Milieurisico-evaluatie & milieugevaarlijke
stoffen
1. Basisbegrippen gevaarlijke stoffen en veiligheid
1.1 Wat zijn gevaarlijke stoffen?
Definitie van een gevaarlijke stof?
Moeilijkheid: er bestaat geen algemeen aanvaarde definitie van ‘gevaarlijke stof’!
Uitgangspunt = ruime bepaling ‘stoffen zijn gevaarlijk in zoverre ze een nadelige invloed kunnen
hebben op mens, milieu en patrimonium (gebouwen, installaties)’
Deze definitie wijst eerder op het potentiële gevaar van ALLE stoffen
Is geen zwart-wit indeling in gevaarlijk en ongevaarlijk
o Vb. water: is levensnoodzakelijk maar ook levensbedreigend want we kunnen er in
verdrinken
o Ook link met condities: omstandigheden, dosis, concentratie, brandgevaar… spelen mee
wat vandaag niet gevaarlijk is, mss morgen wel door andere condities
Vraag is dus niet zozeer ‘Welke stof is gevaarlijk?’ Maar eerder: ‘Hoe gevaarlijk is een stof in de gegeven
omstandigheden?’
M.a.w. de ruime definitie kan teruggebracht worden tot:
‘ Gevaarlijke stoffen zijn stoffen die, omwille van hun intrinsieke eigenschappen, een nadelige invloed
hebben op de mens, het milieu en het patrimonium’.
Voor wetgeving is meestal een duidelijke en scherpe indeling nodig.
Wat als niet-gevaarlijk wordt geklasseerd, zal zeer sterk afhangen van het specifieke
toepassingsgebied.
Vandaar ook verschillende indelingen in gevaarlijke stoffen i.v.m. milieu, arbeidsveiligheid, transport,
voeding,…
o Toepssingsgebied: op industriële site waar activiteiten doorgaan is andere wetgeving dan
wetgeving voor transport van stoffen.
Een stof kan in bepaalde toepassing als ongevaarlijk worden geklasseerd, maar tegelijkertijd zeer
gevaarlijk zijn in andere omstandigheden
1.2 Definitie van het begrip “stof”?
Dit kan gaan om producten die essentieel bestaan uit één bepaalde chemische substantie, bv. ammoniak NH3
of zwavelzuur H2SO4,…
Deze stoffen hebben éénduidige eigenschappen die eenvoudig kunnen worden vastgelegd.
Samengestelde producten: bevatten meer dan één chemische stof, bv. benzine of verf. Het aantal mogelijke
mengsels is zeer groot.
Reglementering van samengestelde producten is veel complexer dan die van enkelvoudige producten
1
, o Benzine verf: solventen, organische componenten… individuele componenten en
concentraties van belang complexer dan in het geval van enkelvoudige stoffen
o Met mengsels is het vaak zo dat het risico van mengsel groter is dan individuele risico’s van
componenten die erin zitten. Bv door versterkend effect bij mengen van 2 chemische
componenten. factor die mee in rekening moet gebracht worden.
o Van belang als je SDS opzoekt bv. NH 3 verschillende SDS terugvinden afhankelijk van de
zuiverheidsgraad van de stof. Additionele componenten die daarbij zitten enz. Er zijn meestal
meerdere samenstellingen mogelijk die je kan bestellen en waarmee je kan werken.
Volgende definities worden gehanteerd in de wetgeving:
Stoffen: chemische elementen en hun verbindingen zoals deze voorkomen in natuurlijke toestand of
ontstaan bij chemische processen (incl. additieven die worden toegevoegd voor de stabiliteit en bep.
onzuiverheden, maar excl. oplosmiddelen)
Preparaten: mengsels of oplossingen die bestaan uit twee of meerdere stoffen
1.3 Wetgevingen
Voor de indeling van gevaarlijke stoffen kan uitgegaan worden van verschillende wetgevingen:
VLAREMA-wetgeving: afvalstoffen richtlijn
ADR-reglementering: transport van gevaarlijke goederen over de weg
WELZIJNSWET en CODEX voor het welzijn op het werk: arbeidsveiligheid
SEVESO-classificatie: preventie van zware ongevallen in bedrijven
Opgepast voor misvattingen!
In bedrijven wordt zeer vaak de ADR-reglementering gehanteerd, maar in de milieuwetgeving worden
meer gevaarlijke stoffen gedefinieerd.
1.4 Definitie van het begrip “risico op blootstelling aan gevaarlijke
stof”
Risico= blootstelling x kans bij blootstelling x gevolg
Risico is de kans dat een gebeurtenis plaatsvindt, vermenigvuldigd met het gevolg van die gebeurtenis (gevolg
is echter vaak moeilijk te kwantificeren!)
De kans dat de gebeurtenis plaatsvindt is dan de blootstelling (de kans of mate waarin een bepaald scenario
zich voordoet), maal de kans per eenheid blootstelling dat een gebeurtenis plaatsvindt.
Hierbij is de dosis (de hoeveelheid waaraan je blootgesteld wordt) belangrijk. Ook de tijdsduur van
blootstelling, de manier van blootstelling (inademen, contact met de huid, inslikken enz.) en de manier waarop
(bv. omstoten van een fles, explosie van een vat of reactor, brand, dampen die ontsnappen enz.) zijn hierbij
heel belangrijk en bepalen de ernst van de schade en het risico.
Vb. Toepassing op omgooien fles met sterk zuur
Beperking blootstelling
o Andere handelingen zodat slechts beperkt gebruik van fles nodig is (blootstelling <
grenswaarde)
Andere handelingen: blootstelling beneden gevaarlijke grenswaarden houden
2
, Beperking kans
o Fles vervangen door andere verpakking (wegnemen gevaar)
Waardoor glazen fles niet meer kapot kan vallen
o Fles in veilige houder of kast plaatsen met slot erop
Minder mensen toegang tot gebruik van fles, of eerst training afleggen voordat je
effectief toegang krijgt om ermee te werken
o Dragen van PBMs (afschermen gevaar)
PBM’s = persoonlijke beschermingsmiddelen bv. veiligheidsschoenen,
handschoenen
o Voldoende voorlichting over gevaren en voorschriften bij hanteren (voorlichting)
Voorlichting aan werknemers, labomedewerkers die mogelijks worden blootgesteld
dit is ook een wettelijke verplichting
Beperking gevolg
o Douches plaatsen (collectieve beschermingsmiddelen = CBM’s)
Belang van risico-analyse voor chemische reagentia!!
o Risico-analyse: eerste stap om veilig te kunnen werken met stoffen. Volledige analyse van stoffen,
beschermingsmiddelen, preventie…
1.5 Principes en ethiek m.b.t. veiligheid
Je maakt gebruik van volgende 4 algemene principes om veilig te werken en de risico’s zoveel als mogelijk tot
een minimum te beperken.
Deze algemene principes kan je in het Engels omschrijven met het acronym RAMP:
o Recognize hazards : herken en erken gevaren
o Assess the risks of those hazards : analyseer het risico van de gevaren
o Minimize, manage, control those hazards : minimaliseer, beheer en controleer de gevaren
o Prepare to respond to emergencies : wees voorbereid om te reageren in geval van incidenten
Deze 4 stappen doorloop je in een zo vroeg mogelijk stadium bij het plannen van werkzaamheden en pas je
steeds aan, aan wijzigingen.
In processen waarbij chemicaliën gebruikt worden, net als in elke andere activiteit met risico, maakt men
gebruik van management of change (MOC). MOC verzekert dat een verandering aan het proces geen nieuwe
gevaren of onopgemerkte toename in risico’s introduceert.
Het dient dus niet alleen te gebeuren bij het ontwikkelen van een nieuw proces, maar moet integraal
onderdeel zijn van de volledige levensduur van het proces.
Daarnaast wordt vaak ook op het laatste moment, voor start van één bepaalde activiteit, nog een RAMP
doorlopen. Dit voor een snelle controle om zich ervan te vergewissen dat alle veiligheids- en milieuaspecten
onderkend zijn en alle beheersmaatregelen voor het voorkomen, minimaliseren, beheren en controleren van
risico’s aanwezig zijn.
Werken kunnen op deze manier nog last-minute stop gezet worden indien ze niet veilig kunnen verlopen. Er
wordt in dit geval gesproken van een Last Minute Risk Analysis (LMRA).
3
, 2. Risico’s m.b.t. aard chemische stoffen
“Producten met gevaarlijke eigenschappen” = verzamelnaam voor brandgevaarlijke producten,
gezondheidsschadelijke producten en milieubedreigende producten
“Gevaarlijke producten” = producten die een letsel, schade of hinder kunnen teweegbrengen aan personen,
materialen, installaties, gebouwen en milieu
Risico’s van een gevaarlijk product worden bepaald door:
Aard van het product (inherent gevaar) (bv. toxiciteit, brandbare stoffen, bijtende stoffen)
Toestand van de stof [vast/vloeibaar/gasvormig] en verdelingstoestand (voor vaste stoffen): vb.
gassen onder druk, vloeistoffen bij lage of hoge temperatuur
Fysisch-chemische eigenschappen (bv. oplosbaarheid in water, oppervlakte eigenschappen, enz...)
Concentratie (dosis)
Omgevingsfactoren
Gebruiksomstandigheden (frequentie en duur van gebruik, toepassingsomstandigheden, gedrag van
de gebruikers, slechte gewoontes, enz...)
Evalueren gevaar: risicoanalyse
Maar ook belangrijk om alle info die je hebt goed te interpreteren. Bv. H is explosief gas, maar als H in
zeer lage concentratie veilig kan gebruikt worden is er geen enkel probleem omdat je dan onder LEL
zit. Dus concentraties en verdunningen goed nagaan en kijken of je in gevaarlijk gebied zit of niet.
Data: officiële sites raadplegen. Best om de officiële MSDS raad te plegen en terug te vinden. Officiële
chemiekaarten: info per product. Info op websites van leveranciers… BIG: van brandweer maar
hiervoor licentie voor nodig.
Indeling van producten met gevaarlijke eigenschappen: overzicht
Vergiftigde of toxische stoffen (T)
Zeer vergiftigde of zeer toxische stoffen (T+)
Schadelijke stoffen (Xn)
Irriterende stoffen (Xi): niet-bijtende stoffen en preparaten
Corrosieve of bijtende stoffen (C)
4
