1
Inleiding epidemiologie
epi(op)-demi(mensen)-ologie(studie)
Historiek
● Hippocrates van Kos: ‘ziekte kan gerelateerd zijn aan omgeving’
● Domitiud Ulpanius: life table
○ sterftetabel, statistisch overzicht van sterftecijfers in een bevolking
● Avicenna: ‘ziektes worden verspreid door besmetting’, ‘quarantaine’
● Thomas Sydenham: bijhouden van gegevens en belang van nauwkeurige observatie
● John Graunt: bills of mortality (wekelijkse mortaliteitsstatieken in Londen) met sinds
1603 ook de doodsoorzaak erbij
○ demografie en epidemiologie
● Christiaan Huygens: een methode voor schatting van levensverwachting gebaseerd
op de tabellen van Graunt
● Bernardino Ramazzini: vader van de arbeidsgeneeskunde en industriële hygiëne,
beschrijving van verschillende beroepen en de ziektes die er vaak bij voorkomen
● Percival Pott: merkt op dat scrotumkanker veel voorkomt bij schoorsteenvegers en
stelt mechanismen voor om dat te voorkomen
● James Lind: experimenten met scheurbuikpatiënten
● Daniel Bernoulli: model voor prevalentie van de pokken
● Ignaz Semmelweis: introduceert handen wassen en ontsmetting na observaties van
kraamvrouwenkoorts
● John Snow
○ markeert elk sterfgeval van cholera op een kaart → meeste rond één
waterpomp met water van een bepaald bedrijf
○ bedrijf haalde water uit een besmet gebied in tegenstelling tot andere
bedrijven
● Janet Lane-Clayton: longitudinaal cohortonderzoek, t-test en case-control study naar
oorzaken van borstkanker
Hedendaagse epidemiologen
°Austin Bradford Hill: Bradford Hill criteria voor causaliteit p27
°Richard Doll: verband tussen roken en longkanker
°Geoffrey Rose: strategieën voor het verbeteren van de gezondheid
- hoog-risico strategie: klinisch georiënteerde benadering van preventieve
geneeskunde → richten op kwetsbare bevolkingsgroepen
- bevolkingsstrategie: heel de populatie ondergaat preventieve geneeskunde
→ groot aantal mensen met klein risico kan leiden tot meer ziektegevallen dan klein aantal
met hoog risico
, 2
framingham heart study (FHS) voor onderzoek naar risicofactoren van cardio-vasculaire
aandoeningen, whitehall studies voor sociale en beroepsgebonden invloeden op
gezondheid, nurse’s health studies (NHS) voor verschillende oorzaken van kanker en
hartaandoeningen, …
Wat is epidemiologie?
→ de studie van epidemieën en hoe ze te voorkomen
→ onderzoek naar de verdeling van ziektes en de factoren die dat beïnvloeden
→ onderzoek naar de verdeling1 en determinanten2 van gezondheidsgerelateerde
toestanden3 en gebeurtenissen in populaties4 + toepassing van onderzoek op de
beheersing5 ervan
1) verdeling
- tijd, plaats en categorieën of subgroepen die zijn aangetast in een populatie
(patroon) en frequentie van die aantasting
2) determinanten
- alle fysische, biologische, sociale, culturele, economische en gedragsfactoren die de
gezondheid beïnvloeden → persoonsgebonden
3) gezondheidsgerelateerde toestanden en gebeurtenissen
- ziekten, doodsoorzaken, gedrag, reactie op preventieve programma’s en gebruik van
gezondheidsaanbod
4) populaties
- epidemiologie focust zich op groepen mensen en niet op individuele patiënten
5) beheersing
- ontwikkelen en evalueren van interventies om ziektes te beheren → toegepaste en
klinische epidemiologie
epidemiologie omvat surveillance, observatie, testen van hypothesen, analytische research
en experimenteel onderzoek
Doel epidemiologie
- onderzoek naar oorzaak van ziekten en overdrachtswijzen
- omvang van ziekte in een gemeenschap bepalen
- bestuderen van natuurlijke geschiedenis en prognose van een ziekte
- evalueren van bestaande/nieuwe preventieve en therapeutische maatregelen
- vormen van gezondheidszorg
- basis vormen voor beleidsbeslissingen
drie types studies om vragen te beantwoorden:
1) descriptieve studies: niet-causale analyses die waargenomen gegevens beschrijven
2) prescriptieve studies: uitspraken of voorspellingen doen door gebruik te maken van
geobserveerde gegevens
, 3
3) causale studies: causale effecten van risicofactoren en blootstellingen op een
bepaalde ziekte onderzoeken
een epidemioloog telt de gevallen van een bepaald fenomeen, deelt door de grote van de
populatie en vergelijkt met andere studies
Descriptieve en analytische epidemiologie
descriptief: verdeling van een ziekte onderzoeken en de kenmerken van de verdeling zoals
tijd, plaats en individuen observeren descriptieve studies
→ community health studies
analytisch: een specifieke hypothese over de relatie tussen een ziekte en een vermoedelijke
oorzaak testen door een epidemiologische studie uit te voeren die blootstelling relateert aan
de ziekte prescriptieve en causale studies
→ cohort studie en case-control studie
Biostatistieken en public health
epidemiologie omvat het begrijpen van de etiologie, ontwikkeling en behandeling van een
ziekte → gegevens die dan worden geanalyseerd door de methoden van biostatistieken
⇒ allebei theoretisch
public health (volksgezondheid) brengt deze zaken in de praktijk om ziekten in een populatie
onder controle te houden
- voorkomt ziekten
- verlengt de levensverwachting
- bevordert en beschermt de gezondheid → gezondheidszorg
maakt gebruik van georganiseerde middelen in de gemeenschap zoals de overheid,
onderwijs en urban planning
! wil ziekte vooral voorkomen, minder gericht op genezen
health prevention of preventieve geneeskunde
- primair preventief: interventie voor de ziekte
→ vaccinaties, niet roken, niet te veel suiker en vet eten, …
- secundair: screenings en onderzoeken om ziektes al in vroege stadia op te sporen →
mammografie, bloedonderzoeken, …
- tertiair: een ziekte stoppen of afremmen na een diagnose
→ chemotherapie, revalidatie, …
epidemiologie onderzoekt de ziekte, identificeert de groepen die het grootste risico lopen,
evalueert maatregelen en effectiviteit van gezondheidszorg en zorgt voor een basis om
beslissingen ivm het beleid te kunnen maken
⇒ kernwetenschap van public health
, 4
gezondheidsproblemen oplossen:
Planningscyclus
1. meten/vastleggen belang van aandoening door
- prevalentie, incidentie, mortaliteit en aantallen
- afgeleide frequentiematen (levensverwachting,
QALY en DALY)
2. causaliteit
- belangrijkste vermijdbare oorzaken zoeken
- mogelijke interventies bepalen
3. meten van de effectiviteit van de interventies
- kwalitatief onderzoek: PROMs = patient reported outcome measures
- kwantitatief onderzoek: percentage van de reductie in mortaliteit/morbiditeit na de
invoering van de interventie bepalen
- efficaciteit is hoe goed een interventie werkt onder ideale omstandigheden
- implementation fidelity is in hoeverre het gebruik van de interventie correct wordt
toegepast
4. efficiëntie
- maat voor relatie tussen bereikte resultaten en inspanning in verband met geld,
mankracht en tijd (epidemiologie + gezondheidseconomie)
5. implementatie
- beslissing om specifieke interventie te implementeren + targets opstellen
6. monitoring
- opvolging van activiteiten + kijken of targets worden gerealiseerd
- bv. hypertensieprogramma
clinical practice is ook de toepassing van de theorie van epidemiologie en biostatistiek in de
praktijk, maar dan eerder gericht op diagnose en prognose (klinische epidemiologie)
evidence based medicine is de dagelijkse praktijk waarin voor de behandeling van een
patiënt gebruik wordt gemaakt van het beste beschikbare, kwantitatieve bewijs
