JUNI 2017
MEDIAGESCHIEDENIS
SAMENVATTING
JULIE DE COCK
2016-2017
,
1.1
WAT
IS
JOURNALISTIEK?
5
1.1.1
Wat
voor
iets
is
journalistiek
5
1.1.2
Via
etymologie
naar
de
geschiedenis
van
de
journalistiek
5
1.2
HANDEL,
RELIGIE,
POLITIEK,
TECHNOLOGIE
EN
DE
VROEGE
ONTWIKKELING
VAN
DE
JOURNALISTIEK
6
1.2.1
Nieuws
en
de
prehistorie
van
de
journalistiek
6
1.2.2
Nieuws
en
politiek
bestuur:
6
1.2.3
Nieuws,
handel
en
de
voorlopers
van
de
krant
7
1.2.4
De
boekdrukkunst
en
de
krant
8
1.2.4.2
De
krant
en
de
boekdrukkunst
9
1.3
EVOLUTIE
VAN
DE
KRANT
IN
DE
19E
EEUW
9
1.3.1
Krant
en
politiek
in
de
19e
eeuw
9
1.3.1.1
Minder
overheidscontrole
en
meer
politiek
9
1.3.1.2
De
pers
net
voor
het
ontstaan
van
de
Belgische
staat
10
1.3.2
Technologie,
snelheid
en
prijs
12
1.3.3
De
krant
als
massamedium
14
1.3.3.1
De
krant
wordt
een
massamedium
15
1.3.3.2
De
populaire
pers
16
1.3.3.3
1880-‐1899:
de
gouden
jaren
van
de
pers
(in
België)
en
de
basis
voor
het
huidige
krantenlandschap
17
1.4
JOURNALISTIEK
IN
DE
20E
EEUW
18
1.4.1
Concentratie
en
ontzuiling
in
de
Belgische
pers
18
1.4.1.1
WO
I
18
1.4.1.2
De
nasleep
van
WOI
en
het
interbellum
19
1.4.1.3
De
pers
tijdens
de
bezetting
WO
II
20
1.4.1.4
De
nasleep
van
WO
II
20
1.4.1.5
Een
sterke
concentratiebeweging
vanaf
de
jaren
1950
21
1.5
GEOGRAFISCHE
DIVERSITEIT:
VERSCHILLENDE
GESCHIEDENISSEN
–
VERSCHILLENDE
JOURNALISTIEKE
MODELLEN
25
1.5.1
De
geschiedenis
van
het
Europese
en
het
Anglo-‐Amerikaans
model
van
journalistiek
25
1.5.1.1
Een
Europees
en
Anglo-‐Amerikaanse
model
van
journalistiek?
25
1.5.1.2
Journalistiek
als
een
Anglo-‐Amerikaanse
uitvinding
25
1.5.2
Het
Europese
en
Anglo-‐Amerikaanse
model
van
journalistiek:
Dimensies
van
verschil
26
1.5.2.1
Journalistiek
en
politiek
27
1.5.2.2
De
literaire
roots
van
het
Europese
model
28
1.5.2.3
De
rol
van
de
staat
29
2.
FILM
30
2.1
DE
GEBOORTE
EN
ONTWIKKELING
VAN
DE
FILM
ALS
CULTUURPRODUCT
EN
CULTURELE
INDUSTRIE
30
2.1.1
De
voorgeschiedenis
van
de
film
30
2.1.1.1
Technologische
innovaties
30
2.1.1.2
Van
technologie
naar
film
als
massamedium
31
2.1.2
Verdere
ontwikkeling
van
film
tijdens
het
interbellum
(1918-‐1939)
31
2.1.2.1
De
introductie
van
geluid
31
2.1.2.2
Verdere
ontwikkeling
van
film
als
cultuurproduct
32
2.1.3
De
groeiende
dominantie
van
de
VS
op
de
filmmarkt
32
2.1.3.1
Hollywood:
het
studiosysteem
32
2.1.3.2
De
internationale
dominantie
van
Hollywood
33
2.1.3.3
Veranderingen
in
Hollywood:
The
Paramount
Decision
34
2.1.3.4
Concentratie
en
consolidatie
in
de
Amerikaanse
filmindustrie
34
2
, 2.2
FILMVERTONING
EN
–CONSUMPTIE
IN
BELGIË
35
2.2.1
Vroege
ontwikkelingen
van
filmvertoningen
en
publiek
35
2.2.2
Verdere
ontwikkeling
van
de
film
in
België
tijdens
het
interbellum
35
2.2.2.1
Verdere
groei
aantal
bioscopen
35
2.2.2.2
Hollywood
in
België
36
2.2.3
Van
piek
naar
daling
in
bioscoopbezoek
na
WOII
36
2.2.4
Van
1958
tot
vandaag:
een
grondige
verandering
van
het
bioscooplandschap
in
Vlaanderen
38
2.2.5
De
disciplinering
van
film
39
2.2.5.1
Controle
op
film
39
2.2.5.2
De
disciplinering
van
film
in
België
40
2.2.5.3
De
Filmkeuringscommissie
40
2.2.5.4
De
zuilen
als
disciplinerende
krachten
41
2.2.5.5
Hollywood
en
de
disciplinering
van
film
41
2.2.5.6
Nederland:
van
filmkeuring
door
de
staat
naar
zelfregulering
43
3.
OMROEP
44
3.1
HET
ONTSTAAN
VAN
DE
(RADIO-‐)
OMROEP
44
3.1.1
De
vroege
ontwikkeling
van
de
radio-‐omroep
44
3.1.1.1
Radioamateurs
44
3.1.1.2
Commerciële
actoren
44
3.1.1.3
Politieke
actoren
45
3.2
HET
COMMERCIËLE
OMROEPMODEL
45
3.2.1
Het
commerciële
omroepmodel
45
3.2.1.1
Ideologie
en
legitimatie
45
3.2.1.2
Public
service
broadcasting
in
de
VS
46
3.2.1.3
De
networks
46
3.2.2
De
centrale
rol
van
reclame
47
3.3
HET
ONTSTAAN
VAN
DE
PUBLIEKE
OMROEP
47
3.3.1
Publieke
omroepen
in
Europa
47
3.3.2
Het
publieke
omroepmodel:
overheidscontrole
en
financiering
49
3.3.3
De
omroep
en
verzuiling
in
België
en
Nederland
49
3.3.3.1
De
publieke
omroep
en
zuilen
in
Nederland
(historisch)
50
3.3.3.2
De
publieke
omroep
en
zuilen
in
België
51
3.4
DE
INTRODUCTIE
VAN
TELEVISIE
52
3.4.1
De
omroep
in
België
van
WOII
tot
de
introductie
van
televisie
52
3.4.2
De
introductie
van
televisie
52
3.4.3
De
verbonden
geschiedenis
van
radio
en
tv
53
3.5
PUBLIEKE
OMROEPFILOSOFIE
53
3.5.1
John
Reith
en
de
BBC
53
3.5.2
Informeren
53
3.5.3
Opvoeden
54
3.5.4
Entertain
55
3.5.5
Openbare
omroep
en
nationale
identiteit
55
3.6
COMMERCIËLE
OMROEP
IN
EUROPA
EN
HET
EINDE
VAN
HET
PUBLIEKE
OMROEPMONOPOLIE
57
3.6.1
De
context
van
het
einde
van
het
publieke
omroepmonopolie
57
3.6.1.1
Nieuwe
distributietechnologieën:
kabel
en
satelliet
57
3.6.1.2
Geloof
in
de
markt
als
organiserend
principe
57
3.6.2
De
komst
van
VTM
58
3.6.3
Visies
op
plaats
openbare
omroep
in
mediabestel:
een
blijvende
discussie
59
3
,4.
PROPAGANDA
60
4.1
WAT
IS
PROPAGANDA?
60
4.2
ONTWIKKELING
VAN
PROPAGANDA
IN
DE
20E
EEUW
61
4.2.1.1
Ontwikkeling
massamaatschappij
en
massademocratie
61
4.2.1.2
Ontwikkeling
van
massamedia
61
4.2.1.3
Totale
en
Koude
oorlogen
61
4.2.2
Professionalisering
van
propaganda
62
4.2.3
WOI
en
de
georganiseerde
propaganda
62
4.2.4
Totalitarisme
en
de
alomtegenwoordigheid
van
propaganda
63
4.2.5
Propaganda
in
het
Bolsjevisme
en
de
Sovjetunie
64
4.2.6
Nazipropaganda
64
4.3
ELEMENTAIRE
PRINCIPES
VAN
OORLOGSPROPAGANDA
(BRUIKBAAR
BIJ
KOUDE,
WARME
OF
LAUWE
OORLOGEN)
–
A.
MORELLI,
2001
65
4.3.1
Tien
principes
66
4.3.1.1
Wij
willen
geen
oorlog
66
4.3.1.2
Het
andere
kamp
is
de
enige
verantwoordelijke
voor
de
oorlog
66
4.3.1.3
De
vijandelijke
leider
lijkt
op
de
duivel
(of
de
‘griezel
van
dienst’)
67
4.3.1.4
Wij
verdedigen
een
nobele
zaak,
geen
particuliere
belangen
67
4.3.1.5
De
vijand
begaat
bewust
wreedheden,
wij
onopzettelijke
blunders
68
4.3.1.6
De
vijand
gebruikt
illegale
wapens
68
4.3.1.7
Wij
lijden
zeer
weinig
verliezen,
de
verliezen
van
de
vijand
zijn
enorm
68
4.3.1.8
Kunstenaars
en
intellectuelen
steunen
onze
zaak
69
4.3.1.9
Onze
zaak
is
heilig
70
4.3.1.10
Wie
aan
onze
propaganda
twijfelt,
is
een
verrader
70
4
,1. JOURNALISTIEK
1.1 Wat
is
journalistiek?
1.1.1 Wat
voor
iets
is
journalistiek
- Journalistiek
als
product
- Journalistiek
als
genre
(bepaalde
manier
van
schrijven,
presenteren,
…)
- Journalistiek
als
beroep/
discipline
Ø Geheel
aan
normen,
procedures,
standaarden
om
journalistiek
(als
product)
te
produceren
(professionalisering
en
ideologie)
Ø Dominante
visie
op
journalistiek
als
autonoom
veld/beroep,
en
principes
zoals
objectiviteit,
feitelijkheid,
scheiding
opinie/
feiten
sterk
Anglo-‐
Amerikaans
gekleurd
(zie
verder)
1.1.2 Via
etymologie
naar
de
geschiedenis
van
de
journalistiek
Welke
synoniemen
voor
‘krant’
kennen
jullie?
En
welke
woorden
komen
vaak
voor
in
titels
van
kranten
(naast
stads-‐
en
regionamen)?
(In
het
Nederlands
en
andere
talen?)
- Gazetta
(Venetië,
1556)
(gaza
=
muntstuk
met
een
gaai
op)
- Coranto
/
courant
(vooral
Nederland
-‐
rol
Amsterdam
als
handelscentrum)
==>
krant
- Dagblad
- Journal
(diurnal)
- Nieuwsbrief
(newsletter)
- Broadsheet
(vel
papier
met
nieuws,
satire,
…)
- Newspaper
(term
1670)
- Zeitung
/
tijding
- Corriere,
post,
…
- Le
Soir,
Le
Matin,
…
à
‘Journalistiek’
pas
echt
doorgedrongen
als
term
in
19e
eeuw
5
, 1.2 Handel,
religie,
politiek,
technologie
en
de
vroege
ontwikkeling
van
de
journalistiek
1.2.1 Nieuws
en
de
prehistorie
van
de
journalistiek
- Sinds
wanneer
bestaat
de
journalistiek?
Ø Afhankelijk
van
definitie.
- Nieuws
heeft
altijd
bestaan
en
is
omnipresent
Ø Elke
samenleving
heeft
manieren
om
nieuwheid
en
afwijkende
dingen
te
monitoren
en
te
delen
- Orale
communicatie
lange
tijd
zeer
dominant
-‐
zeker
voor
grote
massa:
Ø Groot
belang
van
roddels
en
geruchten
Ø Nieuws
verspreid
door
o.a.
marktkramers,
kermismensen,
kooplieden,
zangers,
rondtrekkende
bedevaarders,
ook
dorps-‐
of
stadsomroepers,
…
Afhankelijk
van
fysiek
transport
® Kan
lang
duren
® Netwerk
van
koerierspunten
(wisselen
van
paarden)
Ø Analfabetisme
+
ontbreken
snel
en
vertakt
transportsysteem
Beperkingen!
- Geschreven
nieuws:
eerste
voorbeelden
gekoppeld
aan
bestuur
van
grote
rijken
- Belang
ontwikkeling
handel,
kapitalisme
Ø Nieuws
als
instrument
- Eerste
gedrukte
(voorloper
van)
krant:
1605
Straatsburg
(Duitsland)
(in
Antwerpen
‘Nieuwe
Tydinghen’
datzelfde
jaar)
- Journalistiek
als
de
relatief
autonome
sector/discipline
die
nieuws
produceert:
voornamelijk
vanaf
2e
helft
19e
eeuw
(maar
is
afhankelijk
van
wat
we
wel
of
niet
als
journalistiek
beschouwen)
1.2.2 Nieuws
en
politiek
bestuur:
Communicatie
als
beleidsinstrument
- Nood
aan
communicatie
binnen
grondgebied
dat
vanuit
centraal
machtscentrum
wordt
geregeerd
Ø Zeker
in
grote
rijken
(bv.
China
en
Rome
in
eeuwen
voor
en
na
Christus)
- Orale
communicatie
te
onbetrouwbaar
voor
efficiënte
communicatie
- Vb:
Rome
-‐
correspondentiesysteem
met
bodes
(die
brieven
transporteren)
- Ook
in
China
handgeschreven
nieuwsbrieven
(tipao)
bedoeld
voor
ambtenaren
in
afgelegen
gebieden
6
