Deel I: Inleiding in de
psychologie
Les 1: Inleiding
A. Sceptisme tegen psychologie
Soft science: persoonlijkheid is moeilijk tastbaar + geen meetinstrumenten, maar methodes
om de waarheid te benaderen (= concepten moeilijk meetbaar)
Teveel en te verscheiden theorieën: hoeveelheid aan theorieën is ook wel een sterktepunt
o Theorieën die tegen elkaar ingaan (oude en nieuwe), maar zorgen wel voor
vooruitgang
Iedereen psycholoog, want iedereen heeft interesse in mensen
o Psychologie gaat verder dan de nieuwsgierigheid naar het gedrag van mensen
o Belangrijk voor alle aspecten van de maatschappij, dus ook voor de medische sector
Doorsturen naar de psycholoog, want het zal wel tussen de oren zitten = fout denkbeeld
o In de realiteit: veel complexer gezondheidszorg: dualistisch georganiseerd
(psychologie en de medische handelingen dienen samen te gaan)
B. Wat is psychologie?
Definitie: psychologie is de wetenschap waarbij het gedrag wordt bestudeerd en waarbij gedrag
gebruikt wordt om de interne processen te begrijpen die aan de basis liggen van gedrag
Psychologie is een wetenschap: elke assumptie wordt ondersteund door evidentie en data
onderzoek.
Bepaalde onderzoeksvragen (bv. hoeveel keer komt een individu in een gevecht terecht?)
worden op een wetenschappelijke manier bestudeerd a.d.h.v. systematische observaties,
openbaar maken en toetsbare theorieën.
C. Voorlopers van de Psychologie
In de oudheid dachten filosofen al na over psychologie
Plato: tabula rasa (onbeschreven blad)
Socrates: vogelkooi
Gebeurde op een intuïtieve (niet-wetenschappelijke) manier door rede en observatie (rede >
observatie)
Duurde lang vooraleer de wetenschapspsychologie zich ontwikkelde
Redenen waarom het zo lang duurde:
(1) Complexiteit van het fenomeen
(2) Mensbeeld: mens = uniek, niet aards dus viel niet te bestuderen (iets goddelijks mag men
niet aanraken
Ontwikkelingen die de psychologie mogelijk maakten
1. Toenemend belang van (exacte) wetenschap in de maatschappij
In de middeleeuwen werd de waarheid naar voren gebracht door de kerk (centrale rol)
Na de val van het Romeinse rijk was de Katholieke kerk de enige die onderwijs stimuleerde
o Gevolg: geloofswaarden primair (ziel is niet aards, maar goddelijk)
o Veranderde bij opkomst van het protestantisme: hadden kritiek op de katholieke
kerkvaders
,Reformatie in de 16de eeuw
Tegelijk een wetenschappelijke revolutie
Copernicus: geocentrisme heliocentrisme ( de mens is niet zo centraal & eerder een deel
van het groter geheel)
o Mensen (en de Aarde) niet langer het middelpunt
o Mensen ook onderworpen aan natuurwetten en kan (mag) het voorwerp van studie
zijn
o Later ook Galilei en Newton
Vanaf de 18de eeuw: enorme groei van wetenschappen en techniek
De methodes binnen wetenschappen en techniek hebben een belangrijke bijdrage geleverd
aan de psychologie (= exact-wetenschappelijke methode, zie later)
2. Ontwikkelingen in de filosofie
Dualisme gepromoot door Plato & de katholieke kerk: lichaam en geest gescheiden ook Descartes,
MAAR verlaat het strikte dualisme (beetje interactie lichaam & geest):
Descartes:
Rationalisme: de waarheid kan afgeleid worden via de rede, door na te denken, observatie is
niet nodig
Nativisme: sommige kennis is aangeboren
Dualistisch interactionisme: geest & lichaam interageren (plaats van interactie =
pijnappelklier/hypofyse); lichaam niet louter ‘slaaf’ van geest, maar wederzijdse invloed
Menselijk lichaam = ‘machine’, kan wetenschappelijk bestudeerd worden (maar de geest
niet)
Nadien won het Empirisme aan invloed: kennis komt tot stand door observeren (observatie =
noodzakelijk: tegen rationalisme)
Geest komt tot stand via sensorische processen (en is niet aangeboren “Tabula Rasa”)
geest kan ook bestudeerd worden
Hobbes (1588-1679) -> theorie verspreid door Locke (1632 -1704)
Associationisme: belangrijk principe (zaken die in realiteit vaak samen komen, bv. peper &
zout) hogere kennis komt tot stand via associaties van eenvoudige ideeën
o Als 2 dingen tegelijk ervaren worden, worden die mentaal geassocieerd (bv. dokter
en verpleegster, friet en mayonaise)
Lichaam EN geest zijn “machines” en volgen de natuurwetten
3. Darwin en de evolutietheorie
Evolutietheorie
Mens afkomstig uit vroegere levensvormen (wij komen voort uit dieren)
o Belang van toevallige omstandigheden
o Genetische variatie en natuurlijke selectie
o Soorten die zich best aanpassen hebben meer succes (survival of the fittest)
Het besef dat de mens per toeval is ontstaan, en niet door een goddelijke hand
Wij zijn toeval van de natuur, dus wij kunnen net zo goed bestudeerd w als dieren
Belangrijk voor de psychologie
Mens ontstaan uit dieren dieren kunnen ons iets leren over de mens
Start van comparatieve psychologie: gedrag van dieren én mensen als studieobject
, Mens is even onderhevig aan natuurwetten als dieren
‘moderne’ wetenschapper (Darwin): Systematische observatie, zorgvuldige documentatie,
hypothesen formuleren
D. De eerste scholen van de psychologie
Europa
1. Wundt en het structuralisme
Eerste psychologisch laboratorium 1879 in Leipzig bestudering van waarnemingen & paste
het structuralisme toe op vele zaken
Titchener: bracht het structuralisme naar de VSA
Onderzoek naar de elementen van het bewustzijn: elk complex proces kan gereduceerd
worden tot een combinatie van elementaire componenten
Structuur van het bewustzijn w onderzocht
Structuralisme
Drie basisvragen:
(1) Wat zijn de basiselementen? -> wat zijn de structuren?
(2) Hoe worden ze gecombineerd?
(3) Wanneer worden ze gecombineerd?
Methode: analytische introspectie (ervaringen zeer nauwkeurig observeren en analyseren om
de elementen van het bewustzijn te vinden)
Kritiek
o Weinig praktisch (tijdrovend)
o Onbetrouwbaar! Verschillende meningen maar wie is juist? (bv. iedereen vindt pijn
anders & geeft een andere beschrijving)
Naar achtergrond vanaf 1920
2. Binet en de toegepaste psychologie
Intelligentietest (Binet-Simon test, zie later) doel: hebben kinderen extra onderwijs nodig?
Oorspronkelijk: schedelafmetingen, eenvoudige waarnemingsproeven, MAAR geen succes
(geen relatie met oordeel leerkracht)
Later: gedicht instuderen en opnieuw opschrijven (ontstaan van de 1 ste intelligentietest)
meer voorspellende waarde
Onderzoek van Binet = toegepast onderzoek, in andere woorden oplossingen zoeken voor een
praktisch probleem.
<> fundamenteel onderzoek, in andere woorden een fenomeen begrijpen en een theorie
ontwerpen
3. Freud en het onbewuste
Grondlegger psychoanalyse
Gedrag en bewustzijn zijn slechts oppervlakkige fenomenen. Veel belangrijker is het
onbewuste.
Psychologische problemen in volwassenheid gaan terug op problematische ervaringen die
verdrongen zijn in het onbewuste (trauma’s)
o Onbewuste onderzoeken door analyse van ‘vergissingen’, droomduiding, vrije
associatie
o ‘oplossing’ voor deze mensen is terug bewust maken
Kritiek
, o Vaag (niet echt toetsbaar)
o Onsystematische gegevensverzameling (casestudies patiënten met weinig diversiteit
van patiënten)
VS
1. Functionalisme
Veel Amerikaanse studenten bij Wundt die bij terugkeer allemaal een laboratorium
oprichtten
Eerste stroming is functionalisme (maw hoe functioneert iets en niet welke structuur heeft
het)
Vooral toegepast
o Onderwijs
o Bevordering productie (e.g. ergonomie en de Hawthorne experimenten)
Het Hawthorne-effect is het effect van een interventie op een onderzocht persoon dat
uitsluitend te wijten is aan het feit dat deze aan een onderzoek meedoet.
Experiment: bij bepaalde werknemers voerde men een manipulatie uit: maar ook al ging het
licht uit bleven de mensen heel goed werken. Bij de controle groep werd er ook veel beter
gewerkt door die aandacht van de onderzoekers en niet door de manipulatie van het licht
Interesse in individuele verschillen
William James (1842-1910)
Principles of Psychology – stream of consciousness (geen statische componenten)
Nadruk meer op gedrag, ook nog introspectie
o Verruiming van studiepopulaties: mentaal gehandicapten, dieren (invloed van
Darwin)
“Succes psychologie zal afhangen van de mate waarin het oplossingen biedt aan praktische
problemen”
2. Behaviorisme
Sterk beïnvloed door evolutieleer -> vooral (aangepast) gedrag is van belang
Gedrag is direct observeerbaar iedereen kan dit observeren en komt tot hetzelfde
resultaat
o Stoot zich af van de vorige scholen, want hier puur gedrag
Reactie op structuralisme
o afzetten tegen introspectie (gedrag als enige studieobject)
Reactie op functionalisme
o Studie van de geest is onmogelijk (functionalisme bestudeerden deze via gedrag)
Agressie is niet te bestuderen, enige houvast is het aantal gevechten waarin
persoon terecht geraakt (= het puur observeerbare)
Kleine Albert: experiment uitgevoerd door John Watson (onethisch/fout)
Het experiment: ze maakte de baby bang van witte ratten door witte raten te laten zien
gevolgd door een hels geluid na een paar keer: angst bij het zien van een witte rat, ook als
er geen hels geluid op gevolgd w (=conditionering)
Studie beperkt tot direct observeerbaar gedrag
Geest w niet ontkend, maar het kan niet bestudeerd w
Veel leeronderzoek uitgevoerd door Skinner SR-onderzoek
S = stimulus – R = respons – C = consequentie
Mechanistisch behaviorisme dat op zoek ging naar hoe stimuli gedrag konden uitlokken en hoe dat
beïnvloed w: hoe kan het gedrag veranderd w?
