HOOFDSTUK 1: DE INTRODUCTIE
1.1 INLEIDING
1.1.1 WAT IS AFWIJKEND GEDRAG?
Psychopathologie = beschrijven van psychische stoornissen, oorzaken ervan en de behandeling ervan
o Psyché (= ziel) + pathos (= lijden)
o Houdt zich bezig met afwijkende emoties, gedragingen en gedachten
(+ de oorzaken en de behandelmogelijkheden)
o Weten wat er aan de hand is en waarom men doet wat men doet
Psychische problemen/ stoornissen hebben direct en indirect een invloed op de maatschappij!
♥ Kennis psychische problemen niet enkel afkomstig van wetenschappers
♥ Kennis ook uit persoonlijke verhalen (= personen die het zelf meemaken)
Persoonlijk leiden heeft niet altijd meteen een invloed op de persoon zelf maar wel op de
omgeving!
Symptomen = Het beschrijven van psychische problemen/ stoornissen bevatten specifieke
eigenschappen/ kenmerken
Psychiatrie = Medisch specialisme gericht op diagnostiek en behandeling van psychische stoornissen
Klinische psychologie = Beschrijving, oorzaken en behandeling van psychische stoornissen en
bevordering van psychische welbevinden
Psychische stoornis = Geheel van afwijkende emoties, gedachten of gedragspatronen dat wordt
gekenmerkt met een storing in het functioneren en (persoonlijk) lijden
HET STIGMA:
o Personen met psychische stoornis ervaren bevooroordeling, afwijzend gedrag van omgeving
en stigmatisering
o Nochtans iemand met ‘psychische problemen’ is niet per definitie afwijkend
→ belang van destigmatisering!
♥ Voorbeeld: te gek campagne, rode neuzen dag, getuigenissen van BV’s, Samen Sterk
Tegen Stigma, …
o Religieuze, morele, maatschappelijke oordelen
♥ Omgeving speelt belangrijke invloed in mate dat iets als afwijkends/ abnormaal wordt
gezien!
▪ Tijd, plaats en de persoon (sociaal – culturele omgeving)
“Eigen gevoelens, observaties en gedachten spelen ook rol in hoe je met mensen omgaat, hoe
je hen gaat behandelen en begeleiden”
Pagina 1 van 130
,1.2 HOE NOEMEN EN DEFINIËREN WE AFWIJKEND GEDRAG?
o Volgens medisch model heeft afwijkend gedrag een biologische/ genetische oorzaak
♥ Mentale, psychiatrische, stoornis en ziekte
o Breder kijken: ‘psychische stoornis’ = Bio Psycho Sociaal
o Wanneer spreken we van een stoornis?
♥ Diagnostisch criterium = bepaalde symptomen, kenmerken moeten voldoen aan
voorwaarden alvorens beschouwd als afwijkend en horend bij bepaalde stoornis
o Afwijkend gedrag = uitzonderlijk of sociaal afwijkt van bepaalde norm
♥ Voorbeeld: “als iemand gevaar vormt voor zichzelf of omgeving”
1.2.1 DE 6 CRITERIA VOOR AFWIJKEND GEDRAG
1. Uitzonderlijk (prevalentie, cultuur, record)
o Maatstaf bij beoordelen of gedrag afwijkend is
o Niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen
♥ Voorbeeld: stemmen horen die er in werkelijkheid niet zijn
2. Sociaal afwijkend (cultuur, samenleving, generatie)
o Culturele verschillen
♥ Voorbeeld: achterdocht
3. Foute perceptie/ interpretatie van de realiteit (religie)
♥ Voorbeeld: Wanen
4. Emotioneel lijden (afwezig of aanwezig?)
o Als gevolg van depressie of angst
Afwijkend of niet?
o Tijdsbepaling (nog aanwezig lange tijd na aanleiding)
5. Ongepast of contraproductief gedrag
o Ondanks negatieve gevolgen
♥ Voorbeeld: alcoholmisbruik
Afwijkend gedrag = op meerdere
6. Gevaar (sociale context, religie)
manieren definieerbaar
♥ Voorbeeld: voor zichzelf of een ander
Combinatie van deze criteria
In bepaald opzicht afwijkend zijn ≠
geheel afwijkend zijn!
1.2.2 CULTURELE ASPECTEN VAN AFWIJKEND GEDRAG
o Gezondheid en ziekte verschilt van cultuur tot cultuur
♥ Indianen: ‘ziekten van blanke man’ (alcohol, drugs) VS ‘Indiaanse ziekten’ (problemen
in stam)
o Afwijkend gedrag verschilt van cultuur tot cultuur
♥ Angst in Westen (financieel) VS Afrikaanse landen (voortplanting)
o Terminologie verschilt van cultuur tot cultuur
♥ Depressie: schuld/ verdriet in Westen VS hoofdpijn, vermoeidheid, zwakte in Oosten
Pagina 2 van 130
,1.3 HISTORISCHE VISIES OP AFWIJKEND GEDRAG
o Overheersend geloof in bovennatu. krachten, demonen, boze geesten + ziekte is straf van God
o Wereldbeeld langzaam verschoven naar geloof in wetenschap en rede
1.3.1 GRIEKSE OUDHEID: HIPPOCRATES
o HIPPOCRATES
♥ Ziekten van lichaam & geest → gevolg van natuurlijke oorzaken, niet van bezetenheid
♥ Naturalistische verklaring → evenwicht vs onevenwicht in humores / lichaamssappen
♥ Verstoring in humores → afwijkend gedrag
❖ ++ Flegma (slijm) ~ flegmatiek / traag, lethargisch
❖ ++ Zwarte gal ~ melancholie / depressief
❖ ++ Bloed ~ sanguinisch / opgewekt, zelfverzekerd
❖ ++ Gele gal ~ cholerisch / driftig
o 3 categorieën abnormale gedragspatronen:
♥ Melancholie – Manie – Bezetenheid
Buitensporige Uitzonderlijke Bizar gedrag
depressie opwinding
1.3.2 VANAF 700 NA CHRISTUS: ARABISCHE PSYCHIATRIE
o Ontwikkeling eigen psychiatrie: aandacht voor behandelingen, theorieën, diagnostiek
o Typisch: mensgerichte benadering van geestesziekten
o Vermoedelijk gevolg van Koran: adviseert humane en fatsoenlijke behandeling van
geestziekten want psychische stoornis is een praktisch probleem
o Psychiaters observeerden, registreerden & bestudeerden de symptomen
o Voorloper van goed ontwikkelde behandelingen en gespecialiseerde hulp (vanaf 1900!)
1.3.3 MIDDELEEUWEN: EXORCISME EN HEKSENVERVOLGINGEN IN EUROPA
o Heropleving geloof in bovennatuurlijke oorzaken
♥ Afwijkend gedrag = teken van bezetenheid
♥ Behandeling = uitdrijving / exorcisme
❖ Aframmeling, geseling, gebed, uithongering, …
o Heksenvervolging eind 15E eeuw
♥ Door inquisiteurs aangesteld door K.K.
♥ Via ‘diagnostische tests’
❖ Voorbeeld: drijftest = pure metalen zinken - onzuivere metalen
stijgen naar oppervlakte – hoofd boven water = samenspannen duivel
o Geloof in natuurlijke oorzaken NOOIT helemaal verdwenen
Trepanatie = procedure waarbij men een gat in de schedel maakt om het slachtoffer
te bevrijden van demonen die verantwoordelijk waren voor het abnormale gedrag
Pagina 3 van 130
, 1.3.4 GEKKENHUIZEN (CA 1600)
o Overal in Europa krankzinnigengestichten
o Bedelaars + geestelijk gestoorden
o Erbarmelijke levensomstandigheden
♥ Vastgeketend aan bed
♥ Geen hygiëne
♥ Rondzwerven op terrein
Dolhuizen = Tegen betaling naar fratsen van bewoners gaan kijken
1.3.5 VANAF 1800: HERVORMINGEN
o Artsen PUSSIN & PINEL (Fr)
♥ Mensen met afwijkend gedrag zijn ziek
♥ Dus, recht op menselijke behandeling
o Behandelfilosofie = morele therapie
• Respectvolle & ontspannen omgeving & behandeling => normaliteit
o GUISLAIN (B) & VAN DER KOLK (Ndl)
♥ Guislain instituut Gent - ‘moderne gestichten’
♥ Wet: kwaliteit behandeling patiënten: kwaliteitseisen aan behandeling en verpleging
van psychiatrische patiënten
P. F. J.S. VAN DER
PINEL GUISLAIN KOLK
o 1850 Apathie: ‘afwijking is ongeneeslijk’ - idee van succesvolle behandeling raakt in ongenade
♥ Wel psychiatrische ziekenhuizen
♥ Psychiatrie = angstaanjagende plekken
♥ Mensonwaardige behandelingen (dwangbuizen, riemen, handboeien,…)
o In 20ste eeuw: terug aandacht voor wijze waarop men behandelt maar nog steeds
‘weggestopt’ in psychiatrische ziekenhuizen
o 1950: Sociaal gerichte psychiatrische principes
♥ Men gaat naar patiënt toe i.p.v. wachten tot patiënt komt
♥ Nieuwe therapeutische behandelingen gericht op re-integratie
♥ Patiënten niet langer ‘weggestopt’ in psychiatrische ziekenhuizen die ver weg liggen
Pagina 4 van 130
