Resume
Volledige samenvatting Internationaal Publiekrecht ()
- Établissement
- Universiteit Gent (UGent)
Dit document bevat een inhoudstafel en uitgebreide notities voor het vak Internationaal Publiekrecht (academiejaar ).
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
Internationaal publiekrechtDeel 1: Inleiding ....................................................................................................................................... 3
Hoofdstuk 1: Kenmerken van het internationaal recht ......................................................................... 3
Hoofdstuk 2: ‘All law is politics’? .......................................................................................................... 7
Hoofdstuk 3: Internationale rechtsorde in crisis? ............................................................................... 10
Deel 2: Bronnen van het internationaal recht ........................................................................................ 11
Hoofdstuk 1: Algemeen ...................................................................................................................... 11
Hoofdstuk 2: Verdragen ..................................................................................................................... 15
Hoofdstuk 3: Het internationaal gewoonterecht ................................................................................. 21
Hoofdstuk 4: Soft law & informal law-making .................................................................................... 28
Deel 3: Het verdragsrecht...................................................................................................................... 30
Hoofdstuk 1: Algemeen ...................................................................................................................... 30
Hoofdstuk 2: Totstandkoming en inwerkingtreding ............................................................................ 31
Hoofdstuk 3: Toepassing en interpretatie .......................................................................................... 32
Hoofdstuk 4: Wijziging, beëindiging en nietigheid van verdragen ..................................................... 33
Deel 4: Interactie tussen nationaal en internationaal recht ................................................................... 52
Hoofdstuk 1: Algemeen ...................................................................................................................... 52
Hoofdstuk 2: Case study 1 - Avena & Medellin ................................................................................. 57
Hoofdstuk 3: Case study 2 - Het Italiaans Grondwettelijk Hof ........................................................... 62
Deel 5: Jurisdictie .................................................................................................................................. 65
Hoofdstuk 1: Algemeen ...................................................................................................................... 65
Hoofdstuk 2: Universele jurisdictie in strafzaken ............................................................................... 67
Hoofdstuk 3: Universele civiele jurisdictie .......................................................................................... 71
Hoofdstuk 4: Jurisdictie in internationale mensenrechtenverdragen ................................................. 88
Deel 6: Immuniteiten .............................................................................................................................. 96
Hoofdstuk 1: Algemeen ...................................................................................................................... 96
Hoofdstuk 2: Staatsimmuniteit ........................................................................................................... 97
Hoofdstuk 3: Immuniteiten vreemde overheidsfunctionarissen ....................................................... 117
Hoofdstuk 4: Immuniteiten internationale organisaties en hun personeelsleden ............................ 124
Deel 7: Internationale aansprakelijkheid ............................................................................................. 130
Hoofdstuk 1: Algemeen .................................................................................................................... 130
Hoofdstuk 2: Internationaal onrechtmatig gedrag ............................................................................ 131
Hoofdstuk 3: Toerekenbaarheid ...................................................................................................... 134
Hoofdstuk 4: Gevolgen staatsaansprakelijkheid .............................................................................. 140
Hoofdstuk 5: Inroepen staatsaansprakelijkheid ............................................................................... 141
Hoofdstuk 6: Tegenmaatregelen ..................................................................................................... 145
Hoofdstuk 7: Internationale organisaties ......................................................................................... 150
Deel 8: Diplomatiek en consulair recht ................................................................................................ 159
Hoofdstuk 1: Algemeen .................................................................................................................... 159
Hoofdstuk 2: Diplomaten.................................................................................................................. 159
1
, Hoofdstuk 3: Consuls ....................................................................................................................... 172
Deel 9: Jus ad bellum .......................................................................................................................... 174
Hoofdstuk 1: Het geweldverbod ....................................................................................................... 174
Hoofdstuk 2: Machtiging VN-Veiligheidsraad .................................................................................. 177
Hoofdstuk 3: Recht op zelfverdediging ............................................................................................ 179
Hoofdstuk 4: Andere uitzonderingen op het geweldverbod? ........................................................... 184
Deel 10: Jus in bello (= recht der gewapende conflicten) ................................................................... 186
Hoofdstuk 1: Algemeen .................................................................................................................... 186
Hoofdstuk 2: Toepassingsgebied recht der gewapende conflicten ................................................. 189
Hoofdstuk 3: Targeting ..................................................................................................................... 191
Hoofdstuk 4: Methoden en middelen van oorlogsvoering ............................................................... 194
Hoofdstuk 5: Beschermde personen – ‘recht van Genève’ ............................................................. 195
Hoofdstuk 6: Afdwinging jus in bello ................................................................................................ 196
Hoofdstuk 7: Interactie tussen oorlogsrecht en terreurbestrijding ................................................... 197
Deel 11: Internationaal economisch recht ........................................................................................... 201
Hoofdstuk 1: Algemeen .................................................................................................................... 201
Hoofdstuk 2: Internationaal investeringsrecht, evolutie en bronnen ................................................ 202
Hoofdstuk 3: Internationaal investeringsrecht: inhoudelijke bescherming en ISDS ........................ 206
Hoofdstuk 4: Post scriptum: de ‘security exception’ ........................................................................ 221
Hoofdstuk 5: Het recht van de Wereldhandelsorganisatie (WTO-recht) ......................................... 224
Afdeling 1: Waarom (regels) internationale handel? .................................................................... 224
Afdeling 2: Wat zijn de regels? ..................................................................................................... 225
§1. Institutioneel ........................................................................................................................ 225
§2. Materieel ............................................................................................................................. 228
Afdeling 3: Conclusie – zijn regels zinvol? ................................................................................... 233
Deel 13: Internationaal Zeerecht ......................................................................................................... 233
Hoofdstuk 1: Inleiding ...................................................................................................................... 233
Hoofdstuk 2: De territoriale zee en de aansluitende zone ............................................................... 235
Hoofdstuk 3: Het continentaal plat en de Exclusief Economische Zone ......................................... 238
Hoofdstuk 4: De Volle Zee ............................................................................................................... 243
Hoofdstuk 5: De diepzeebodem (Gebied – The Area) .................................................................... 247
Hoofdstuk 6: Maritieme afbakening ................................................................................................. 249
Hoofdstuk 7: Geschillenbeslechting ................................................................................................. 251
Hoofdstuk 8: Illustratie – Arctic Sunrise ........................................................................................... 254
Hoofdstuk 9: Visserij ........................................................................................................................ 258
Deel 14: Internationaal Milieurecht – Klimaat ...................................................................................... 261
Hoofdstuk 1: Klimaatregelgeving ..................................................................................................... 262
Hoofdstuk 2: Urgenda v. NL Staat ................................................................................................... 269
2
,Internationaal publiekrecht
Deel 1: Inleiding
Hoofdstuk 1: Kenmerken van het internationaal recht
Internationaal recht
= de regels die de betrekkingen tussen staten (internationale betrekkingen) regelen. Het is het recht dat
de relaties tussen staten regelt. Deze definitie dekt niet alles: betrekkingen tussen staten en
internationale organisaties
= recht dat de internationale betrekkingen regelt.
We onderscheiden internationaal publiekrecht van internationaal privaatrecht. Dit zijn regels van
nationaal recht die gaan over civiele, commerciële kwesties waarbij er een grensoverschrijdend
aanknopingspunt is. Dit om te weten welke rechter bevoegd zal zijn voor het geschil. Wanneer er een
uitspraak komt van een nationale rechter, kan deze dan ten uitvoer worden gelegd in andere landen?
Internationaal privaatrecht: regels van nationaal recht over privaatrechtelijke kwesties met een
grensoverschrijdend element.
Wat blijft er buiten schot: deeldomeinen van internationaal recht die geen betrekking hebben op
internationale betrekkingen, maar eerder op de relatie tussen de staat en haar bewoners, zoals de
mensenrechten (=harmonisering van minimumrechten die een staat verschuldigd is aan haar
onderdanen).
Oorsprong van het moderne internationaal recht: internationaal recht is zo oud als de mens zelf. Als we
teruggaan naar de oudheid, is er altijd handel gedreven tussen west en oost. Dit ging gepaard met
handelsverdragen, waarin afspraken werden gemaakt over wie handel mag drijven in welk gebied tegen
welke tarieven. De opkomst van het moderne internationaal recht met een eigen structuur is van een
recentere datum en een Europese signatuur. De term werd voor het eerst gebruikt door Jeremy
Bentham in de 18e eeuw. Dit vindt zijn oorsprong in de theologie (14e – 15e eeuw), waarbij mensen
werken maken over natuurrecht, waarbij de natuur zaken opdringt. De bron ligt buiten de wil van de
soevereine staat. Gaandeweg zijn we overgegaan van natuurrecht naar het positief recht. Staten
maken wat staten zelf willen. Staten creëren de regels. Positivisme legt de nadruk op de formele
bronnen van het recht. We kennen ze en weten hoe we ze moeten vinden. Deze focus kan de blik
verengen. Er is ook veel sprake van informele rechtsvorming. Dit zijn regels die worden gevormd niet
op de klassieke formele wijze door een wetgever en de formele stappen (ratificatie), maar meer op
andere informele wijze zoals fora met experten.
Voorbeeld informele rechtsvorming
Sancties op Europees niveau naar aanleiding van invasie in Oekraïne: regels worden in verordeningen
gegoten. Deze zijn algemeen opgesteld, maar moeten verder worden verfijnd. Men mag geen
economische middelen ter beschikking stellen aan Rusland. Richtlijnen (frequently asked questions)
geven veel meer vorm aan hoe ondernemingen deze sancties moeten toepassen. er is een wet
enerzijds, en anderzijds een document dat geen juridisch bindend statuut heeft, maar wel veel verfijnder
en duidelijker is.
Positivist maakt onderscheid tussen lex lata en lex ferenda
Lex lata: het recht zoals het is bij een bepaalde momentopname
➢ Kan objectief worden vastgesteld
Lex ferenda: het recht zoals het zou moeten zijn op grond van beleidsmatige keuzes
➢ Iets subjectief: iedereen heeft zijn mening over hoe het zou moeten zijn
Een jurist mag zijn mening hebben over hoe het recht zou moeten zijn, maar je moet wel het onderscheid
respecteren. Je moet goed kunnen onderscheiden wanneer je over lex lata bezig bent en wanneer je
over lex ferenda bezig bent. Het is naïef om te denken dat er een strikt onderscheid tussen beiden zit.
Er speelt ergens een vorm van bias.
3
,Cf. Oppenheim, ‘The Science of International Law: its Task and Method’, AJIL (1908)
Jus cogens = dwingende regels van internationaal recht die voorrang hebben op alle andere regels.
Hier zit natuurrechtelijke filosofie achter.
Humanitaire interventie: als er ergens een conflict bezig is in een land, in welke mate kunnen
derdelanden tussen beide landen wanneer er geen toestemming is van de VN-Veiligheidsraad?
− Positivistisch: lex lata → mag niet
− Natuurrechtelijk: morele imperatieven bovenop klassieke interpretatiemethoden
Functies internationaal recht:
− Recht van co-existentie: rust brengen in een andere chaotische internationale omgeving:
afspraken maken over hoe verschillende entiteiten vreedzaam naast elkaar kunnen leven. Tot
waar mag een bepaalde staat haar rechtsmacht uitoefenen.
= vreedzaam samen bestaan van staten: hoe staten naast elkaar kunnen opereren
− Recht van co-operatie (recht van samenwerking): grensoverschrijdend verkeer, handel,
verkeer van mensen. Internationaal recht wil een zekere voorspelbaarheid, transparantie en
rechtszekerheid creëren om handel te gaan faciliteren. Ook gezamenlijk het hoofd bieden aan
uitdagingen.
Vb. Klimaatopwarming is een grensoverschrijdend probleem dat enkel op internationaal niveau
kan aangepakt worden.
Kenmerken van internationaal recht
Internationaal recht is een horizontaal en onvolmaakt systeem. Het is een systeem dat wordt gemaakt
voor en door staten, die elkaars soevereine gelijken zijn en zelf kiezen welke regels men aanvaardt. De
staten worden als soeverein beschouwd met dezelfde rechten en plichten. Om internationaal recht te
creëren is de instemming van staten cruciaal. Het uitgangspunt is soevereine gelijkheid.
nationaal recht: duidelijk hiërarchische lijn tussen de staat, rechterlijke macht en uitvoerende macht
In welke mate is er een centrale wetgever? Er is geen overkoepelend internationaal parlement.
− VN-veiligheidsraad bestaat uit 15 landen, 9 permanente leden nodig om resolutie aan te
nemen die bindend is voor alle staten. De VN-veiligheidsraad is eerder een uitvoerend orgaan
maar geen centrale wetgever. Kan dwingende maatregelen nemen wanneer er een gevaar is
voor de vrede en veiligheid, maar kan daarentegen geen nieuwe regels aannemen die voor een
bepaalde tijd gaan gelden. Het zijn handhavingsmaatregelen, specifiek in een bepaalde
beperkte context, de bedreiging van de internationale vrede en veiligheid.
4
, − Algemene Vergadering kan over de meest uiteenlopende zaken resoluties aannemen, maar
dit zijn geen bindende rechtsregels. Het is wel de plaats waarin heel wat verdragen tot stand
komen zoals de Mensenrechtenverdragen. De verdragen zijn maar bindend voor de staten
die ze ook effectief gaan ratificeren. Wanneer de AV een resolutie aanneemt, zijn dit niet-
bindende instrumenten.
− Europese Unie (supranationaal): in de mate dat er een gekwalificeerde meerderheid nodig, zien
de lidstaten dat ze moeten respecteren. Hier is er in zekere mate wel een wetgever.
In welke mate is er een centrale rechter?
− Internationaal Gerechtshof: kunnen 2 VN-leden hun geschil voorleggen aan het Internationaal
Gerechtshof? Dit maar als ze de rechtsmacht van het Hof erkennen. Dit kan op verschillende
manieren gebeuren, zoals door middel van eenzijdige verklaringen die de landen neerleggen
bij de hoofdgriffier van het Hof (depositaris). Dit gebeurt ad hoc in functie van een bestaand
geschil.
Compromissoire clausule: clausule in een verdrag dat het mogelijk maakt om geschillen voor te
leggen aan het IGH, dat bepaalde rechten en plichten bevat. Op het einde daarvan vind je een
compromissoire clausule die zegt dat wanneer staten die partij zijn bij dat verdrag een geschil
hebben, het kunnen uitvechten bij het Hof of via Arbitrage.
Zaak Oekraïne en Rusland m.b.t. toepassing van het Genocideverdrag: Oekraïne wil een zaak
voorleggen aan het Hof met de vraag of de invasie al dan niet wettig was. Men kan dit niet
omdat er geen kapstok is. Er is geen instemming om dit aspect voor te leggen, want Rusland
heeft geen verklaring afgelegd waarin het de verplichte rechtsmacht van het IGH erkent. Er is
wel een compromissoire clausule in het Genocideverdrag. De keerzijde: het IGH kan wel zijn
rechtsmacht uitoefenen, maar het mag enkel uitspraak doen over de toepassing van het
Genocideverdrag. Men kan niet kijken of de invasie al dan niet wettig was want hierbij heeft
men geen bevoegdheid. De genocidevraag (inbreuk) die voorligt is: in februari gaf Putin een
speech waarin hij aankondigt dat de militaire operatie zou volgen. Hij gaf argumenten op basis
waarvan hij operatie start. Een van de argumenten was dat Oekraïne zich had bezondigd aan
genocidale activiteiten. Rusland heeft Oekraïne valselijk beschuldigd van genocidale activiteiten
en dit gebruikt als excuus om de militaire operatie te starten. Daarom heeft Oekraïne een zaak
opgestart.
2 zaken tussen de VS en Iran: de VS heeft geen verklaring afgelegd waarin ze de rechtsmacht
van het Hof erkent. Ze zullen ook geen compromis sluiten. Toch liggen de zaken voor bij het
Internationaal Gerechtshof door een compromissoire clausule. Er is een oud bilateraal
vriendschapsakkoord uit 1955 toen de relaties tussen beiden nog goed waren. Dit gaat over
handel en navigatie en bevat een clausule die toelaat om een geschil voor te leggen aan het
Internationaal Gerechtshof, dit met een belangrijke beperking, met name dat de geschillen enkel
maar kunnen gaan over de rechten en plichten uit dat verdrag. Bij het tweede verzoekschrift dat
Iran heeft ingediend heeft de VS het verdrag opgezegd. Er is geen retroactieve impact van de
opzegging op de lopende zaken. Het feit dat de VS zich heeft teruggetrokken heeft enkel
gevolgen voor de toekomst. Iran kan geen nieuwe zaken meer voor het Hof brengen tegen de
VS bij het Internationaal Gerechtshof.
Centrale afdwinging? Wanneer u in het gelijk wordt gesteld bij het voorleggen van een geschil, kan u
bepaalde mechanismen aanwenden om de rechterlijke beslissing ten uitvoer te leggen. Bestaat er ook
een politieapparaat in het internationaal recht? Er is geen automatische afdwinging, maar er zijn wel
enkele alternatieven:
− De VN-Veiligheidsraad kan dwangmaatregelen nemen, maar deze bevoegdheid is zeer
beperkt. Men is enkel bevoegdheid wanneer het gaat om bedreigingen van internationale vrede
en veiligheid. Het is een politiek orgaan.
5
, − Internationaal recht laat nog deels ruimte voor eigenrichting. Wanneer u van oordeel bent dat
u slachtoffer bent van een inbreuk, kan u reageren door zelf een proportionele inbreuk te plegen.
Je gaat zelf bewust één van je verplichtingen niet nakomen om een eerdere inbreuk door de
tegenpartij stop te zetten. Staten kunnen zelf het recht in eigen handen nemen door
tegenmaatregelen te nemen. Je reageert op een inbreuk door zelf een deel van je plichten niet
na te komen en dus zelf een inbreuk te plegen. Eigenrichting is toegelaten. Dit is de
onvolmaaktheid van internationaal recht. Tegenmaatregelen moeten proportioneel zijn, moeten
vooraf aangekondigd worden en moeten herroepbaar zijn.
Waarom leven staten internationaal recht al of niet na?
➢ In de meeste gevallen gaan staten regels naleven of ten minste rekening houden met de regels en
afwegen of een inbreuk al dan niet de moeite waard is. De schendingen zijn de uitzondering. Staten
respecteren de regels van internationaal recht omdat dit van belang is voor hun imago. Ze willen
niet gezien worden als staten die het gezag ondermijnen. Staten gaan pas verdragen aan omdat ze
denken dat ze er iets aan hebben, omdat ze voordelen bieden. Wanneer het gaat om de immuniteit
van diplomaten, wordt dit meestal zeer correct nageleefd. Er zijn een aantal rationele factoren die
bepalen of staten al dan niet internationaal recht gaan naleven. Men kan ook schrik hebben voor
sancties. Bepaalde normen worden deel van de identiteit van bepaalde staten en worden niet meer
in vraag gesteld.
Rationele overwegingen: voordeel wanneer men regels gaat respecteren kan het wederkerig belang
zijn. Wanneer je in een gewapend conflict zit met krijgsgevangenen aan beide zijden, is het van
belang dat jouw eigen krijgsgevangenen conform de Conventie van Genève worden behandeld.
Daarom ga je de andere krijgsgevangenen ook op een goede manier behandelen.
Primaire regels: inhoudelijke rechten en plichten die worden vastgelegd in verdragen
Secundaire regels: spelregels die de werking van het internationaal recht verduidelijken (hoe komen
verdragen tot stand? Hoe worden ze gewijzigd?)
Sterke ontwikkeling van het internationaal recht na WO II
Er zijn heel wat nieuwe organisaties, instellingen en takken bijgekomen. De periode waarin
internationaal recht niet langer een kwestie is van louter bilaterale overeenkomsten, maar waarbij er
een creatie is van een multilaterale rechtsorde. Dit zien we ontluiken in de tweede helft van de 19e eeuw.
De Wereldhandelsorganisatie komt op. WO II heeft voor een belangrijke kentering gezorgd. Sinds WO
II is er een nieuwe rechtstak, met name de mensenrechten. Dit is een reactie op wat er in de periode is
gebeurd. Een land is soeverein en beslist over zijn eigen wetgeving. Als men de rechten van een
bepaalde groep wil uithollen, is dit hun eigen zaak. Hier wordt een halt aan gemaakt door de
Mensenrechtenverdragen die een minimumbescherming voorzien voor elke rechtsonderhorigen. Men
kan dit niet zomaar gaan uithollen door nationaal recht te gaan wijzigen. Voordien hield men zich niet
bezig met wat er zich in een bepaald land afspeelde.
6
,Er kwam een proliferatie van internationale en regionale organisaties, maar ook een codificatie en
opkomst van nieuwe subdomeinen zoals milieurecht.
Versnelling na einde Koude Oorlog
De VN-Veiligheidsraad heeft jaren niets kunnen ondernemen door dit conflict. De VS komt eruit als grote
overwinnaar. De oprichting van het Internationaal Strafhof kwam er. De VN-Veiligheidsraad werd veel
actiever. Men gaf voor het eerst de toestemming voor een militaire operatie onder leiding van de VS. Er
was meer aandacht voor het klimaat. Er kwam een toename van geschillenbeslechting.
− The ‘humanization of international law’: de mens komt centraal te staan in plaats van de staat
− Proliferatie en fragmentatie
‘Humanization of international law’
Idee dat internationaal recht niet meer draait om staten. Het gaat er niet om de betrekking tussen staten
te regelen. Het staat ten dienste van het individu. Men wil het individu beschermen.
Sinds jaren 90: een en hetzelfde geschil wordt soms aangebracht bij verschillende instanties
tegelijkertijd.
→ Vandaag de dag: geschil tussen Rusland en Oekraïne – verschillende procedures hangende voor
het EHRM, Internationaal Gerechtshof, Investeringsarbitrage, Internationaal Strafhof
Idee van proliferatie en fragmentatie: in de jaren 90 was dit een bezorgdheid. Gaan de verschillende
instellingen niet tot tegengestelde beslissingen komen?
De situatie vandaag de dag is er een van crisis.
Hoofdstuk 2: ‘All law is politics’?
Recht is niet geheel vrij van politieke ondertonen en invloeden. Internationaal recht is een kwestie van
tegengestelde politieke belangen en keuzes. Recht is een weerspiegeling van bestaande
machtsverhoudingen in de samenleving. Het is het resultaat van politieke belangen en de samenloop
ervan.
Vb. Zeerecht: maritiem transport, wie mag waar vissen en varen, wie mag waar olie exploiteren?
→ Grotius: Mare Liberum - vrij gebruik van de zee
→ Mare closum - staten konden zich delen van de zee toe-eigenen
Vb. Milieurecht: strijd tegen klimaatopwarming
→ als je een klimaatverdrag wil afsluiten, moet je belangen verzoenen.
→ CBDR: alle landen hebben bepaalde verantwoordelijkheden om de strijd tegen global warming tegen
te gaan. De Westerse geïndustrialiseerde wereld moet in werkelijkheid maar de rekening betalen.
Internationaal recht is een Europese creatie (westerse landen) uit de 16-18e eeuw.
− Terra nullius: verwerven van gebied dat niet aan iemand toebehoort. Een bepaald stuk grond
lag voor het grijpen. Dit vormde de rechtsbasis voor het verwerven van grondgebied voor een
koloniaal project.
− Intertemporaliteit: wanneer er een vraag bestaat rond een inbreuk van het internationaal recht,
moet je naar het recht kijken van de periode van de inbreuk. Het beschermt tegen
beschuldigingen van inbreuken uit het verleden.
− Universele aspiraties worden in vraag gesteld door critical legal studies: probeert bloot te leggen
welke premissen er aan de grondslag van internationaal recht liggen.
o Feminists approaches
o TWAIL: third world approaches in international law
7
, Ideologische dimensie van het internationaal recht
VN-Handvest: gemeenschap met verschillende landen met elk hun eigen overheidsstructuur. Men legt
geen bepaald overheidsregime op. De VN komt niet tussen in bepaalde soevereine aangelegenheden
− Non-interventie = elk land kiest zijn politiek bestuur.
− Domaine réservé (= voorbehouden domein van staten): het eigen soevereine gebied waar de
internationale gemeenschap geen uitstaan meer heeft.
Rules based international order Rusland en China met meer autoritaire kijk op internationaal recht.
8
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur LS1539. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €7,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
49497 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans