Sociaal Werk 2022-2023
Wetenschapstheoretische grondslagen
Les 1: Inleiding
1. Wat is filosofie?
Filosofische vraagstukken hebben vaak geen methoden. Men gaat zo redelijk mogelijk op zoek
naar een antwoord dat:
- Het antwoord niet gebaseerd is op dwang, omdat anderen het denken
- Argumenten wikkelen en wegen
- Filosofie begint met bewondering en/of twijfel
De voorafgaande ideeën blijven relevant, zoals de ideeën van Plato of Aristoteles. ‘Je moet iets
observeren om het zeker te weten’ zei Artistoteles en die uitspraak blijft relevant binnen de
wetenschap. Er zijn wel al heel wat nieuwe inzichten maar dat maakt de oudere filosofieën niet
minder relevant.
De filosofie die wij gaan zien is eerder historisch, met de nadruk op de zoektocht naar
betrouwbare kennis. Waarheid is iets anders dan betrouwbare kennis want waarheid is een heel
andere discussie. Als je wetenschappelijk onderzoek doet, kom je kennis uit – wat niet 100%
waarheid is want er zit altijd een ‘gok’/foutenmarge in. Wetenschappelijke kennis/onderzoek kan
niet volledig als waarheid aangenomen worden en kan dagelijks nog veranderen.
2. They don’t know that we know they know
Het gaat over de epistemologische kwestie (de leer van kennis). Het gaat over de zoektocht naar
de fundamenten en grenzen van het weten. We stellen ons de vraag ‘Hoe weten we dat we iets
weten?’.
De epistemologische vraag “Wat is echt, wat is waar?”
Het gaat over een funderingsproblematiek want je vraagt naar kennis.
De filosofische vragen gaan keren naar ‘hoe weten we zeker dat de voorbije vragen waar zijn?’.
Men gaat zoeken naar de fundamenten en grenzen van de kennis en het weten. Filosofie wordt
gedurende de 18de en 17de eeuw voornamelijk epistemologie. Hierdoor ontstaat een ‘open’
wereldbeeld.
Wat we denken te weten, werd verklaard door een God – hoe kunnen we nu zéker bewijzen dat al
die kennis écht is. Door deze wereldbeelden te draaien, komen andere vragen naar voor met
andere inzichten. Vroeger werden vragen bijvoorbeeld verklaard aan de hand van mythen terwijl
men tegenwoordig meer focust op astrologie.
Men nam onvrede met mythische of dogmatische aanpak
- Vragen die niet langer enkel door religie beantwoord worden
- Geen goede basis om ‘zekerheden’ te claimen
- Vanzelfsprekendheden in vraag stellen
Men eiste betrouwbaarheid en de vraag naar kwaliteit van argumentatie.
Men streefde naar rationaliteit want kennis slaat op de gradaties van betrouwbaarheid
2.1 Freire’s pedagogie of the oppressed.
Er staat een stoel en jij ziet de stoel. De vraag: als jij er niet bent en de stoel niet ziet, zou er dan
nog een stoel staan?
(!!) Freire vraagt zichzelf af: als er geen mensen zijn om de werkelijkheid te benoemen, is er dan
nog sprake van een werkelijkheid? Bestaat er een wereld naast onszelf? Het gaat niet over het
simpel overnemen van het gekende.
1
, Sociaal Werk 2022-2023
Hij deed het in de context van zijn werk in Brazilië, waar hij bekommert word over de analfabeten.
Als de mensen door hebben dat de wereld enkel bestaat hoe het benoemt word – en daar van
bewust worden – dan kunnen zij het beeld van de wereld zelf vormgeven.
2.2 Knowledge
Door wetenschap, onderzoeksmethoden, onderzoeksvraag gaat betrouwbare kennis vergaren.
Prioriteit van de filosofie worden kennistheoretische vragen genoemd. Het gaat over de drang en
zoektocht naar kennis.
Kennis gaat over ‘fact related’. Je kan een plaats, een persoon, een taal en een fact kennen.
Kennis gaat over: confidence, de waarheid, een goede basis, feiten, is gerelateerd aan waarheid,
overtuiging, weten vs geloven, waar vs onwaar… Men kan niet twijfelen aan die goede basis.
Die goede basis kan gebaseerd zijn op de zintuigen. Rene Descartes (rationalisme) staat bekend
over het ‘zitten en denken’ techniek. ‘Ik denk dus ik ben’ was zijn basisgedachte.
!!Zie filmpje
Plato Nadenken
Aristoteles Observeren
Bacon observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
Hume observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
- Zoektocht naar causaliteit, denken over de
oorzakelijke relaties
- Wetenschap blijft een gok/hypothese
Quine observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
- Wetenschap = web van overtuigingen —>
overlevingsexperiment
Men heeft interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis. Om deze
omwenteling in het wetenschappelijke denken te begrijpen, worden drie centrale filosofische
stromingen van naderbij besproken:
1. Decartes & het rationalisme
2. Locke & het empirisme
3. Kant & het idealisme
2
, Sociaal Werk 2022-2023
Les 2: Het verband tussen de moderne wijsbegeerte en wetenschappelijke
pedagogiek (hfdstk 4)
1. Wetenschap als quality label
Ze verwijst naar wetenschappelijk onderzoek. In reclame spotjes verwijzen ze vaak naar
wetenschappelijk onderzoek. Het wetenschappelijke aspect binnen de filosofie is belangrijk omdat
wetenschap als ‘waar’ wordt gezien. De mensen gaan het wetenschappelijk inzicht gaan
vertrouwen.
Maar wat is eigenlijk wetenschap? Wat is kennis? Wat is waar?
Het zijn relevante vragen die we ons stellen. Zeker op vlak van sociale wetenschap.
De epistemologische kwestie
Wetenschap wordt gezien als quality label, het is belangrijk om daar bij stil te staan.
Een aantal ontwikkelingen in de moderne wijsbegeerte zijn bepalend geweest voor de manier
waarop we vandaag denken over:
- Waarheid
- Kennis
- Zekerheid
Kortom: over wat goed wetenschappelijk onderzoek is & over wat een goede onderzoeker is.
2. Interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis
Het begin in de periode eind 16de – begin 17de eeuw (de verlichting). De filosofische vragen
bestonden daarvoor al. De antwoorden op de voorbije filosofische vragen werden beantwoord
vanuit autoritair, religie… terwijl men toen nog niet gefocust was op bewijs op die vragen.
Filosofie wordt voornamelijk epistemologie. Het is een zoektocht naar de fundamenten,noten en
grenzen over het weten. Wij focussen ons op 3 stromingen:
Decartes & het rationalisme (1596-1650)
- ‘De enige weg naar betrouwbare kennis is via de rede/ het verstand’. Zet u neer en denk
na. Het is gebaseerd op kennis.
- Zintuiglijke waarneming/emperie is ondergeschikt aan het verstand.
- Invloed op hedendaagse onderzoekshouding
- Waar en onwaar scheiden om juist te handelen
- Enerzijds op zoek gaan naar de ‘juiste’ methode om ‘waar’ en ‘onwaar’ te scheiden en
anderzijds de rol van het subject (het individu).
- Ik denk dus ik ben
In veel onderwijs was men religieus geïnspireerd. Vanuit die frustratie/zoektocht is Rene gaan
zoeken naar de scheiding tussen iets dat ‘waar’ is en iets dat ‘onwaar’ is. —>
wetenschapstheoretische vragen
Voor Descartes zijn de vragen ‘hoe weet je wat waar’ is en ‘wat is de grond van je zekerheid’
essentieel om een studie van de mens wetenschappelijk te noemen.
Invloed op hedendaagse onderzoekshouding:
- Als je onderzoek doet moet je rigoureus zijn
- Je moet wegblijven van speculaties
- Fundamentele aspecten van het hedendaagse dominante onderzoeksdaden
- —> de wijze van onderzoek: juiste methode en rol van het subject
3
, Sociaal Werk 2022-2023
- Descartes ideaal is minder gevolgd, empirische/ervaringen hebben een vele centralere rol
gekregen in het wetenschappelijk onderzoek
Het belang van de juiste methode
Descartes zoektocht naar de ‘ware/juiste methode’:
- Zekerheid naar kennis
- Oordeelscriterium/maatstaf
Het is een vorm van emancipatie (zowel maatschappelijk als individueel):
- Wat is waar en wat is onwaar
- Existentiële bekommernissen
Veel conflicten in de samenleving zijn de oorzaak van mensen die niet nadenken – volgens
Descartes. Al die ‘bullshit’ legt hij naast zich neer omdat het op niets is gebaseerd.
Hij haalt de ‘mosterd’ bij de wiskunde.
- Mathesis universalis idee: Om de juiste methode te vinden, moet men de maatstaf vinden –
en dat vind men in de wiskunde. De wiskunde veralgemenen
- Constructieve werkwijze
o Van de ene zekerheid naar de andere
- Juiste orde van denken —> methodologische regels
o Er zijn basisregels binnen het wiskunde bv de volgorde van bewerkingen. Dat
implementeerd hij ook in zijn manier van denken
Mathesis universalis —> op zoek naar een onbetwijfelbaar en evident uitgangspunt
De techniek die hij toepast is de methodische of epistemologische twijfel
- Op zoek naar zekerheden
- Generaliseren
De stappen om ‘die grond’ te vinden: het onbetwijfelbaar uitgangspunt
Stap 1: Alle kennis die tot nu toe bedacht is, daar kunnen we niet mee verder. We weten niet of dit
wel zeker klopt. De inzichten van filosofen en wetenschappers noemt hij dwalingen. Waar kunnen
we wel op vertrouwen als er geen kennis meer is?
Stap 2: We kunnen wel vertrouwen op onze zintuigen als er geen kennis meer is.
- Maar daarbij komt het argument van de illusie: je kan zintuigen niet vertrouwen bijvoorbeeld
als je een stok in het water steekt, lijkt het alsof die breekt. Aangezien hij alles
generaliseert, blijkt het uit illusie dat we onze zintuigen ook niet kunnen vertrouwen.
- Daarnaast heeft hij ook het argument van de droom: we dromen allemaal wel eens, lokale
lijkt dat heel echt. Onze zintuigen bedriegen ons hier weer. We zijn niet zeker dat we wel of
niet dromen, misschien leven we altijd in een droom.
Stap 3: Het denken.
- Het voorwerp van het denken. Hij gebruikt het argument van Malin génie, je moet dit in de
toenmalige context bekijken. De inhoud van ons denken weten we ook niet altijd zeker door
die malin génie. Die Malin génie is een kwade geest. Wat we denken is misschien ook niet
betrouwbaar omdat ons denken overgenomen kan worden door een kwade geest. De
inhoud/voorwerp van ons denken kunnen we ook niet vertrouwen door die kwade geest.
- Het twijfelen – activiteit van het denken (het denken zelf). Het gaat over het twijfelen, deze
activiteit van het denken is onze ENIGE ZEKERHEID ik denk dus ik ben
4
