Les 3 – 29/03/2017 Paul Verhaeghe GS&SS
GENDERSTUDIES EN SEKSUELE STOORNISSEN
LES 3: RESEARCH GEGEVENS (1): SEKSUOLOGIE
SCHEMATISCH OVERZICHT
Research gegevens (1): seksuologie
Sociologisch: Alfred Kinsey (1948, 1952)
o methodologie
o resultaten
Medisch: Masters en Johnson (1966)
o “Human sexual response”: seksuele responscyclus
o “Human sexual inadequacy”: hetero-seksueel mannelijk normatief model, orgasmedwang, technische
sekstherapie
Psychologisch: H. Kaplan (1974, 1979)
o uitbreiding responsecyclus: “desire”
o angst als centraal element in de pathologie: van faalangst naar identiteitsangst
o gevolg: van technische sekstherapie terug naar psychotherapie
LESNOTITIES (QUASI TRANSSCRIPT VAN WAT P ROF. VERHAEGHE ZEGT)
Even ter herinnering, we zijn bezig met de geschiedenis. Waarom? Omdat het over menswetenschappen gaat, niet over
positieve wetenschappen. En bij menswetenschappen zien we steeds dezelfde vragen rijzen, maar veranderen de antwoorden
wel steeds. Een blik in de geschiedenis kan een antwoord bieden op hedendaagse vragen. De context waarin de vraag gesteld
wordt, verandert steeds. Op een generatie tijd kan deze context een heel ander antwoord op dezelfde vraag opleveren. We
gaan nu over onderzoekers hebben die de grondslag legden voor onze manier van kijken naar seksualiteit.
Sociologisch | De eerste persoon is Alfred Kinsey en hij was van opleiding een bioloog/entomoloog die zich richtte op de studie
van de menselijke seksualiteit en gaat dat heel gedragsmatig bekijken: wat doen ze? Hij wist zeer goed dat de twee dingen
waarover mensen liegen geld en seks is. Dus mensen hierover bevragen is methodologisch een zwakke aanpak, jammer genoeg
gebeurt dit vandaag de dag nog steeds regelmatig. Dik hakt in op de betrouwbaarheid en validiteit. [E.T.: Tegenwoordig maakt
men meer en meer gebruikt van internetzoekopdrachten om deze oneerlijkheid over seks te omzeilen. Dit kan niet echt peilen
naar het gedragsmatige, maar bv wel bepaalde seksuele interesses en voorkeuren die men liever niet toegeeft, zelf onder
anonimiteit omdat ze niet sociaal wenselijk zijn. Sociaal wenselijk antwoorden wordt niet uitgeschakeld wanneer anonimiteit
gegarandeerd wordt. Dit is inherent aanwezig bij de mens.] Kinsey zal niet peilen naar de beleving, maar naar het gedrag en
hiervoor ontwikkelt hij een interviewmethode waarin de eerste 20 minuten vragen worden gesteld die peilen naar de eerlijkheid
van de persoon. Indien uit deze betrouwbaarheidscheck blijkt dat de geïnterviewde niet betrouwbaar is, wordt dit niet gebruikt.
Dit is uiterst streng. Een tweede bias, waarvan Kinsey weet dat ie een rol kan spelen, is degene die het interview afneemt. Hij
gaat het aantal interview zo beperkt mogelijk houden en uiteindelijk zijn ze met vier interviewers, wat heel weinig is. Hier wil hij
dan een representatief beeld bieden van de gemiddelde mannelijke Amerikaan. Maar er zijn veel verschillende soorten
mannelijke Amerikanen, dus hij moet er zoveel mogelijk bevragen. Het interview duurt gemiddeld tussen 1,5-2 uur, face-to-face.
Ze hebben samen 18.000 mensen bevraagd. Dit is enorm veel, bovendien zeer representatief en erg grondig geïnterviewd. Dit
onderlijnt de omvang van het onderzoek. Het tijdskader: 1948, Amerika. Op dit ogenblik is er een nieuw politiek correct klimaat
ontstaan. Stel u voor: we komen net uit WOII waar de geallieerden de fascisten versloegen en de Amerikanen de Japanners
versloegen. Op dat ogenblik kreeg je een nieuwe morele orde waarin de Angelsaksische westerling tot het hoogtepunt van de
moraal verheven wordt. ZIJ hebben de oorlog gewonnen tegen “het moreel kwaad”. Dat ze miljoenen mensen hebben
vermoord met atoombommen werd toen stil gezwegen en is pas de laatste tien jaar erkend als een misdaad tegen de mensheid.
Als in Syrië Aleppo word gebombardeerd staat iedereen op z’n achterste poten. De geallieerden deden zelf niets anders met
Duitse steden. Dus, dit is de nieuwe wereldorde met daartegenover het moreel kwaad. Dit moeten we weten om te beseffen
hoe tegen seksualiteit werd gekeken. Binnen christelijke stond seksualiteit gelijk aan het kwaad. Dus in die nieuwe orde moet
ook seksualiteit een negatieve connotatie krijgen. WE krijgen een nieuwe dubbele moraal: de buitenkant van Amerika van de
suburbs, waar het perfecte gezinnetje woont wat we continu op televisie kijken (dit is de mainstream overtuiging,
hyperburgerlijk netjes Westen). En dan komt Kinsey die gaat kijken wat de gemiddelde Amerikaan doet in de seksualiteit. En wat
1
, Les 3 – 29/03/2017 Paul Verhaeghe GS&SS
zijn bevindingen zullen nu banaal lijken, maar sloegen toen in als een bom. Hij werd eerst als een immoreel gezien, maar z’n
boeken vlogen over de toonbank. Wat stelde hij vast bij de gemiddelde Amerikaanse man? 1) homoseksuele ervaringen zijn zeer
frequent. De meerderheid van de heteroseksuele mannen hebben die ooit meegemaakt. Context: dit werd gezien als immoreel
en was zelfs strafbaar. 2) homoseksualiteit als dominante geaardheid is veel meer aanwezig dan dat men toen dacht. Deze twee
eerste vaststellingen stonden haaks op de wetenschappelijke verwachtingen en zeker haaks op de morele overtuiging van dat
tijdskader. 3) het seksueel gedrag is zeer divers en afwijkend in de lagere sociale klasse (leuker dus). Maar diezelfde vind hij ook
in de hogere sociale klasse en in de middenklasse was men braver. Dus bij de lagere, zwarte bevolking is een perfect
spiegelbeeld bij de hogere sociale klasse. 4) vrouwen kunnen ook een orgasme krijgen. Context: tot vorige eeuw was het
orgasme bij vrouwen onbekend. Kinsey stelt vast dat bij vrouwen dit wel hadden, en dat in het merendeel van de gevallen dit
niet via de coitus kwam, maar wel via masturbatie. Context: dit was waanzinnig en dubbel immoreel. 5) seksualiteit buiten het
huwelijk is zeer wijd verspreid zowel bij vrouwen als mannen. [E.T.: Hoe kom je tot deze twee laatste vaststellingen wanneer je
enkel mannen interviewt?]
Zijn boek kwam uit, en hij werd ontslagen. Nu, wat is voor ons hieruit nog steeds interessant? De zeer hoger frequentie van
homoseksuele ervaringen bij heteroseksuele mannen. Hoe komt het dat dit zo verrassend is? Verklaring: het feit dat we uitgaan
van een soort exclusiviteit. Ofwel hetero ofwel homo. Dit sluit aan bij vorig college waarin we zeiden dat we homoseksualiteit als
identiteit zien. Het seksueel gedrag blijkt veel minder exclusief gericht te zijn op één geslacht zegt Kinsey. Het boek werd
gepubliceerd in 1948 en heeft een groot effect bij de modale Amerikaan en men wordt zich bewust van die moraal. Het werd
massaal verkocht. Veel mensen die dachten dat ze afwijkend waren, vinden plots dat dit eigenlijk niet het geval was. En dit is het
startpunt van de ontmaskering die de prof, gemakkelijkheid halve, het ‘Hollywood-ideaal’ noemt. Het beeld dat men via televisie
toegereikt krijgt. Men wordt hier dus bewust van die dubbele moraal. Een tweede effect is dat de absolute norm begint te
wankelen. Wat bedoelt prof hiermee? Seksualiteit wordt genormeerd: wat is normaal en wat is abnormaal? En dat heb je altijd
de vraag naar de inclusiecriteria. Die criteria hangen af van het dominante vertoog. In het kielzog van Freud worden die normen
medische normen (daarvoor waren het pedagogisch-religieuze normen). En dit heeft een implicatie dat het een absolute norm
wordt. Zo weet je ook wanneer iemand koorts heeft, dit staat ook vast en is absolute norm. Op vlak van seksualiteit wordt dit de
seksuele coitus bij een getrouwd koppel. Die religieuze norm werd eigenlijk vermomd als een medische norm en Kinsey schiet
deze aan flarden met zijn vaststellingen. En men begint zicht meer en meer vragen te stellen over die normaliteit. Een derde
gevolg is de kloof tussen de moreel die onderwezen wordt en de werkelijkheid. Een aantal jaar later in 1953 komt het tweede
boek uit over de gemiddelde Amerikaans vrouw. En hier krijg je gelijkaardige vaststellingen: ook dat orgastische, buiten
huwelijkse activiteiten, homoseksualiteit, etc.
Zijn onderzoek legde de basis voor de seksuologie maar ook voor de opblazing van seksuele opvattingen van toen. We moeten
wachten tot de jaren ’70 voordat de opvattingen het officiële zullen bereiken. En dit is paradoxaal: wat is de normale gang van
zaken tussen de verhouding wetenschap-maatschappelijke populaire opvattingen? Wanneer een wetenschappelijke vooruitgang
stelt, wordt deze maar gedeeld tot een kleine groep die de intelligentie en de opleiding bezit om dit te vatten. De rest van de
bevolking komt achter. Maar nu was het omgekeerd: het maatschappelijke loopt voor op het wetenschappelijke. Het zal jaren
duren voor deze seksuele vaststellingen in de maatschappij de wetenschap zullen doordringen. Het belangrijkste argument voor
de uiteindelijke doordringing in de wetenschap is dat de medische wetenschap enorm veel vooruitgang hebben geboekt. Er is
een blinde vlek, en dat is het seksuele lichaam. De anatomische poppen en leerboeken die tot de ’70 werden gebruikt waren
seksloos. Nauwelijks voor te stellen tegenwoordig. Tot ’70 was de fysiologie van de geslachtsorganen onbekend.
Medisch | In de jaren ’70 werden aan de seksualiteit en de fysiologie de eerste serieuze studies gewijd. Nu komen we bij de
volgende belangrijke figuren: Masters en Johnson. Nu het klopt niet helemaal dat dit pas in 1966 was (wanneer Masters en
Johnson hun eerste belangrijke studie hierrond publiceerden), want als we even in de geschiedenis van de wetenschap een kijkje
nemen zien we dat ook de medische wetenschap gekenmerkt werd door een dubbele moraal. Twee voorbeelden: 1) Harvey,
ontdekker van de bloedsomloop in de 17de eeuw, maar ook de man die zich al bezig hield onder de radar met seksualiteit. 2) Van
Leeuwenhoek, uitvinder van de microscoop, gebruikte zijn microscoop ook om sperma te bestuderen, maar dit kwam pas buiten
na zijn dood, ook hij deed dit onder de radar. Hij beschrijft hoe hij in sperma kleine mensjes ziet. Dit zijn twee voorbeelden die in
de tijden van die figuren dus niet naar buiten konden komen hiermee. Maar bij M&J was het een tijdskader dat dit al iets meer
kon, echter met de nodige weerstand en aanvallen. Masters is een medicus en Johnson een psychologe en samen gaan ze de
fysiologie van de menselijke seksualiteit: wat gebeurt er bij mannelijke seksuele opwinding, hoe werkt orgasme,
bloeddrukeffecten, erectie, temperatuurswisselingen, hormonale wisselingen en hetzelfde bij een vrouw. Om dit te bestuderen,
2
