Hoofdstuk 5: Blokken uit de sociologische blokkendoos. Over sociaal
handelen, interactie en communicatie, posities en relaties, rol en status.
1. Sociaal handelen
○ Sociaal handelen (Weber) = Handelen dat zinvol betrokken op dat van anderen.
Handelen dat door de mensen begaan is, is sociaal in de mate dat het betrokken is
op andere. Samenleven is elkaar ontmoeten, dit kan erg verschillen (bv. ruzie of liefde,
verbaal non-verbaal,..), het gemeenschappelijke feit is dat we op elkaar reageren en
rekening houden met elkaar en ons handelen afstemmen op elkaar.
Sociaal handelen ‘... soll ein solches Handeln heißen, welches seinem vom [...]
Handelnden gemeinten Sinn nach auf das Verhalten anderer bezogen wird und
daran in seinem Ablauf orientiert ist.’ (Weber, 1921/1956: 1)
○ Dus niet al het handelen is sociaal (Weber):
1. Sociaal handelen gericht op objecten is geen sociaal handelen (bv. een
plant water geven), ook niet wanneer dit sociaal is aangeleerd (bv. timmeren)
2. Innerlijk gericht handelen (bv. bidden, mediteren) is geen sociaal handelen.
3. Gelijktijdig handelen is geen sociaal handelen, ook wanneer dit het effect is
van maatschappelijke conventies (bv. fietsen die botsen is op zich puur toeval,
het is geen sociaal handelen tenzij men hierdoor met elkaar begint te
discussiëren)
○ Niet-handelen (bv. een uitgestoken hand negeren, niet mee staken,..)en vechten (bv.
discussiëren, ruziemaken,..) is ook sociaal handelen (we houden rekening met de
andere).
○ Verleden, tegenwoordig of toekomstig handelen
⇢ Handelen gericht kan gericht zijn op het verleden, heden of de toekomst.
⇢ Vaak is sociaal handelen een voorbereiding op komende ontmoetingen (bv. je
kleden voor een bepaalde gelegenheid,..)
○ Een ruimere definitie van sociaal handelen, waarbij vormen die Weber uitsluit toch
onder sociaal handelen terechtkomen
⇢ Materiële voorwerpen (artefacten) (bv. artefacten zoals een stoplicht, een
fiets, het slecht wegdek,..) bezitten toch een sociale lading door hun
symbolische waarde / betekenis die ons bij onze opvoeding is meegegeven
(bv. fietsen die botsen kan komen doordat ze andere opvattingen hebben over
groen en rood licht of doordat ze in een ander land en dus andere context
terecht komen)
⇢ Ook innerlijk gericht handelen is sociaal handelen volgens deze definitie (bv.
bidden doen je uiteindelijk vaak in aanwezigheid van / samen met andere).
○ 4 grond categorieën van sociaal handelen
1. Affectief / emotioneel sociaal handelen = Handelen als uitdrukking van
gevoelens (bv. trouwen omdat je liefdesgevoelens wilt tonen)
, ⇢ Handelen dat niet doelgericht is en evenmin refereert aan een
waarde.
⇢ Uitdrukking van een instinctieve, zintuiglijke, emotionele of
passionele toestand (bv. woede tonen, angst laten zien, haat uiten,
passie en verdriet,..)
⇢ Emotioneel handelen is onderhevig aan maatschappelijke
regulering, hoe we emotioneel reageren verschilt van tijd, cultuur en
omstandigheid. We zullen onze emoties op een sociaal
aanvaardbare manier tot uiting brengen (bv. In het westen is rouwen
droevig en sober, in Mexico is het rouwen feestelijk en in de
islamitische cultuur zijn er klaagvrouwen,..)
⇒ Dit is aan het afzwakken, mensen uiten meer hun gevoelens
hoe zij dat willen.
2. Traditioneel / quasi-automatisch sociaal handelen = Handelen dat je doet
omdat je zo gesocialiseerd bent (bv. trouwen omdat het een traditie is)
⇢ Onbewust volgen van diep ingewortelde gewoonten (bv.
beleefdheidsregels, kerstboom zetten,..)
⇢ Handelen dat we vaak niet beseffen. En worden van generatie op
generatie doorgegeven
3. Waarderationeel sociaal handelen = Handelen omdat je iets waardevol
vindt (bv. trouwen omdat je dat waardevol vindt)
⇢ Geïnspireerd door de overtuiging dat handelen een intrinsieke waarde
bezit (bv. iets doen met vrienden omdat je dat waardevol vindt)
⇢ Je handelt waarderationeel omwille van het waardevolle van het
handelen zelf, onafhankelijk van het resultaat.
4. Doelrationeel sociaal handelen = Handelen om een doel te bereiken (bv.
trouwen voor geld)
⇢ Gericht op het systematisch verwezenlijken van weloverwogen
doelstellingen.
⇢ Doelrationeel: Afweging van verschillende doelstellingen of
middelen en mogelijke neveneffecten worden rationeel beoordeeld
(bv. Lunchen met zakenman om deal binnen te halen ‘Als ik daar een
goede relatie mee opbouw dan kan ik een bepaalde deal binnenhalen’)
⇢ ‘Netwerken’ belangrijke vorm van doelrationeel sociaal handelen.
!!! Sociaal handelen is slechts zelden uitsluitend onder het ene of het ander type
onder te brengen.
○ Economisch sociaal handelen
⇢ Volgens Weber is economisch sociaal handelen (en bureaucratische
organisaties) een goed voorbeeld van doelrationeel sociaal handelen.
⇢ We kunnen ons afvragen of veel van het huidig economisch sociaal
handelen nog wel het etiket ‘doelrationeel’ heeft (bv. heeft de verspilling van
