STRAFRECHT
VUB Rechten – De Mentor
,I. Inleiding tot de studie van het Strafrecht
A. Begripsbepaling
I. Bepaling van het strafrecht
Ordening v.d. gemeenschap gebeurt via dwingende regels die afdwingbaar zijn doordat er aan
overtreding van deze regels een sanctie verbonden is. Dit gebeurt via verschillende soorten
sanctiesystemen:
• burgerlijke sancties (bv. art. 1382 BW),
• administratieve sancties (bv. GAS boete),
• disciplinaire sancties (bv. orde van geneesheren die een schorsing kunnen geven),
Hierbuiten gaat de wetgever aan bepaalde fundamentele waarden met een openbaar karakter een
bijzonder belang hechten dat hij de handhaving hiervan poogt af te dwingen door straffen aan de
hand van het strafrecht, wat dan een ultimum remedium is van OH om deze waarden te beschermen
waar andere sanctiesystem onvoldoende zijn. Deze waarden zijn niet statisch maar variëren in tijd en
ruimte.
• Deze rechtsgoederen (fundamentele waarden) vinden we terug in Boek II van het SWB
o De voornaamste waarden die hierin beschermd worden zijn de mens en zijn
bezittingen
• Daarbuiten vinden we ook nog rechtsgoederen terug in Bijzondere Strafwetten die niet in het
SWB Boek II zijn opgenomen. Bij overtreding van deze rechtsgoederen volgt wel ook een
straf
o Bv het milieu, de dieren (niet als bezit van de mens maar als dier op zich)
Wat is strafrecht?
= Geheel van rechtsregels
• die de strafbare gedragingen aangeven en de sancties bepalen, hetzij straffen, hetzij
beveiligingsmaatregelen (bv internering) , die op de daders toepasselijk zijn
• die de algemene principes weergeven die op de bestraffing van toepassing zijn
o bv recidive, verzachtende omstandigheden, deelneming
met een onderscheid tussen
• positief strafrecht
o is het fungerende geldende strafrecht, vastgelegd in verdragen, wetten, decreten,
ordonnanties en reglementen
• wijsgering strafrecht
o onderzoekt de rationale en morele funderingen m.b.t. recht v.d. maatschappij om te
straffen, van de doelstellingen van de straffen en van de eigenschappen die straffen
moeten bezitten om hun sociale functies te vervullen
§ Absolute leer: er is iets misdaan, de straf moet volgen. Er is een schuld aan
de gemeenschap die vereffend moet worden. De staat mag straffen louter
omdat het misdrijf gepleegd is. = Vergeldende theorie
• “U wordt gestraft omdat u hebt gezondigd” = “Punitur quia peccatum
est”
§ Relatieve leer: de straf is een middel om misdrijven te voorkomen. Er wordt
niet gestraft omdat de betrokkene het verdient maar omdat het
maatschappelijk nuttig is. Er is een preventieve werking voor het plegen van
het misdrijf of het voorkomen van recidive van dezelfde persoon. =
Preventieve theorie
• “U wordt gestraft zodat er niet meer zou worden gezondigd”= “
Punitur ne peccetur”
= In de praktijk vinden we combinatie vn beide theorieën maar met nadruk op de relatieve leer. Men
gaat dus kenmerken vinden van de absolute leer zowel van de relatieve leer. Dit is ook onderhevig aan
de tendensen in de maatschappij
• Bv onlangs is er beslist dat er geen verjaring kan zijn voor het misdrijf van seksueel misbruik
van een kind
1
,II. Kenmerken van het strafrecht
Het strafrecht is publiek recht
Het SR is onderdeel van het publiek recht. Dit betekent dat er bij het plegen van het misdrijf eerst een
vooral een verticale publiekrechtelijke rechtsverhouding ontstaat tussen de dader van het misdrijf en
de gemeenschap.
• Die gemeenschap draagt het recht tot straffen over aan de staat namelijk het OM
• Deze staat is geen noodzakelijk element van het SR maar enkel een tussenkomende macht
o Deze functie wordt uitgeoefend door het OM die de gemeenschap vertegenwoordigd
en niet de staat
o De procureur des konings leidt het OM maar de naam is misleidend en hij
vertegenwoordigt niet de UVM of de koning
• Het monopolie om te straffen hoort bij de staat te liggen, zij moet dit echter goed uitoefenen
om eigenrichting van de burger tegen te gaan
Daarnaast ontstaat er bij het plegen van een misdrijf ook een horizontale privaatrechtelijke
rechtsverhouding tussen de dader en het slachtoffer
• Deze verhouding maakt geen belangrijk of wezenlijk deel uit van het SR
o Er zijn namelijk misdrijven zonder slachtoffer of waarbij het slachtoffer niet te
identificeren is waarbij er helemaal geen horizontale rechtsverhouding komt vast te
staan
§ Bv: sneller als 120km/h rijden op de snelweg = er is geen slachtoffer
§ Bv: milieu misdrijf is het slachtoffer vaak niet identificeerbaar
o Er is geen initiatief vereist van een slachtoffer om de strafrechtprocedure op te starten,
het OM doet dit op eigen initiatief namens de gemeenschap, dit kan zelfs tegen de wil
van het slachtoffer in
§ Uitzondering: klachtmisdrijven: dan kan het OM maar een strafvordering
instellen nadat er een klacht is van het slachtoffer (bv: laster en eerroof)
o Slachtoffer kan in sommige gevallen strafvordering wel opstarten (klacht met
burgerlijke partijstelling voor onderzoeksrechter of rechtstreekse dagvaarding voor
vonnisgerechten)
§ De rol van het slachtoffer is dan uitgespeeld : hij kan de strafvordering op
bovenstaande manieren wel instellen
§ Maar enkel de staat kan de procedure verder zetten en de straf vorderen
• Het slachtoffer kan enkel nog schadevergoeding vordering
• De private verhouding tussen dader en slachtoffer gaat tegenwoordig het strafproces meer en
meer beïnvloeden
o Bv betrekken van het slachtoffer in de procedure van de voorwaardelijke
invrijheidsstelling
Het strafrecht is legaal recht
Het SR steunt op het legaliteitsbeginsel.
• Legaliteit v.d. incriminatie = geen misdrijf zonder wet (nullem crimen sine lege). Art. 12
G.W.
• Legaliteit v.d. straf = geen straf zonder wet (nulla poena sine lege) Art. 14 G.W
Deze twee grondbeginselen staan beschreven in de GW “de Belgen en hun grondrechten” omdat het
een fundamentele waarborg is tegen willekeur van de OH
Het strafrecht is sanctierecht
Sancties in het privaat recht bestaan ook, maar hebben een andere functies dan strafrechtelijke sancties
(=straffen)
• Privaat recht: voor het particulier belang primeert. Er wordt vooral gestreefd met de sanctie
naar het herstel van de schade na die ontstond na de schending van de rechtsregel. Dit gebeurt
via schadevergoeding
• Strafrecht: hier primeert het publiek belang. De straffen zijn gekenmerkt door leedtoevoeging
die de dader raakt in zijn vrijheid, zijn vermogen of eer
2
, o Leedtoevoeging betekent dat de situatie van de dader voor het plegen van het misdrijf
beter is dan de situatie na het ondergaan van de straf
o Hieraan ontleent de straf haar repressieve en preventieve werking
III. Kernbegrippen van het strafrecht
Misdrijven
= gedragingen waarop de wet een straf stelt. De overtreding van de strafwet maakt dus een misdrijf
uit.
• Oorspronkelijk beperkt tot Boek II van het SWB.
o De beschermde rechtswaarden blijken duidelijk uit de titels (openbare orde, personen,
veiligheid van de staat,…)
• Tegenwoordig heeft de wetgever ook in afzonderlijke wetten strafrechtelijke bescherming
georganiseerd van nieuwe rechtswaarden
o Milieu, sociale zekerheid,…
De techniek is ook gewijzigd: vroeger werden hoofzakelijk positieve daden (iets doen wat niet mag)
die effectief schade veroorzaakten aan de gemeenschap strafbaar gesteld
Tegenwoordig kunnen daarbij ook sommige onthoudingen (iets niet doen wat niet mag) en gevaar
zettende gedragingen misdrijven zijn. Deze laatste zijn strafbaar ook al veroorzaken ze geen schade.
Strafrechtelijke sancties = straffen
= door de wet vastgestelde reacties op de schending v.d. strafrechtelijke normen.
• Klassieke opvatting: de sanctie is een straf = opleggen van leed aan dader (doodstraf,
vrijheidsberoving, aantasting v.h. vermogen, ontzetting uit sommige rechten)
• Op het einde van de 19de eeuw was er een evolutie
o Invoering van beveiligingsmaatregelen t.o.v. minderjarigen (maatregelen van
bewaring, behoeding en opvoeding) en geesteszieken (internering)
o Invoeren van meer en nieuwe straffen (werkstraf, straf onder elektronisch toezicht,
autonome probatiestraf) en bestraffingsmodaliteiten (uitstel, opschorting, probatie)
§ Deze zijn meer gericht op de resocialisering van de betrokkene
De dader
Steeds meer aandacht naar de dader dat ontstaat in de loop van de 19de eeuw
• individueel afstemmen van straffen op persoonlijkheid v.d. dader wat betreft oplegging v.d.
straf (Bv. keuze tss gevangenisstraf of geldboete) maar ook uitvoering v.d. straf (Bv.
probatie).
• Evolutie v.d. begrippen daderschap en schuld:
o Door de wet van 4/5/99 is de invoering van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid
van RP een feit. Zij kunnen dus vanaf dat moment vervolgt worden voor strafbare
gedragingen
o Dit vereist een nieuwe conceptualisering van de begrippen dader en schuld
§ Wanneer is een strafbare gedraging door een RP gepleegd? Wat is het
materiele en morele element bij een strafbare gedraging van een RP
§ Uit wat kan men de schuldvorm (opzet/onachtzaamheid) afleiden voor een
RP?
IV Indeling van het strafrecht
Indeling in twee takken:
• Formeel strafrecht = strafprocesrecht
o = geheel van rechtsregels die beschrijven wie bevoegd is om te oordelen en volgens
welke procedure dat moet gebeuren.
o à Wetboek van Strafvordering (Sv).
• Materieel strafrecht
o = geheel van rechtsregels die beschrijven welke gedragingen strafbaar zijn en welke
sancties daarop van toepassing zijn
o àbestaande uit het Strafwetboek (Sw.) en bijzondere strafwetten
3
