Passend onderwijs in beeld
Pedagogiek deel
2022-2023
Naam student: Puck Kouwenhoven
Studentnummer: 666280
Onderwijseenheid: Passend onderwijs in beeld 2022-2023
Datum: 15 januari 2023
1
,Inhoudsopgave
Verklaring vormvereisten:............................................................................................................................. 3
Verwijswijzer................................................................................................................................................ 4
Inleiding....................................................................................................................................................... 6
Toelichting.................................................................................................................................................... 7
Pedagogiek................................................................................................................................................... 8
Fase 1: Waarnemen............................................................................................................................................8
Stap 1: Gegevens analyseren en begrijpen.....................................................................................................8
Stap 2: Onderwijsaanbod evalueren..............................................................................................................9
Stap 3: Leerlingen signaleren die extra ondersteuning nodig hebben...........................................................9
Fase 2: Begrijpen en doelen stellen...................................................................................................................10
Stap 4a: Doelen voor de groep.....................................................................................................................10
Stap 4b: Handreiking voor alle leerlingen....................................................................................................10
Stap 5a: Doelen voor individuele leerlingen.................................................................................................10
Stap 5b: Onderwijsbehoeften.......................................................................................................................11
Fase 3: Onderwijsaanbod plannen....................................................................................................................12
Stap 6: Leerlingen samenvoegen..................................................................................................................12
Stap 7: Lessen voorbereiden........................................................................................................................12
Fase 4: Realiseren..............................................................................................................................................21
Stap 8: Onderwijsaanbod uitvoeren.............................................................................................................21
Fase 5: Evalueren..............................................................................................................................................22
Algemene reflectie...................................................................................................................................... 29
Bronnenlijst................................................................................................................................................ 30
Bijlagen:...................................................................................................................................................... 32
Bijlage 1. Sociogram (pedagogiek)....................................................................................................................32
Bijlage 2. Quickscan (pedagogiek)....................................................................................................................33
Bijlage 3. Groepsoverzicht fase 1 (pedagogiek)................................................................................................34
Bijlage 4. Overzicht stap 3 (pedagogiek)...........................................................................................................36
Bijlage 5. Groepsoverzicht fase 2 (pedagogiek)................................................................................................37
2
,Verklaring vormvereisten:
Criteria Omschrijving Ja/nee
Volledigheid Het bewijsdossier bevat alle zes de verplichte onderdelen van het X
format. De bewijsmaterialen zijn in de bijlagen toegevoegd.
Toegankelijkheid De bewijsmaterialen zijn toegankelijk, dat wil zeggen dat linkjes X
naar alle bijlagen werken.
APA-richtlijnen In het bewijsdossier en in de bewijzen worden de APA-richtlijnen X
(SURF, 2021) toegepast om in de tekst naar bronnen te verwijzen
en voor de literatuurlijst.
Structuur Het bewijsdossier en de bewijsmaterialen in de bijlagen zijn op X
logische wijze geordend en gestructureerd. In het bewijsdossier
wordt op passende plekken naar bewijsmaterialen verwezen en
het bewijsmateriaal is geordend.
Taal De tekst is leesbaar en in correct Nederlands (niveau 4F) X
geschreven.
3
, Verwijswijzer
Leeruitkomst 1:
Je ontwerpt, geeft en evalueert onderwijs op het gebied van taal, rekenen-wiskunde en het sociaal-emotioneel
functioneren, waarbij je inspeelt op de onderwijsbehoefte van leerlingen. Dit doe je door systematisch de fasen van de
HGW-cyclus te doorlopen en daarbij relevante vakliteratuur te gebruiken. Je reflecteert op je handelen als een lerende
professional.
Ik toon aan dat ik de volgende Type bewijslast Vindplaats
indicatoren van de LU beheers Geef specifiek aan met welk deel uit Waar is het bewijs te vinden?
je bewijsstuk(ken) je de claim
ondersteunt.
1.1 Je doorloopt fase 1 (Waarnemen) Pedagogiek: -Verslag blz. 8
van de HGW-cyclus: je verzamelt, op Verantwoording vanuit literatuur -
een vanuit de vakdidactiek Afname en analyse sociogram -
onderbouwde wijze, kwantitatieve en Afname en analyse Quickscan -Bijlage 3. Groepsoverzicht fase 1
kwalitatieve gegevens over de Observaties sociaal-emotioneel (pedagogiek)
ontwikkeling van leerlingen op het klimaat groepsoverzicht -Bijlage 4. Overzicht stap 3 (pedagogiek)
gebied van taal, rekenen-wiskunde en Uitkomsten
het sociaal-emotionele klimaat in de onderzoeksinstrumenten: stap 3
groep. Je presenteert relevante
informatie in een groepsoverzicht.
1.2 Je doorloopt fase 2 (Begrijpen en Pedagogiek: -Verslag blz. 10
Doelen stellen) van de HGW-cyclus: je Basisdoelen en individuele doelen -Bijlage 5. Groepsoverzicht fase 2
formuleert op basis van analyse van de Groepsoverzicht met handleidingen (pedagogiek)
verzamelde gegevens realistische en onderwijsbehoeften
pedagogische en gedifferentieerde
didactische doelen voor taal en
rekenen. Je komt op basis hiervan tot
uitspraken over de onderwijsbehoeften
van de leerlingen.
1.3 Je doorloopt fase 3 (Plannen) van Pedagogiek: -Verslag blz. 12
de HGW-cyclus: je voegt leerlingen met Clustering met onderbouwing
vergelijkbare onderwijsbehoeften Voorbereidingen interventies
samen en je ontwerpt met
gebruikmaking van relevante
vakliteratuur lessen, activiteiten en/of
interventies die logisch aansluiten bij
de uitkomsten van fase 1 en fase 2.
1.4 Je doorloopt fase 4 (Realiseren) van Verantwoording realisatie -Verslag blz. 21
de HGW-cyclus: op basis van de Onderbouwing hoe evalueren (fase
eerdere stappen van HGW voer je de 5)
voorbereide lessen, activiteiten en/of
interventies uit.
1.5 Je doorloopt fase 5 (Evalueren) van Onderbouwde evaluatie of de -Verslag blz. 22
de HGW-cyclus: je evalueert de impact doelen behaald zijn
van je lessen, activiteiten en/of Conclusie over de huidige cyclus en
interventies met een analyse van startpunt voor volgende cyclus
4
,kwantitatieve en of kwalitatieve
gegevens die je op een systematische
manier hebt verzameld. Je trekt op
basis van je bevindingen en
vakliteratuur conclusies voor de start
van de volgende cyclus.
1.6 Je bent een lerende en reflectieve Algemene reflectie op het -Verslag blz. 29
aankomende onderwijsprofessional die onderzoek.
gerichte feedback vraagt, geeft en Overzicht van mijn kwaliteiten en
toepast tijdens verschillende fasen van uitdagingen voor het werken met
de HGW-cyclus. Je beschrijft de HGW-cyclus
persoonlijke ontwikkelingskansen die Reflectie a.d.h.v. de reflectiecirkel
je ziet voor het werken met de HGW- van Korthagen.
cyclus.
5
,Inleiding
Voor dit onderzoek staat de vraag centraal hoe ik mijn handelen als
leerkracht af kan stemmen op de onderwijsbehoeften van de
leerlingen, zodat ik aan deze behoeften tegemoetkom. Hiervoor
hanteer ik het principe van handelingsgericht werken (HGW).
Pameijer (2020) beschrijft in haar boek dat er 5 fases zijn met
daarin verschillende stappen per fase om de HGW-cyclus te
doorlopen. Deze stappen en fases ga ik volgen tijdens dit
onderzoek. Hiernaast is de HGW-cyclus weergegeven:
Ik loop stage op de XXX in XXX in groep 7/8. En de visie van het handelingsgericht werken en het
passend onderwijs, sluit goed aan op de visie van montessorionderwijs. Het onderwijs moet namelijk
effectief aangesloten worden op het kind en de leerkracht begeleidt het kind in zijn mogelijkheden.
Toch zullen er in dit onderzoek ook tegenstellingen besproken worden. Zo is het grootste verschil
dat het montessorionderwijs zeer individueel onderwijs geeft, terwijl in het HGW-onderwijs vooral
lesgegeven wordt aan subgroepen (clusteren).
Op de montessorischool waar ik stageloop, werken ze niet met methodes maar met eigen
montessorimateriaal. De leerlingen krijgen bijna geen klassikale instructies (alleen soms voor
wereldoriëntatie) en ze zijn vooral zelfstandig aan het werk.
Omdat de leerlingen niet via een methode werken, hebben ze ook heel weinig toets momenten.
Hierdoor was het voor mij wel lastig om gegevens te verzamelen.
Ik vind het montessorionderwijs enerzijds een fijne vorm van onderwijs omdat de zelfstandigheid
veel wordt gestimuleerd en er veel aandacht wordt besteed aan de groepsvorming. Anderzijds vind
ik het lastig om een overzicht van de groep te houden en om te kunnen controleren of iedereen ‘bij
blijft’ (iedereen doet wat anders en werkt op een heel ander niveau).
Tijdens het schrijven van dit verslag heb ik ervoor gekozen om per vak alle fasen te doorlopen, eerst
zullen dus de 5 fasen voor het vak pedagogiek beschreven worden, daarna voor taal en als laatste
voor rekenen. Dit heeft niets te maken met de volgorde van de uitvoering van het onderwijs, maar
dit vond ik voor mijzelf overzichtelijker.
6
,Toelichting
Voordat ik aan dit onderzoek ben begonnen, heb ik de schoolgids van mijn stageschool
doorgenomen om een beter beeld te krijgen van het onderwijs en de extra zorg en hoe deze
aangeboden worden. Het linkje van de schoolgids is te vinden in de Bronnenlijst.
Wat staat er in de schoolgids over passend onderwijs?
In de schoolgids van mijn stageschool staat niet veel over passend onderwijs. Wel staat er dat
ouders het moeten aangeven als ze verwachten of weten dat hun kind extra ondersteuning nodig
heeft, omdat de school dan de zorgplicht krijgt. Dit betekent dat deze school dan de taak heeft om
het kind een passende onderwijsplek te bieden.
Hoe ziet het school ondersteuningsprofiel eruit?
In het school ondersteuningsprofiel van mijn stageschool staat welke ondersteuning zij wel en niet
kunnen bieden aan kinderen. Onder basiszorg verstaan ze de basisondersteuning voor alle kinderen
die erop gericht is om tijdig leer- en opgroeiproblemen te signaleren. Naast de basiszorg hebben ze
ook een afgestemd aanbod voor kinderen met meer of minder dan gemiddelde intelligentie, de
leidster kan zelf deze extra ondersteuning bieden. Onder het afgestemde aanbod valt bijvoorbeeld
de ondersteuning voor de kinderen die hulp nodig hebben bij het verbeteren van hun werkhouding,
hun taakgerichtheid of het verbeteren van de sociale competentie en sociale interactie. Ook hier
gaat de leidster weer uit van verschillen en kan zelf de ondersteuning bieden.
Op deze school werken ze o.a. met protocollen voor: pesten, meldcode kindermishandeling,
medische handelingen, leesproblemen en dyslexie en ernstige reken- en wiskundeproblemen.
Hoe ziet de zorgroute eruit?
Om het ontwikkelproces te volgen, hanteren ze op mijn stageschool hun eigen administratiesysteem
en de scores op methode gebonden en landelijk genormeerde toetsen. De leidster volgt het kind in
zijn ontwikkeling met eigen observaties en ondersteund door het IEP-leerlingvolgsysteem. De
toetsresultaten beschouwen ze als beeld van dat moment ten opzichte van landelijke en individuele
scores van de kinderen.
De leidster kan op basis van de observaties of gesprekken met ouders tot de conclusie komen dat
extra zorg nodig is. Vaak zal de leidster voorstellen een werkplan op te stellen. Ouders verlenen
hiervoor toestemming d.m.v. een handtekening. De leidster evalueert de resultaten. Als de geboden
hulp onvoldoende blijkt, schakelt de leidster de interne begeleider in voor advies, onderzoek of
observatie. Als dit allemaal niet leidt tot het gewenste resultaat voor het kind stellen ze een
bijgesteld werkplan op en voeren dit uit.
Ze overleggen hierover onderling en ze kunnen zich laten adviseren door de onderwijsexpert van
Samenwerkingsverband Noord-Kennemerland (vaak ook met een MDO). Soms verwijzen ze een kind
dan naar speciaal basisonderwijs en soms is het wel nog mogelijk om het kind te ondersteunen
vanuit de voorzieningen binnen het samenwerkingsverband.
Komt de uitvoering in de praktijk overeen met de informatie?
Om deze vraag te beantwoorden heb ik een kort interview afgenomen met mijn praktijkbegeleider
(hij is ook directeur geweest van deze school). Hier kwam het volgende uit:
De uitvoering in de praktijk komt zeker overeen met de informatie, alleen wordt er iets later externe
zorg (bijvoorbeeld van het samenwerkingsverband) ingezet. Ze proberen de kinderen die extra zorg
nodig hebben, zo lang mogelijk binnen de school te ondersteunen. De reden hiervoor is dat ze een
hele kleine school zijn (ongeveer 80 leerlingen) en hierdoor hebben ze minder contact met externen.
Dit is volgens mijn begeleider wel al verbeterd sinds ze aangesloten zijn bij het bestuur ‘XXX’.
7
, Pedagogiek
Fase 1: Waarnemen
De eerste fase van de HGW-cyclus is waarnemen. Volgens Pameijer (2020) vraagt waarnemen om
een open en onbevooroordeelde manier van kijken en luisteren. Het is belangrijk om je subjectieve
indruk (dus eigenlijk al een soort vooroordeel) zoveel mogelijk te objectiveren met voorbeelden en
gegevens. Voor deze fase heb ik in 3 stappen gegevens verzamelt over de ontwikkeling van de
leerlingen en de relevante informatie gepresenteerd in een groepsoverzicht.
Stap 1: Gegevens analyseren en begrijpen
Voor stap 1 heb ik gekeken naar de gegevens van de leerlingen in mijn stageklas op gebied van
pedagogiek. Op mijn stageschool hebben ze geen systeem waarin het sociaal-emotionele klimaat
wordt weergeven of bijgehouden. Daarnaast heb ik helaas geen toegang kunnen krijgen tot een
groepsoverzicht en in het LVS staan ook geen gegevens wat betreft het sociaal-emotionele klimaat.
Sociogram
Om inzicht in de verhoudingen in de klas te krijgen (wie zijn de populaire/buitengesloten kinderen?)
heb ik een sociogram afgenomen in mijn stageklas (zie . Ik heb de kinderen allemaal dezelfde 4
vragen laten beantwoorden: “Met wie speel je graag samen? Met wie speel je niet graag samen?
Met wie werk je graag samen? Met wie werk je niet graag samen?”. Een sociogram geeft inzicht in
de sociale netwerken in de klas. Sociale netwerken dragen bij aan de sociale, emotionele en
cognitieve ontwikkeling van kinderen (Horeweg, 2021).
Mijn groep is naar mijn idee echt een groep, maar er zijn helaas wel 2 kinderen die in mijn ogen
weinig tot geen aansluiting hebben. Ik zou het sociogram op een later moment nogmaals kunnen
afnemen om te kijken of en hoe de sociale netwerken na mijn aanbod zijn veranderd. Na het
analyseren van de uitkomsten van het sociogram, ben ik erachter dat er 3 leerlingen (XXX, XXX en
XXX) verstoten zijn uit de groep wat betreft het ‘samen spelen’ (zie sociogram). Voor 2 van deze
leerlingen (XXX en XXX)Mhad ik deze uitkomst al verwacht omdat zij veel alleen zijn/spelen en om
veel negatieve aandacht kunnen vragen in de groep. Van het 3 de kind (XXX) had ik deze uitkomst niet
verwacht. Hij is erg aanwezig in de klas maar lijkt ook veel vrienden te hebben en heeft naar mijn
idee veel sociale contacten. Op het gebied van ‘samen werken’ is er 1 leerling verstoten uit de groep
en dit was ook naar mijn verwachting. Ik was nog niet tevreden met de (hoeveelheid) gegevens die ik
heb verzameld, daarom heb ik ook nog een Quickscan over mijn klas afgenomen.
Quickscan
Een Quickscan is bedoeld als hulpmiddel om te zien of de groep positief of negatief is (Alkema et al.,
2015). Uit deze Quickscan (zie ), kwam het resultaat dat ik een positieve groep heb (dit nam ik waar
bij analyse van het sociogram). Van de 10 onderdelen werden er 8 positief gescoord en 2 negatief.
De 2 negatieve aspecten zijn “kinderen respecteren verschillen” en “alle kinderen worden door de
groep betrokken bij werk/spel, er wordt niet buitengesloten”. Ik vind deze 2 aspecten zeer belangrijk
en daarom ga ik mij inzetten om deze te verbeteren.
Beschermende en belemmerende factoren
Om onderwijs persoonlijk en passend te maken, is het van belang dat de stimulerende en
belemmerende factoren van ieder kind bekend zijn. A.d.h.v. deze factoren en de conclusies/analyses
van het sociogram, kunnen namelijk onderwijsbehoeften en doelen opgesteld worden voor ieder
kind (Pameijer, 2020). Om achter deze factoren te komen, heb ik verschillende observaties
afgenomen in mijn stageklas, kijkend naar bijvoorbeeld concentratie, motivatie, reacties, sociale
vaardigheden enzovoort. En ben ik in gesprek gegaan met mijn praktijkbegeleider. Van deze
gegevens heb ik een groepsoverzicht gemaakt (zie Bijlage 3. Groepsoverzicht fase 1 (pedagogiek) .
8
,Stap 2: Onderwijsaanbod evalueren
De sfeer in mijn stageklas is goed en er wordt veel gedaan aan het sociaal-emotionele klimaat. Uit de
analyse van het sociogram blijkt dat er 3 kinderen worden “verstoten” uit de groep. Van 2 van deze
leerlingen hadden mijn praktijkbegeleider en ik deze uitkomst al verwacht en zijn we aan het
proberen om hier verbetering in te brengen. Zo hebben we 1 leerling gekoppeld aan een maatje om
samen ‘rekenen plus werk’ te maken, zodat hij hopelijk oefent met het maken van sociale contacten.
De 2de leerling heeft sinds kort een ‘buiten pas’. Dit is een pas waarmee hij even naar buiten kan
lopen wanneer het hem te veel wordt en bang is dat hij vervelend gaat reageren op de situatie of op
anderen (deze leerling heeft autisme en raakt snel overprikkeld).
Aan het gedrag van leerling 3 hebben mijn praktijkbegeleider en ik nog niet genoeg aandacht
besteedt. Ik ben van plan om eerst in gesprek te gaan met de kinderen die hem kozen bij de vraag
met wie ze liever niet samen spelen, om zo doelen op te stellen ter verbetering.
Stap 3: Leerlingen signaleren die extra ondersteuning nodig hebben
N.a.v. de conclusies uit stap 1 en 2 kan ik leerlingen signaleren die extra ondersteuning nodig
hebben op sociaal-emotioneel vlak. Dit heb ik aan de hand van de criteria uit het boek van Pameijer
(2020) gedaan. In Bijlage 4. Overzicht stap 3 (pedagogiek) is een overzicht te vinden van de
leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben zodat zij weer sneller kunnen aansluiten bij de
groep of zodat zij hun sociaal-emotionele competenties kunnen verbeteren. Daarin staat ook
beschreven waarom ik deze kinderen heb geselecteerd en hoe ik dat heb gedaan (met welk
onderzoeksinstrument).
9
, Fase 2: Begrijpen en doelen stellen
De tweede fase van de HGW-cyclus is begrijpen en doelen stellen. In deze fase kijkt/handelt men
eerst op het 1ste niveau van onderwijs en ondersteuning: basisaanbod en later kijkt/handelt men op
het 2de niveau van onderwijs en ondersteuning: interne ondersteuning (Pameijer, 2020).
Voor deze fase ben ik op basis van analyse van de verzamelde gegevens (fase 1) in 4 stappen tot
pedagogische en didactische leerdoelen en onderwijsbehoeften van de leerlingen gekomen. Dit heb
ik gepresenteerd in een groepsoverzicht.
Stap 4a: Doelen voor de groep
Na analyse van het sociogram, het observeren tijdens de stagedagen, het invullen van de Quickscan,
het opstellen van een groepsoverzicht en het signaleren van leerlingen die extra ondersteuning
nodig hebben, ben ik tot de volgende sociaal emotionele leerdoelen gekomen voor de groep:
Na 4 weken kunnen de leerlingen uit deze groep elkaar (ongeacht of het vrienden zijn van
elkaar of niet) om hulp vragen en elkaar ook effectief helpen.
Na 4 weken kunnen de leerlingen uit deze groep elkaar aanspreken op de (samen)
opgestelde klassen- en omgangsregels en hiermee een ‘grotere’ ruzie voorkomen.
Stap 4b: Handreiking voor alle leerlingen
Met een handreiking voor iedere leerling krijg je een beknopt overzicht van wat – in het algemeen –
goed werkt bij iedere leerling (Pameijer, 2020). Volgens Pameijer (2020) zorgt de handreiking ervoor
dat alle leerlingen in beeld zijn en je geen enkele leerling over het hoofd ziet. Daarnaast geven deze
handreikingen zicht op de overeenkomsten in een groep. In stap 6 van de HGW-cyclus voeg je
kinderen met vergelijkbare onderwijsbehoeften samen en dit doe je op basis van de handreiking.
In Bijlage 5. Groepsoverzicht fase 2 (pedagogiek)Error: Reference source not found is een
groepsoverzicht te zien met daarin een handreiking voor alle leerlingen. Uit dit overzicht blijkt dat
veel leerlingen in de klas behoefte hebben aan beweging tussendoor (vooral de kinderen met
ADHD). Daarnaast is het voor een aantal leerlingen belangrijk dat ze mogen samenwerken (dit leren
ze op deze school af vanaf groep 3 en ik vind dat het heel goed en effectief uitpakt). Een derde
opvallende overeenkomst is de behoefte van een aantal leerlingen aan een stappenplan of
begeleiding tijdens het zelfstandig werken. Verdere uitwerking van deze handreikingen is te vinden
in stap 6.
Stap 5a: Doelen voor individuele leerlingen
Volgens Pameijer (2020) zitten in iedere groep leerlingen die boven op het reguliere basisaanbod
extra ondersteuning nodig hebben. Voor die leerlingen heb ik doelen geformuleerd. Dit zijn korte
termijn doelen en zijn dus voor de nabije toekomst. Bij het formuleren van korte termijn doelen,
start je vanuit de beginsituatie en werk je zo naar een bepaald doel toe (soms met tussendoelen).
Voor de 3 kinderen die opvielen bij het sociogram zijn de doelen als volgt:
XXX Deze leerling kan na 4 weken de sociale conflicten waarin hij terecht komt beperken
tot 1x per week. Door te oefenen met het inzien van de sociale situaties en het oefenen met
zijn agressieregulatie.
XXX Deze leerling kan na 4 weken samenwerken met tenminste 1 klasgenoot en effectief
hulp bieden en vragen.
XXX Deze leerling kan na 4 weken zijn ‘uitbarstingen’ beperken tot maximaal 1x per week,
dit doet hij door de signalen vroegtijdig te signaleren en erover te praten.
Voor de 2 andere door mij gesignaleerde kinderen waarvan ik denk dat ze behoefte hebben aan
extra ondersteuning, zijn de doelen als volgt:
XXX Deze leerling kan na 4 weken aan de slag met een opdracht zonder tussendoor om
goedkeuring/bevestiging te vragen (veiligheidsgevoel versterken).
10
