lOMoARcPSD|2374147
Samenvatting: Juridisch kader van de cultuursector
5 clusters
1. Bescherming van de kunst
2. Kunsten als sociaal
3. Kunst en organisatie
4. Kunst en geld
5. Kunst over de grenzen
Doelstellingen:
- Detectie
- Definiëring
- Oplossing
- Outsourcing
- Beleidsondersteuning en belangenverdediging vb. DSM-wetgeving
Tendensen
- Internationalisering
- Ondernemerschap
- Digitalisering
- Flexibilisering
- Nieuwe samenwerkingsvormen
- Aanvullende financiering
- Fair practices
- Precariteit van de cultuurwerker
Inhoudstafel
Inleiding ......................................................................................................................................3
1 Bescherming van de kunst ....................................................................................................3
1.1 Intellectuele eigendom ..................................................................................................................... 3
1.1.1 Inleiding ........................................................................................................................................................ 3
1.1.2 Octrooien ...................................................................................................................................................... 5
1.1.3 Merkenrecht ................................................................................................................................................. 6
1.1.4 Tekeningen- en modellenrecht ..................................................................................................................... 7
1.1.5 Auteurs- en naburige rechten ....................................................................................................................... 8
1.1.6 Discusssie case ............................................................................................................................................ 19
1.1.7 Capita Selecta.............................................................................................................................................. 20
1
, lOMoARcPSD|2374147
1.2 De overeenkomst ............................................................................................................................ 20
1.2.1 Algemeen .................................................................................................................................................... 20
1.2.2 De precontractuele fase.............................................................................................................................. 22
1.2.3 Auteurscontracten ...................................................................................................................................... 24
1.2.4 Verzekeringen ............................................................................................................................................. 34
1.2.5 Capita selecta .............................................................................................................................................. 36
2 Kunsten als sociaal laboratorium ........................................................................................ 36
2.1 Arbeidsrecht.................................................................................................................................... 36
2.1.1 Inleiding: de aard van de relatie ................................................................................................................. 36
2.1.2 De kunstenaar, een uitbreidingscategorie .................................................................................................. 40
2.1.3 Individueel arbeidsrecht ............................................................................................................................. 41
2.1.4 Collectief arbeidsrecht ................................................................................................................................ 50
2.1.5 Capita selecta .............................................................................................................................................. 54
2.2 Sociale Zekerheid ............................................................................................................................ 54
2.2.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 54
2.2.2 Begrip kunstwerker en de kunstwerkcommissie ........................................................................................ 55
2.2.3 Werkgever en zelfstandige: sociale zekerheid ............................................................................................ 58
2.2.4 Occasionele inkomsten ............................................................................................................................... 62
2.2.5 Kostenvergoedingen ................................................................................................................................... 63
2.2.6 Auteurs- en naburige rechten ..................................................................................................................... 64
2.2.7 Kunstwerkuitkering ..................................................................................................................................... 65
2.2.8 Case ............................................................................................................................................................. 69
2.2.9 Capita Selecta.............................................................................................................................................. 70
3 Kunst en organisatie ........................................................................................................... 70
3.1 Organisatie van de cultuursector .................................................................................................... 70
3.1.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 70
3.1.2 Bouwblokken van een organisatie .............................................................................................................. 71
3.1.3 Verschillende organisatievormen ............................................................................................................... 74
4 Kunst en geld ...................................................................................................................... 84
4.1 Inkomstenbelastingen..................................................................................................................... 84
4.1.1 Personenbelasting....................................................................................................................................... 86
4.1.2 Vennootschapsbelasting ............................................................................................................................. 92
4.1.3 Rechtspersonenbelasting ............................................................................................................................ 92
4.1.4 Belasting van niet-inwoners ........................................................................................................................ 95
4.1.5 Casussen ..................................................................................................................................................... 96
4.2 Btw .................................................................................................................................................. 98
4.2.1 Wat is btw? ................................................................................................................................................. 98
4.2.2 Waar wordt de btw geregeld? .................................................................................................................... 99
4.2.3 Wie valt onder die regelgeving? ................................................................................................................. 99
4.2.4 Wat wordt belast? .................................................................................................................................... 100
4.2.5 Hoeveel bedraagt de belasting? ............................................................................................................... 101
4.2.6 Soorten belastingplichtigen ...................................................................................................................... 101
4.2.7 Administratieve verplichtingen ................................................................................................................. 103
4.2.8 Bijzondere aandachtspunten .................................................................................................................... 104
5 Kunst over de grenzen ...................................................................................................... 104
5.1 Inleiding ........................................................................................................................................ 104
5.2 Wat zien we niet? ......................................................................................................................... 107
5.2.1 Toelating werken in België ........................................................................................................................ 107
5.2.2 Visaproblematiek ...................................................................................................................................... 108
5.3 Coordinatie van sociale zekerheid ................................................................................................ 109
5.3.1 Europese unie ........................................................................................................................................... 109
5.3.2 Internationaal ........................................................................................................................................... 118
5.4 Arbeidsrechtelijke detachering (EU) ............................................................................................. 118
6 Oefeningenreeksen........................................................................................................... 123
6.1 Cluster 1 & 2.................................................................................................................................. 123
6.2 Cluster 3 & 4.................................................................................................................................. 129
6.3 Cluster 5 ........................................................................................................................................ 133
2
, lOMoARcPSD|2374147
Inleiding
! fysiek voorwerp >< de rechten die hierop rusten
Kunstenaarsstatuut
= specifieke regels in de werkloosheidsregeling voor kunstenaars
= gevolg van een bepaalde manier van werken
= kunstenaarskaart: alternatief aan de vrijwilligersvergoeding, maar hoger
Vanaf 2024: een vorm van erkenning als professioneel kunstenaar dat je toegang geeft tot bepaalde
voordelen
1 Bescherming van de kunst
1.1 Intellectuele eigendom
1.1.1 Inleiding
Intellectuele eigendom
Intellectuele eigendommen zijn beschermt onder het auteursrecht. Dit zijn zaken als boeken,
schilderijen, muziek en de uitvoering ervan, merken.
Er bestaat een verschil tussen het hebben van een fysiek voorwerp en het hebben van de rechten
die hierop rusten
Kunst kan publiek domein worden als de auteursrechten hierop zijn verlopen - deze vallen meestal
automatisch weg 70 jaar na het overlijden van de kunstenaar.
Soorten intellectuelle eigendom:
Industriële eigendomsrechten: verplichte registratie met een uitzondering van tekeningen- en
modellenrecht zal ook leiden tot een beperkte bescherming bij niet-registratie
Artistieke eigendomsrechten: geen verplichting tot registratie, het recht ontstaat vanzelf. Voor
3
, lOMoARcPSD|2374147
extra bescherming en om het recht te kunnen afdwingen kan toch een registratie worden
afgedwongen
Basisvoorwaarden van bescherming zijn vaak zeer gelijklopend binnen Europe en daarbuiten. Vb.
Nieuwe DSM-richting die oplossingen moet gaan bieden voor de auteursrechten op bijvoorbeeld
YouTube en de vergoeding die hier tegenover staat.
Bronnen:
- Boek XI Wetboek Economisch Recht (WER)
- Benelux Verdrag voor de Intellectuele Eigendom
- EU richtlijnen en verordeningen
- Internationale Verdragen en Conventies
o Conventie Bern (1886), auteursrechtenconventie (1952) en Rome (1961)
o TRIP 1994
o WIPO 1996
Gemeenschappelijke eigenschappen:
- Vrijwaring investeringen en ontwikkelingen
o Innovatie & creativiteit
o Incentive tot creëren en innoveren - bescherming van een bepaalde inspanning dat
ervoor zorgt dat andere hier niet zomaar mee aan de slag kunnen gaan zonder
hiervoor een vergoeding te betalen
- Strategische voordelen
o Belemmering markttoegang
o Niet uitgeput door gebruik
- Beperkt in duur kan men van deze monopolie
- Immaterieel (vast actief)
- Verbod en exclusiviteit - iemand die zonder toestemming gebruik maakt van bijvoorbeeld je
uitvinding zal je kunnen aanklagen
4
, lOMoARcPSD|2374147
Vb. Coca-Cola heeft bijvoorbeeld geen octrooi aangevraagd voor hun geheime recept. Indien ze dit
wel zouden doen zouden ze dit recept publiek moeten maken en aangezien het octrooi beperkt is in
de tijd zouden mensen dit na 20 jaar perfect na kunnen maken.
1.1.2 Octrooien
Beschermingsvoorwaarden
- Uitvinding
- Nieuw
- Nog geen deel van de stand van techniek
o Alles wat op de moment van de aanvraag nog niet bekend of openbaar was
o Mondeling, schriftelijk of op welke wijze dan ook
o Ook octrooiaanvragen die nog niet openbaar zijn gemaakt behoren tot de stand der
techniek
- Inventief
o In casu beoordeling door vakman
o Als niet op een voor de hand liggende wijze voortvloeit uit de stand der techniek
- Industrieel toepasbaar
- Geoorloofd - niet tegen de openbare orde/ethische vraagstukken
Octrooigerechtigde
- Uitvinder: diegene die de uitvinding tot stand heeft gebracht - natuurlijk persoon/individu of
individuen
- Recht octrooi aan te vragen
o Uitvinder, of
o Rechtverkrijgende - iemand die het recht krijgt om het octrooi neer te leggen en
registeren vb. werkgever/werknemer
§ Per overeenkomst verkregen van uitvinder
§ Uitvinder behoudt morele vaderschapsrecht (naamsvermelding)
o Houder/eigenaar
§ Octrooiaanvrager
§ ‘Revindicatievordering’ - als er fouten gebeuren bij de octrooiaanvraag kan je
deze rechtzetten via deze vordering
- Creaties in dienstverband
5
, lOMoARcPSD|2374147
o Schriftelijke afspraken maken
o Bij gebrek aan afspraken: drie categorieën (rechtspraak)
§ Dienstuitvindingen: onderdeel normale of speciaal opgedragen taak
werknemer (WG) - tot zijn functie behoort het zoeken naar nieuwe technieken
en het maken van nieuwe uitvindingen
§ Afhankelijke uitvindingen: aantoonbaar verband tussen activiteiten
onderneming en uitvinding (WG)
§ Vrije uitvindingen: op eigen initiatief, buiten de werkuren, met eigen middelen
Beschermingsduur
- Principe: 20 jaar na indiening octrooivraag
- Nietigverklaring
- Verloop
- Verval
- Niet-gebruik
- Afstand en herroeping
o Afstand: ex nunc - vanaf heden mag iedereen het gebruiken
o Gehele of gedeeltelijke herroeping: ab initio - vanaf de aanvraag mag iedereen het
gebruiken
1.1.3 Merkenrecht
Beschermingsvoorwaarden
- Een teken vatbaar
- Voor grafische voorstelling
- Waarmee een product of dienst wordt onderscheiden
- Individueel of collectief
- Beschikbaar
Beschermingsomvang
- Territorium: lang, BENELUX, EU, internationaal
- Klasse (specialiteitsbeginsel) -
- Verwarring - merken met bijvoorbeeld dezelfde naam mogen naast elkaar bestaan als ze in
een verschillende klasse zitten, tenzij ze zouden kunnen leiden tot verwarring
6
, lOMoARcPSD|2374147
Soorten
- Woordmerk
- Beeldmerk
- Kleurmerk
- Vormmerk
- Geluidsmerk
- Geur-, smaak- en testmerken - subjectief waardoor bescherming hiervoor krijgen zeer
moeilijk is
- Samenstelling van verschillende elementen kan eveneens leiden tot bescherming
Vb. De handtekening van Magritte is als merk geregistreerd. De auteursrechten zullen na 70 jaar
vervallen, maar het merkenrecht zal tot in de oneindigheid verlengd kunnen worden - dit houdt in dat
na 70 jaar zijn schilderijen gekopieerd kunnen worden, maar steeds zonder zijn handtekening.
Beschermingsduur
- Verplichte registratie
- Basistermijn: 10 jaar en ‘onbeperkt’ verlengbaar
- Vrijwillige doorhaling
- Verval
- Nietigverklaring
- Gedongen
- Optreden tegen een inbreuk
1.1.4 Tekeningen- en modellenrecht
Beschermingsomvang
- Geregistreerd tekeningen en modellenrecht
- Niet-geregistreerd tekeningen en modellenrecht
- Geografisch gebied: depot
o BENELUX
o Europees
o Internationaal
Beschermingsduur
- Geregistreerd tekeningen en modellenrecht
7
, lOMoARcPSD|2374147
o 5 jaar
o Te hernieuwen tot 25 jaar
- Niet-geregistreerd tekeningen en modellenrecht
o 3 jaar vanaf eerst publiek tentoongesteld
- Doorhaling
- Nietigverklaring
- Optreden tegen een inbreuk
1.1.5 Auteurs- en naburige rechten
Dualistische systeem: een auteur geniet de vermogensrechten (= geld verdienen) en de morele
rechten (recht op naamsvermelding - integriteitsrecht) van zijn creatie.
Beschermingsvoorwaarden
Wat is beschermd?
- Werken van letterkunde en kunst
o Moet ruim geïnterpreteerd worden
o Muzikale werken, literaire werken, beeldende kunstwerken, toneelwerken,
cinematografische werken
- Software- en databanken
- Voorwaarden
o Concrete vorm
§ Werk moet in welbepaalde vorm gegoten zijn, maar vastlegging is niet vereist
(moet zintuigelijke waarneembaar zijn)
§ Ideeën, principes, theorieën, systemen en methodes worden niet beschermd,
want behoren tot het openbare domein Vb. Als deze manier van denken wel
van toepassing zou zijn zou de eerste die het idee had om een schilderij te
maken met olie op doek, zou niemand anders deze techniek kunnen
gebruiken
o Oorspronkelijkheid (originaliteit)
o Originaliteit
§ Subjectief element
§ Definiëring door rechtspraak en rechtsleer
• Eigen intellectuele schepping van de auteur: creatie van de menselijke
8
, lOMoARcPSD|2374147
geest - software: een oplossing moet gevonden worden voor een
probleem, er zijn verschillende manieren om tot deze oplossing te
komen - fotografie: er moeten keuzes gemaakt worden qua belichting,
invalshoek, filtertijd…
• Terug te vinden in het werk
Voorbeelden:
- Antwerpen, 29 juni 2009
"De slogan «Maten, Makkers, Maes» bevat een unieke combinatie van drie woorden. De
alliteratietechniek wordt hier creatief aangewend. De keuze van die drie woorden alsmede
de opbouw van de slogan getuigen van de vindingrijkheid van de auteur. Of die slogan
voortspruit uit een plotse intuïtie of het resultaat is van een langdurige intellectuele
inspanning van de auteur doet er niet toe. De integratie van de merknaam in de slogan vormt
geen hinderpaal voor de auteursrechtelijke bescherming waarvan deze slogan geniet."
- Kortrijk, 15 april 2007
Het concept van de winterbrochure 2005 maakt een auteursrechtelijk beschermd werk uit in
de zin van de auteurswet 1994. Dit originele karakter blijkt uit de oorspronkelijke combinatie
van een aantal kenmerken die verenigd zijn in en die aanleiding gegeven hebben tot het
gekende concept. Het gaat meer bepaald over de lay-out, het gebruik van een bovenband,
een onderband, een infokolom, een uniform kleurgebruik en het gebruik van labels en eye-
catchers. Daar waar de gebruikte elementen op zich niet origineel zijn, heeft de eiseres door
middel van een oorspronkelijke combinatie van al dan niet originele elementen vorm gegeven
aan het concept van de brochure, die getuigt van een oorspronkelijkheid die het resultaat is
van haar persoonlijke visie. In het combineren van bepaalde elementen tot een
samenhangend en overzichtelijk geheel, schuilt juist de kracht van een goed ontwerp, die
het resultaat is van de persoonlijke visie van haar ontwerper, in functie van de noden en
behoeften van de klant.
- Brussel, 21 maart 2003
‘De inkomhal die bij het optrekken van het gebouw het voorwerp is geweest van een
bijzondere inrichting en die bijdraagt tot de algemene harmonie van het gebouw,
deuitdrukking is van een intellectuele inspanning van de architect en verdient de
bescherming van de wetgeving op het auteursrecht.’
Hoe te beschermen?
- Geen vormvereiste: registratie is in principe niet nodig
- Maar
9
, lOMoARcPSD|2374147
o Registratie kan nuttig zijn - er moet bewijs kunnen zijn van wie de eerste is als men
naar de rechtbank zou stappen
o Onafhankelijke creatie - lang niet iedereen kan weten dat iets anders reeds bestond,
hoe kan je bewijzen dat je hiervan nog niet op de hoogte was
o i-DEPOT
o Registratie beheersvennootschap
o Notaris
o Wat met (c)
§ Weinig juridische waarde - toont aan wie de houder van de rechten is & toont
aan dat er mogelijks auteursrechtelijke rechten op rusten, maar het geeft geen
bescherming door het op een werk te zetten
Houder van de rechten
- Auteur is de natuurlijke persoon die de auteursrechtelijke creatie daadwerkelijk tot stand
brengt of bracht (XI.170 WER)
- Vermoeden van houderschap voor diegene wiens naam vermeld is
o Houder = niet noodzakelijk oorspronkelijke auteur
o Rechtspersoon wordt niet automatisch als houder
§ Behoudens: vermoeden van overdracht of schriftelijk bewijs
- Vrijwaringen in bijvoorbeeld de communicatiesector:
o “De Ontwerper garandeert dat hij of zij de houder is van alle Intellectuele
Eigendomsrechten van toepassing op de Ontwerpen en dat het Commercialiseren
van de Intellectuele Eigendomsrechten van toepassing op de Ontwerpen geen
inbreuk maakt op de Intellectuele Eigendomsrechten van een derde partij. De
Ontwerper zal Opdrachtgever vrijwaren en schadeloos stellen in geval van claims van
derden die het tegendeel beweren.”
10
