wet
bepaalde gevallen en in de vormen, die zij heeft voorgeschreven (+ verbod op
willekeur)
• Artikel 8 – Legaliteit II & proport. straf
De wet kan slechts strikte en weliswaar noodzakelijke straffen opleggen, en niemand
kan gestraft worden dan door een wet die is vastgesteld en uitgevaardigd
voorafgaand aan het delict en op wettige wijze toegepast
• Artikel 9 - Vermoeden van onschuld
Franse wetboeken tijdens en na de revolutie
• Verklaringen ideeën en beginselen van Verlichting
o Franse code révolutionair 1791
o Franse code révolutionair 1795 (“Code Merlin”)
• Napoleontische tijd
o Frans wetboek 1810
Blijft trouw aan sommige beginselen van de Verlichting (vb.
legaliteit)
maar uitbreiding van misdrijven tegen de veiligheid en het
politieke regime (absoluut regime)
België – strafwetboek geschiedenis
Belgische onafhankelijkheid (1830)
• Franse Code pénal 1810 van toepassing
• Art. 139 G.W. 1831 “binnen de kortst mogelijke tijd”
• Nieuw Strafwetboek 1867
o Op basis van Franse wetboek
o Heersend klassieke strafrechtsdenken
• Vele nieuwe wetten
o Invoering van bepalingen beïnvloed door de theorie van het nieuwe
sociaal verweer (d.w.z. bescherming van de maatschappij tegen
‘gevaarlijke’ personen)
Theorie van het nieuwe sociaal verweer
• Tweede helft van 19de eeuw, begin 20ste eeuw
• Positieve school
o Ferri, Lombroso
2
, o wetenschappeljke aanpak
• Strafrecht dient om maatschappij te beschermen
o Preventieve functie:
Aandacht voor de oorzaken van criminaliteit Maatschappelijke
oorzaken en biologische oorzaken
Aandacht voor de misdadigers (ook potentiële misdadigers), meer
dan voor de criminele feiten
Strafwetboek (Sw) – Algemeen deel v. bijzonder deel
• Twee boeken:
o Algemeen gedeelte (boek I)
Elf hoofdstukken
Fundamentele regels die van toepassing zijn op alle misdrijven
o Bijzonder gedeelte (boek II)
Specifieke misdrijven (vb. moord, corruptie, diefstal …)
X Titels + IV (I-bis, I-ter, VI-bis, IX-bis)
Misdrijven tegen: openbare trouw, personen, eigendommen, de
familiale orde en de openbare zedelijkheid, openbare veiligheid,
openbare orde …
Verdeling volgens verschillende rechtsgoederen
Codificatie = alle wetten in één boek
• Duidelijkheid
• Meer en meer vervuild door recente wetten
• Complementaire wetten: Wetten die niet in Boek I van het Strafwetboek
staan, maar die er logisch en integraal deel van uitmaken
o Bvb: Wet van 8 april 1965 Jeugdbescherming; Wet van 29 juni 1964
opschorting, uitstel en probatie; Wet 1 juli 1964 ter bescherming van de
maatschappij tegen de abnormalen en de gewoontemisdadigers; Wet 26
april 2007 terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank; Wet
21 april 2007 betreffende internering van personen met geestesstoornis
(opgeheven door Wet 5 mei 2014 betreffende de internering, op zijn
beurt gewijzigd door Wet 4 mei 2016 [= Potpourri III]) …
o Die soms ook specifieke regels inhouden (afwijking van algemeen deel:
Boek I Strafwetboek)
• Bijzonder strafrecht (Boek II Strafwetboek + bijzondere strafwetten):
Bevatten specifieke misdrijven: bijzonder deel van strafrecht (bvb. Boek II
Strafwetboek, Drugswet 24 februari 1921 …)
Formeel SR – Strafvordering
• Was/is er een misdrijf?
• Wie heeft het gepleegd?
o ontdekken van misdrijf (opsporen)
o onderzoeken (of het mogelijk is dat er een misdrijf was)
o beoordelen van zaak
o veroordelen/vrijspreken (schuldig/onschuldig bevinden)
• Welke straf zou opgelegd moeten worden?
o veroordelen van misdadiger
3
, Formeel strafrecht
Pas aan het einde van de cyclus is er sprake van misdadigers (en in het geval van
veroordeling). Voordien is er sprake van verdachten/beklaagden/beschuldigden.
Strafvordering II
Wetboek Strafvordering – Sv. (Code d’instruction criminelle, 1808) + wijzigingen
& andere wetten
(bv. Voorafgaande Titel (V.T.Sv.), Franchimont wet 12 Maart 1998, BOM wet 6 januari
2003, Potpourri wetten …)
Strafrecht(spleging): inbreuken in op individuele (grond)rechten bv. EVRM en EHRM-
rechtspraak
Daarom: wettelijke bepaling met concrete waarborgen nodig –> bescherming
tegen willekeur bv. vereiste van proportionaliteit
Afweging maatschappelijk belang (rechtsbedeling), efficiëntie en individuele
rechten
Uitkomst? = variabel (afhankelijk van tijd, plaats, onderliggende waarden & normen)
Types van procedure
Uitkomst van afweging tussen tegenovergestelde belangen = variabel (tijd, plaats,
onderliggende waarden & normen)
Meest bekende classificatie: tegenstelling tussen accusatoire procedure en
inquisitoire procedure
Inquisitoir Accusatoir
Is foltering voorbij?
417ter Sw.
Hij die een persoon aan foltering
onderwerpt, wordt gestraft met
opsluiting van 10 tot 15 jaar
- Opsluiting van 15 tot 20 jaar als
het is gepleegd
a) hetzij door een openbaar officier
of ambtenaar, drager of agent
van de openbare macht die
handelt naar aanleiding van de
uitoefening van zijn bediening
b) …
Geen gelijkheid tussen partijen Geschil tussen partijen op gelijke voet:
aanklager (slachtoffer) vs beklaagde
Actieve rechter Rechter als scheidsrechter (geen actieve
rol)
4
