Samenvatting Sociologisch perspectief – januari 2022
Hoofdstuk 1: De Sociologische Verzuchting
1.1 Wat is Sociologie
Sociologie: met een andere bril naar de maatschappij kijken. Het is de studie van het menselijk,
sociale leven, van menselijke groepen en maatschappijen.
1.2 Wat de sociologie ons leert
Alles is contingent, maar daarom niet arbitrair (of willekeurig)
Alles: wat mensen doen en denken + de instellingen/instituties in de samenleving
Contingentie: wij kennen het op een bepaalde manier maar het had ook anders kunnen zijn!
Hoe het op andere plekken in de wereld is of hoe het vroeger was
Dat deze anders zijn hebben altijd oorzaken/redenen = COMPLEXITEIT
Niet arbitraire: niet willekeurig / niet toevallig
Voorbeeld: Het onderwijs => op sommige plekken in de wereld is er geen onderwijs of maar
onderwijs tot en met 12 jaar, maar ook vroeger was het onderwijs heel anders; als je katholiek was
ging je per definitie ook naar een katholieke school
Voorbeeld: Het huwelijk => wij zijn het gewoon dat je maar 1 partner hebt en dat je een monogame
relatie hebt. In andere culturen zijn ze het gewoon om meerdere partners te hebben en dit is
polygynie
1.2.1 Besef van Contingentie
Niet eenvoudig! (tijd, context en cultuur gebonden)
Wat anders is als wat we nu kennen zal sneller gezien worden als minder
goed, achterlijk, fout
DUS op letten met etnocentrisme (= andere dingen beoordelen vertrekkend vanuit ons eigen
standpunt/visie/bril)
Normen en waarden zijn sociaal geproduceerd
Waarden: abstracte ideeën over wat goed is en wat niet vb: respect
Normen: waarden in concrete manieren van handelen omzetten
= vreemd/afwijkend gedrag (wat we niet goed vinden) wordt dus ook gemaakt door de samenleving
en zal dus ook weer verschillen van plaats tot plaats en van tijd tot tijd
Voorbeeld: in sommige culturen bestaat verkrachting niet, omdat de man seksueel recht heeft op de
vrouw, ook tegen haar wil in.
,“Waarom worden bepaalde gedragingen op een bepaalde plaats, in een bepaalde tijd als normaal
beschouwd en sommige als afwijkend?”
Hoe is sociale orde mogelijk (probleem van de orde)
Welke regels zijn in een samenleving absoluut nodig, welke aspecten in onze samenleving
zijn makkelijk te veranderen en welke niet (probleem van de niet-arbitraire contingentie)
1.3 Hoe is sociale orde mogelijk? Probleem van de orde
Sociale orde: hiermee bedoelen we niet de bestaande machtsverhoudingen, de bestaande
wetten, gewoontes en instellingen (deze behouden) MAAR het gaat hierover hoe komen we
tot die nageleefde regels (hoe komt het dat de meeste mensen zich aan de meeste regels die
er zijn houden??)
Voorbeeld: hoe komt het dat als het verkeerslicht op rood springt de meeste zullen stoppen
Belangrijk voor de voorspelbaarheid en de leefbaarheid van de sml
Wetten, regels,.. die door mensen gemaakt zijn
= bestaat een beheersbare/maakbare samenleving?
= zijn we een hulpeloze stuurloze stuntelige samenleving?
= wetten,.. contingent (anders hadden kunnen zijn)
HOE zorgen we er dan voor dat wetten, regels en afspreken geëerbiedigd worden?
(lang geloofd dat ze zich moesten houden aan wetten die vanboven opgelegd werden ‘God’)
1.3.1 Verlichting en tegen-verlichting (19e eeuw)
19e eeuw (opkomst 2 stromen verlichte en tegen-verlichte denkers)
Periode van grote maatschappelijke veranderingen (nieuwe wetenschappen,..)
Wetenschappelijke opkomst in de plaats van religieuze manieren van denken
Rationeel denken centraal
Individu steeds belangrijker (vroeger groepen belangrijkste)
VERLICHTING TEGEN-VERLICHTING
Rartio/redelijk individu centraal Rationeel handelen
Wetenschappelijk denken Egoïsme nastreven van eigen belang
Redelijk handelen
Vooruitgang, rust en geluk Regels met de voeten treden
tradities, religie tegennatuurlijk Godsdienst en gezag nodig
Verlichting: Sociale orde zou mogelijk worden door het logische gevolg van wetenschappelijk denken
(ratio). Dit zorgt ervoor dat de mens op een redelijke/rationele manier gaat handelen met als gevolg
vooruitgang, rust en geluk. Tradities en religie werden gezien als tegennatuurlijk (niet meer nodig).
Tegen-Verlichting: Sociale orde zou mogelijk worden door het rationeel handelen (met reden
nadenken), MAAR dit gaat een tegenovergesteld effect hebben en gaat zorgen voor mensen die hun
egoïsme gaan nastreven (met als doel: eigenbelang). Als het dus in hun eigen belang is een regel te
overtreden zullen ze dit dopen en hun voeten dus vegen aan de regels. Godsdienst en gezag heeft
eeuwenlang gezorgd voor sociale orde => deze nu ook nodig!
,1.3.2 Verzoening: Verlichting + Tegen-Verlichting
August Comte = grondlegger van de sociologie (bedacht term ‘sociologie’)
Positivisme voor alle samenlevingen (wetenschappelijk denken, ratio, reden)
2 grote krachten in het menselijk handelen:
Reden/verstand (leidt niet automatisch tot sociale orde)
Emoties, gevoelens, impulsen,.. (verstand + hart)
TOCH iets extra nodig Nood aan nieuwe religie (Religie van de Mensheid)
Voorbeeld: een alcoholprobleem is wetenschappelijk niet goed, maar toch hebben mensen een
alcoholprobleem omdat ze zich depressief voelen (ze kijken dus naar hun eigen gevoelens).
1.3.2 Sociologie Nu
Hedendaagse sociologie => twee visies op “hoe is sociale orde mogelijk”
Debat tussen Habermas en Luhmann
HABERMANS LUHMANN
wetenschappelijke reden (antwoord geven op): We worden het nooit meer eens over wat
Wel: de vraag hoe? rechtvaardigheid is
Niet: de vraag waarom?
Open wetenschappelijke communicatie Leren leven met het arbitraire
Eerlijk en redelijke mensen worden het eens (= Wetten moeten op de juiste wijzen gemaakt
consensus) worden (zo is sociale orde mogelijk)
Het arbitraire verdwijnt Procedures
meerderheidsregels
Wetten moeten rechtvaardig zijn (zo is sociale
orde mogelijk)
HABERMAS: zijn denkwijze sluit aan bij de verlicht-denkers, stelde dat wetenschap wel antwoorden
kan geven op de vraag hoe maar niet op de vraag waarom. Nood aan een open gesprek
(wetenschappelijke communicatie) => blijven praten op een eerlijke en redelijke manier tot er een
consensus is gevonden. Hierdoor gaat het arbitraire verdwijnen. Deze consensus van wetten zullen
rechtvaardig moeten zijn op die manier is er sociale orde mogelijk.
(het is makkelijker u aan een regel te houden als je deze zelf eerlijk en rechtvaardig vindt)
LUHMANN: zijn denkwijze sluit een beetje aan bij de niet-verlicht-denkers, hij zegt dat als je een
groep mensen bij elkaar zet deze het NOOIT eens gaan worden over wat rechtvaardig is en wat niet
(consensus niet mogelijk). We gaan moeten LEREN LEVEN met het arbitraire (niet iedereen gaat de
wetten die er zijn even juist en rechtvaardig vinden). Wetten moeten dus op een juiste wijzen
GEMAAKT worden op die manier is er sociale orde mogelijk.
(er bestaan bepaalde procedures en meerderheidsregels die zorgen dat de wetten juist gemaakt
worden)
, 1.4 Is alles contingent? probleem van de niet-arbitraire contingentie
Is alles contingent? Is het zo dat alles anders kan zijn? Welke aspecten in onze maatschappij zijn
makkelijk te veranderen en welke niet?
Begrip Legitimerende derde: (iets dat maakt dat andere dingen in onze sml moeilijk te veranderen
zijn)
God: binnen elke godsdienst zijn er een aantal regels die “vastgelegd” zijn door God$
Voorbeeld: katholiek geloof => de 10 geboden (onveranderlijk)
Natuur
Geschiedenis
Samenhang
(Bestaan er bepaalde elementen op vlak van natuur, geschiedenis en samenhang die ervoor
zorgen dat bepaalde dingen in onze samenleving moeilijk/niet te veranderen zijn?)
DOEL: bestaande orde verantwoorden en legitimeren
Natuur:
“welke regels worden bepaald door de natuur en zijn dus moeilijk te veranderen?”
De natuur legt ons fysieke beperkingen op, namelijk: we kunnen niet vliegen, we hebben
eten nodig, we hebben een bepaalde levensduur,...
Mensen zijn doorheen de tijd enkele van deze beperkingen die de natuur oplegt gaan overwinnen
(technologische hulpmiddelen), bijvoorbeeld: door de medische vooruitgang is er een stijgende
levensverwachting.
MAAR: wat is natuur en wat is cultuur?
Emoties liggen op de rand van natuur en cultuur, zoals de wijze waarop het gelaat bepaalde
emoties toont. Iedereen herkend de verschillende basisemoties zoals blij zijn, verdriet hebben,..
Hayak (hoe zit het met onze economie?) vrijemarkteconomie is natuur (aangeboren
instincten van de mens)
In welke mate onze genetica (hersenen) ons handelen en denken bepaald (nature-nurture)
DUS: alles is contingent omdat we niet weten welke regels van de natuur niet contingent zijn en
we worden het daar ook niet over eens.
