HOOFDSTUK 1: HET BROZE BONDGENOOTSCHAP TUSSEN DE GROTE
DRIE VALT UIT ELKAAR
DE WEG NAAR DE KOUDE OORLOG IN ZES TOPONTMOETINGEN
Beginnen bij WOII
Radicale transformatie van de wereldorde als gevolg
- ontstaan van een bondgenootgenootschap en eerste tekenen van breuken in het
bondgenootschap = aanloop naar de Koude Oorlog
- de dynamiek in het bondgenootschap illustreert de veranderende
machtsverhoudingen in het bondgenootschap
Overstijgen van West-Europees perspectief op WOII
- focus op ontwikkelingen in Centraal en Oost-Europa, waar er sprake was van sterk
vertekende grenzen
- focus op ontwikkelingen in de Stille Zuidzee (‘Pacific War’), deze gebeurtenissen
hebben een stempel gedrukt op de internationale politiek na 1945
Ontstaan van het bondgenootschap tussen de Grote Drie
Juni 1941 Operatie Barbarossa
= Duitsland van de Sovjet Unie binnen langs drie fronten tegelijk en schendt hierbij
het Molotov Ribbentrop Pact van augustus 1939 (niet aanvalspact)
Stalin is zeer verrast en predikt hierna een zeer patriottistisch discours, dit is dan ook
de reden waarom hij bij vele Russen zo’n held is ondanks alle gruwelijkheden die hij
beging, de Russische geschiedschrijving benadrukt de rol van Stalin bij het verslagen
van de nazi’s
“Wij hebben een non-agressie-pact met Duitsland. Duitsland is volop bezig met de
oorlog in het westen en ik weet zeker dat Hitler niet het risico zal nemen om een
tweede front te openen door de Sovjet-Unie aan te vallen. Hitler is niet achterlijk en
begrijpt dat de Sovjet-Unie geen Polen, geen Frankrijk en zelfs geen Engeland is.”
(Reactie van Stalin op waarschuwing over aanval in juni 1941 volgens mémoires
van Generaal Zjoekov)
Wie zijn de Grote Drie?
- Verenigde Staten, Roosevelt
- Verenigd Koninkrijk, Churchill
- Sovjet Unie, Stalin (≠ Rusland)
o Estland, Letland, Litouwen, Armenië, Georgië, Kazachstan, Oekraïne,
Azerbeidzjan, Tadzjikistan, Turkmenistan, Oezbekistan, Kirgizië, Wit-
Rusland, Moldavië
Operatie Barbarossa was verrassing qua:
- Timing (voor Stalin)
- Locatie (voor Stalin)
- Gevolg (voor Hitler)
, o Lent and Lease act werd uitgebreid naar de Sovjet Unie (bruikleen van
materieel)
o had zeker niet verwacht dat de SU zoveel dichter naar de VS en het VK
toe zou groeien
SU in drie richtingen aanvallen
kj
- Zuiden/Krim: Donets Basin
(steenkoolmijnen) + strategische
ligging met een ijsvrije haven
- Oranjerood: gebieden waar zeer
intens is gevochten
De aanloop naar de Koude oorlog in zes topontmoetingen
1. Top van Casablanca (januari 1943)
2. Top van Caïro (nov. 1943)
3. Top van Teheran (28 nov. – 1 dec. 1943)
4. Top van Moskou (9-17 okt. 1944)
5. Top van Jalta (4-11 feb. 1945)
6. Top van Potsdam (17 juli – 2 aug. 1945)
De Top van Casablanca
Churchill en Roosevelt, niet Stalin maar wel de Gaulle
- Stalin ging niet op de uitnodiging in omdat hij vroeg naar een bijkomend front
omdat de SU proportioneel het meeste moest doen in de strijd tegen de nazi’s
- Slag om Stalingrad was volop aan de gang
Agenda: Roosevelt nam het initiatief en had een naoorlogse wereldvisie
- Atlantisch Handvest was al ondertekend
- Bespreken van volgende stappen na het verdrijven van Duitsland uit Noord-Afrika
Afspraken
- Akkoord over offensief tegen Italië: toegave van Roosevelt aan Churchill
- Eis voor onvoorwaardelijke overgave van de asmogendheden na het verliezen van
de oorlog
o essentie: geen onderhandelingen of compromissen met de asmogendheden
o nu gekend als de VN
o bedoeling: wegnemen van elke kiem voor een nieuwe oorlog én belangrijk
signaal aan de SU om geen apart pact af te sluiten
, “The elimination of German, Japanese, and Italian war power means the
unconditional surrender by Germany, Italy, and Japan. That means a reasonable
assurance of future world peace. It does not mean the destruction of the
population of Germany, Italy, or Japan, but it does mean the destruction of the
philosophies in those countries which are based on conquest and the subjugation
Reacties
- Internationale verbazing: top + reis in grootste geheim
- zeer sterke profilering van Roosevelt en VS als nieuwe wereldmacht
- Stalin ziet afspraken als gericht tegen SU
- de Gaulle (Fr.) voelt zich vernederd door Roosevelt want Casablanca (Marokko) was
Frans territorium + Roosevelt had zich gepositioneerd als voorstander van de
dekolonisatie
- snel ontstaan van onduidelijkheid betekenis « onvoorwaardelijke overgave » (zie
latere discussie rond overgave Japan) na verslaan van fascistisch regime Mussolini
(Italië)
Betekenis
“Hoe dan ook kon het niemand ontgaan hoe symbolisch de bijeenkomst was: de
leiders van de twee belangrijkste westerse democratieën, die bijeenkwamen met hun
chefs van staven op het nog gehavende slagveld in een vreemd land om de verdere
strategie en militaire operaties te beramen tegen het Duitsland van Hitler, het Italië
van Mussolini en het Japan van Hirohito.
Er zouden zich stellig problemen voordoen, vooral van politieke aard – maar de
nieuwe, dominante rol van de Verenigde Staten was onmiskenbaar.”
Uit: Hamilton N. (2016) Roosevelt vs. Churchill: bevelhebbers in oorlog -1943
Slag om Stalingrad, aug ’42 – feb ‘43
- meest gruwelijkste veldslagen in de moderne oorlogsgeschiedenis, ‘Rattenkrieg’
- Symbolisch belang
o vernoemd naar Stalin
o ellende en totale vernietiging WOII
o verheerlijking van heldenmoed
‘De Grote Vaderlandse Oorlog’
overwinning van de SU op nazi Duitsland is iets waar de Russen zeer
trots op zijn
Het Westen erkent de belangrijke rol van de SU niet
o strategische ligging: olievelden in Kaspische zee
WOII in de Sovjet Unie = De Grote Vaderlandse Oorlog
- cruciale periode in het collectieve geheugen
- veel doden: 27 miljoen slachtoffers
- Beleg van Leningrad
o 2,5 jaar
o september 41- 27 januari 1944
o één van de speerpunten in de nieuwe cultus van de DGVO
, o realiteit vs. mythe
de Sovjetbevolking moest twee oorlogen tegelijkertijd proberen te
overleven: de strijd tegen Hitler én de strijd tegen het Stalinregime
‘geen stap terug’- order
opgepakt als men durfde terug te deinzen
De Cairoconferentie
Churchill, Roosevelt en Tsjang Kai-Sjiek (vertegenwoordiger nationalistisch China)
- Stalin is weer niet aanwezig: Japan en de SU hebben een niet-aanvalsverdrag en hij
wilt Japan niet schofferen door met China te onderhandelen
- link met Pacific War
Net voor Teheranconferentie: ‘voorbode van’
Afspraken
- Japan moet zich onvoorwaardelijk overgeven
o Alle sinds 1894 veroverde gebieden teruggeven (Korea, Mantsjoerije,
Formosa)
o Schriftelijke belofte Tsang Kai-Sjek om te blijven vechten tegen Japan
doet dit ook echt
Belang
- nationalistisch China wordt op gelijke voet als één van de grootmachten erkend
o echtgenote TKS heeft een zeer belangrijke rol gespeeld, wordt later ook first
lady
- de afspraken van de Pacific War worden zonder Stalin gemaakt
De Top van Teheran
Initiatief van Roosevelt: eerste face tot face meeting van de Grote Drie
- Wou zeer graag met Stalin samenzitten: geruststellen dat ze Stalin ook mee aan boord
willen hebben en dat er geen anti- Sovjet Unie front is
- Maar het beloofde tweede front van Frankrijk is er nog steeds niet
- Sovjet Unie is noodzakelijk om samen met de VS Japan op te knieën te dwingen
- Stalin aan boord krijgen voor een nieuw internationaal orgaan (VN): Great Design
“De top in Teheran was gepland om Roosevelts stokpaardje vleugels te geven: de oprichting van een internationaal
orgaan, een efficiëntere versie van de Volkenbond waarvan alle landen van de wereld lid moesten worden. Zo’n
organisatie was volgens hem de beste, zelfs enige manier om de vrede in de wereld te bewaren. Ze zou een forum bieden
waarop elke lidstaat zijn grieven kenbaar zou kunnen maken. [...] In bepaalde gevallen zou de organisatie bovendien het
gezag hebben om in te grijpen. Roosevelt voorzag vier supermachten – die als de politiemannen van de wereld zouden
optreden. Deze vier zouden méér macht hebben dan andere landen en na de oorlog de wereldorde bepalen.”
Uit: Butler, S. (2015). Roosevelt en Stalin: Portret van een partnerschap. Amsterdam: Hollands Diep.
Four Policemen: VS, VK, China, SU
