1
Kato Mellaerts
JURIDISCHE EN GEDRAGSWETENSCHAPPELIJKE
ASPECTEN VAN POLITIE – ACADEMIEJAAR 2021-2022
Prof.dr. Dirk Van Daele
INLEIDING: DE POLITIEFUNCTIE, HET POLITIEBESTEL EN HET
POLITIERECHT
politiefunctie
= Taken, opdrachten… van politie, de redenen waarom politie nodig is
Wat is dit concreet?
- de manier waarop de politie moet functioneren om haar taken uit te
oefenen
- juridisch gedefinieerd: institutionele functie met het oog op de
bescherming en regeling van de maatschappelijke orde enerzijds
en anderzijds met het oog op het mogelijk maken van de uitvoering van
de fundamentele mensenrechten en -vrijheden. Om dit mogelijk te
maken moet de politie voorkomen dat de maatschappelijk orde verstoord
wordt, maar als er toch een verstoring is, moet de politie zo snel
mogelijk optreden om deze verstoring weer te herstellen
institutionele functie: het gaat over instituten:
politie-instellingen (= politie zelf)
politie-overheden (= politie werkt altijd onder het gezag van
bevoegde overheden): te onderscheiden in bestuurlijke en
gerechtelijke overheden
zonder politie-overheden zouden we leven in een
politiestaat/dictatuur
Dubbel doel: orde handhaven en uitoefening van fundamentele
rechten mogelijk maken = specifiek voor België (ordehandhaving is de
taak van polities over alle landen)
Bv. de grondwet laat het toe om betogingen uit te voeren. Deze
mogen niet op voorhand stilgelegd worden, want dit is een
fundamenteel mensenrecht. De betogingen mogen pas stilgelegd
1
, 2
Kato Mellaerts
worden als ze uit de hand lopen, want vreedzaam betogen is een
grondrecht.
- Art. 1 WPA 2e lid: politie draagt bij aan de democratische ontwikkeling
van de maatschappij
- Art. 123 WGP: politieambtenaren dragen bij aan bescherming van de
burger EN waken over de fundamentele vrijheden en rechten van de
mensen en moeten deze in acht nemen
Criminologisch gedefinieerd: RORON: functies van de politie
1. Raadgevende functie
burger met raad en daad bijstaan, gericht op voorkomen van potentieel
slachtofferschap van een misdrijf of ordeverstoring
gericht op heel de maatschappij
bv. burgers waarschuwen en informeren over phishing mails via de
media
2. Ontradende functie
mogelijke verstoorders van de orde proberen te ontraden = preventie
gericht op potentiële daders
bv. aanwezigheid op straat in uniform of in burger, camerabewaking,
aankondiging van de BOB-campagne, verlichting op straat…
3. Regulerende functie
Gericht optreden op hotspots of in probleemwijken
Ervoor zorgen dat de openbare orde terug hersteld geraakt
Bv. een serieverkrachter is actief rond dezelfde plaats. Deze plaats
wordt onderzocht door criminologen en deze raadt aan om meer licht te
voorzien en de heggen korter te snoeien
4. Onderzoekende functie
Politie die kennis krijgt van een mogelijk strafbaar feit, moet dit
onderzoeken. Wat is er gebeurd, hoe is het gebeurd, wie is betrokken,
zijn er getuigen, zijn er camerabeelden?
Daders opsporen en bewijzen verzamelen om de daders voor de
bevoegde rechtbank te brengen
Gaat vaak samen met reguleren
5. Nazorg
2
, 3
Kato Mellaerts
In zeker mate nazorg geven aan slachtoffers of andere betrokkenen
Psychische hulpverlening, techno-preventief advies
Minstens de persoon in contact brengen met gespecialiseerde diensten
De vijf functies vloeien in elkaar over
De plaats van de politie in de staat
- Alle staten hebben een bepaalde vorm van politie, maar wat is er nu typisch
aan de politie?
- !!! Politie heeft in vredestijd het geweldsmonopolie
Monopolie: je bent de enige die dit heeft
Geweldsmonopolie: enkel de POLITIE kan rechtmatig geweld
gebruiken in deze staat (= boeien, fouilleren, doodschieten, (!!!) in
bepaalde omstandigheden)
bv. militairen op straat na een aanslag mogen hun geweren niet
gebruiken, dit is enkel als afschrikking, want zij hebben geen
geweldsmonopolie
MAAR wie controleert deze politie?
Bestuurlijke en gerechtelijke overheden
- Hierdoor heeft de politie al een unieke machtspositie in de staat
Politie met geweldsmonopolie heeft 3 grote opdrachten:
1. Opdrachten van bestuurlijke politie: OPENBARE ORDE
Bestuurlijke overheden: burgermeester, gouverneur, minister van
justitie…
2. Opdrachten van gerechtelijke politie : MISDRIJVEN/STRAFBARE
FEITEN
3. Sterke arm verlenen: de politie zal ter ondersteuning optreden als
een ander soort dienst/persoon zich in een gevaarlijke/bedreigende
situatie bevindt
Hierbij horen dezelfde bevoegdheden van bestuurlijke of
gerechtelijke politie
Bv. de milieu-inspectie verdenkt een bepaalde situatie, de politie zal
dan meegaan
3
, 4
Kato Mellaerts
Politiebestel
= het politieapparaat = reguliere (= klassieke) politiediensten
Tot 1989 waren dit:
- Gemeentepolitie
- Rijkswacht
- Gerechtelijke politie
Sinds 1989:
- Lokale politie
- Federale politie
Tot 1989 werd er gesproken over bijzondere politiediensten: (m.b.t. verkeer:
personen en goederen die worden vervoerd)
= Zijn gericht op een bepaalde, specifieke taak:
- Spoorwegpolitie
- Zeevaartpolitie
- Luchtvaartpolitie
Sinds 1989: enkel reguliere politiediensten
= deze specifieke taken vervuld door federale politie
- Gevolg: er zit nog nauwelijks volk op deze taken, waardoor problemen vaker
uit de hand lopen
Inspectiediensten
- Sinds heropbouw na WOII is de overheid meer regelgevend gaan optreden
(bv. sociale zekerheid, milieurecht, belastinginspectie…)
- Er ontstond een sociale verzorgingsstaat: dit leidde tot een enorme
toename van regels.
Overheid creëerde misdrijven m.b.t. deze regels, met een straf als
gevolg
DUS strafrecht werd vele groter (RORON draaide zot)
- Twee problemen volgens politie en justitie
1. Regels zijn te technisch en te complex, een normale
politieambtenaar of magistraat kan niet alle details kennen
2. Er is te weinig capaciteit om al deze misdrijven te vervolgen en te
onderzoeken. De overheid moet meer gaan investeren
4
