INHOUDSTAFEL INTERNATIONALE ECONOMIE
Deel1: de internationale economie in vogelvlucht ................................................................................. 6
Hfdst1: de wereldeconomie en internationale handel in cijfers......................................................... 7
1.1 Het waarom van internationale handel .................................................................................... 7
1.2 Enkele data en situering in de wereld ....................................................................................... 8
1.2.1 Bevolking en oppervlakte ................................................................................................... 8
1.2.2 Inkomen en koopkracht ..................................................................................................... 8
1.2.3 Internationale handel ......................................................................................................... 9
1.3 Handel op wereldniveau ......................................................................................................... 15
1.3.1 De evolutie van de wereldhandel..................................................................................... 15
1.3.2 De evolutie van de samenstelling van de wereldhandel .................................................. 17
1.4 De regionale handelspatronen ................................................................................................ 22
1.4.1 De evolutie van de regionale handelspatronen ............................................................... 22
1.4.2 Internationale handel van individuele landen ................................................................. 24
Hfdst 2: Internationale factorbewegingen ........................................................................................ 25
2.1 Algemeen................................................................................................................................. 25
2.2 Internationale factorbewegingen in cijfers ............................................................................. 26
2.3 Algemeen besluit ..................................................................................................................... 32
Deel 2: Theorie van de internationale handel ....................................................................................... 33
Hfdst 3: De klassieke theorie van de internationale handel ............................................................. 33
3.1 Adam Smith versus de Mercantillisten: wederzijdse absolute kostenverschillen .................. 33
3.1.1 De oorzaak van de internationale handel volgens de theorie van de absolute kosten ... 35
3.1.2 Herformulering van de theorie van Adam Smith: evenwicht in een gesloten (autarkische)
economie ................................................................................................................................... 36
3.1.3 Evenwicht in een open economie .................................................................................... 38
3.2 De theorie van het comparatief kostenvoordeel .................................................................... 38
3.2.1 Kostenvergelijking tussen landen voor de productie van eenzelfde output (David
Ricardo) ..................................................................................................................................... 39
3.2.1.1 Verklaring waarbij de term ‘comparatief’ verwijst naar een vergelijking tussen de
twee producten ..................................................................................................................... 39
3.2.1.2 Verklaring waarbij de term ‘comparatief’ verwijst naar een vergelijking tussen de
twee landen ........................................................................................................................... 40
3.2.2 Vergelijking van de outputs voortgebracht door dezelfde hoeveelheid inputs (John
Stuart Mill) ............................................................................................................................. 40
3.2.3 Het voordeel van de internationale handel ..................................................................... 40
3.2.4 Verklaring van Ricardo van de verschillen in comparatieve kosten ................................. 41
1
, 3.2.5 Model van Ricardo met meer dan twee goederen .......................................................... 41
3.2.6 Comparatieve kosten in geldtermen ................................................................................ 41
3.2.6.1 Introductie van relatieve lonen ................................................................................. 42
3.2.6.2 Ricardiaans met meerdere goederen:....................................................................... 43
3.2.7 De invloed van transportkosten op de comparatieve kosten .......................................... 43
3.3 Beoordeling klassieke theorie IH ............................................................................................. 44
Hfdst 4: De neoklassieke theorie over internationale handel........................................................... 46
4.1. Comparatief voordeel met meerdere productiefactoren – Klassieke theorie van de
internationale handel .................................................................................................................... 46
1.1 Productie met meerder PF: arbeid, land en kapitaal .......................................................... 46
1.1.1 Appendix 4.1: A. productiefunctie en het evenwicht op de markt van
productiefactoren.................................................................................................................. 46
1.1.2 Constante schaalopbrengsten ...................................................................................... 47
1.1.3 Marginale output.......................................................................................................... 47
1.1.4 Productiestructuur: kostenminimalisering, bv. sector fabrikaten ............................... 48
1.1.5 Evenwicht in een gesloten economie........................................................................... 49
1.1.6 Evenwicht in open economie ....................................................................................... 49
4.2 De neoklassieke leer en haar basisassumpties........................................................................ 50
4.2.1 Algemeen.......................................................................................................................... 50
4.2.2 Basisassumpties en structuur van neoklassieke modellen .............................................. 51
4.3 Het Heckscher-Ohlinmodel ..................................................................................................... 51
4.3.1 Het Heckscher-Ohlintheorema ......................................................................................... 51
4.3.2 Het Stolper-Samuelsontheorema ..................................................................................... 56
4.3.2.1 Theorema in woorden: .............................................................................................. 56
4.3.2.2 Theorema grafisch ..................................................................................................... 56
4.3.3 Factorpijsegalisatietheorema ........................................................................................... 57
4.4 Factoraccumulatie en technologische vooruitgang in het neoklassieke model van de open
economie ....................................................................................................................................... 59
4.4.1 Rybczynski theorema: factoraccumulatie ........................................................................ 59
Hfdst 5: Empirische verificatie van klassieke en neoklassieke theorieën IH ..................................... 62
5.1 het comparatief voordeel: toetsing en meting ....................................................................... 62
5.1.1 Empirische toetsing van de klassieke theorie van de comparatieve voordelen .............. 62
5.1.2 Meting van de comparatieve voordelen: de Balassa-index ............................................. 63
5.2 De empirische toetsing van de HO-theorie voor inter-industrieland ..................................... 67
5.2.1 De Leontiefparadox .......................................................................................................... 68
5.2.2 Van het HO-model naar het HOV-model.......................................................................... 69
5.2.3 Technologieverschillen en meerdere landen als bijkomende verklarende factor ........... 70
2
, 5.3 Empirische verificatie van het Stolper-Samuelson-, Rybczynski- en
factorprijsegalisatietheorema ....................................................................................................... 73
5.3.1 Stolper-Samuelsontheorema ........................................................................................... 73
5.3.2 Rybczynskitheorema ........................................................................................................ 76
5.3.3 Factorprijsegalisatietheorema ......................................................................................... 77
5.4 Besluit ...................................................................................................................................... 78
Hfdst 6: De neo-technologietheorieen: een alternatieve verklaring voor internationale handel .... 78
6.1 Algemeen................................................................................................................................. 78
6.2 De neotechnologietheorieen van de internationale handel ................................................... 78
6.2.1 De ‘imitatie-gap” theorie van Posner ............................................................................... 78
6.2.2 De productcyclus van Vernon........................................................................................... 80
6.3 Linder: de theorie van de gelijkaardige vraagstructuur .......................................................... 83
Hfdst 7: De moderne handelstheorieën ............................................................................................ 86
7.1 Schaalvoordelen als motief voor IH......................................................................................... 86
7.2 IH bij monopolistische concurrentie ....................................................................................... 89
7.2.1 Imperfecte concurrentie .................................................................................................. 89
7.2.2 Internationale handel bij monopolistische concurrentie volgens Dixit en Stiglitz ........... 89
7.2.3 Schaalvoordelen en comparatief voordeel ...................................................................... 91
7.3 Internationale handel bij oligopolievorming: het concurrentie-effect ................................... 92
7.4 Empirische verificatie van intra-industriehandel .................................................................... 93
7.4.1 Het meten van intra-industriehandel ............................................................................... 93
7.4.2 Enkele empirische resultaten ........................................................................................... 93
Hfdst 8: De nieuwe interactiemodellen ............................................................................................ 95
8.1 Graviteitsmodellen .................................................................................................................. 95
8.2 Nieuwe economische geografie .............................................................................................. 97
8.2.1. Minimale differentiatie - home market effect – transportkostenschaaleconomieën .... 98
8.2.2 kern-periferie structuur met arbeidsmobiliteit ................................................................ 99
8.2.3 Kern-periferie en de Europese integratie ....................................................................... 100
8.3 Technologische verandering “Gales of creative distruction” ................................................ 102
8.4 Technologie en economische transformative ....................................................................... 103
8.5 Processen van technologie verandering ............................................................................... 103
8.6 Geografie van innovaties ....................................................................................................... 103
Deel 4: Internationale handelspolitiek ................................................................................................ 105
Hfdst 11: De tarifaire handelsbelemmeringen ................................................................................ 105
11.1 Soorten en redenen voor gebruik ....................................................................................... 105
11.2 Effecten van invoerrechten ingesteld door een klein land: partieel-evenwichtsanalyse ... 106
3
, 11.2.1 Invloed van een tarief op de binnenlandse productie, de invoer en de
overheidsinkomsten ................................................................................................................ 107
11.2 Invloed van een invoerrecht op de binnenlandse inkomensverdeling en de economische
welvaart van een land (inclusief Stolper-Samuelsontheorema) ............................................. 108
11.2.3 De effecten van productiesubsidies en van invoerrechten (klein land) ....................... 109
11.3 Effecten van een invoerrecht ingesteld door een groot land (vnl. het ruilvoeteffect):
partieel-evenwichtsanalyse ......................................................................................................... 109
11.4 Optimaaltarief in een groot land ......................................................................................... 111
Hfdst 12: Niet-tarifaire belemmeringen (NTB) en het nieuwe protectionisme .............................. 113
12.1 Inleiding en soorten niet-tarifaire belemmeringen (NTB)................................................... 113
12.2 Analyse van de impact van invoercontingenten ................................................................. 114
12.3 Het welvaartseffect van inefficiënte vergunningssystemen ............................................... 116
Hfdst 13: Maatregelen tegen onfaire handelspraktijken ................................................................ 117
13.1 Exportsubsidies en retorsierechten .................................................................................... 117
13.2 Het strategisch handelsbeleid ............................................................................................. 118
13.3 Dumping en anti-dumpingrechten ...................................................................................... 120
13.4 Dumping en administratieve, technische en andere voorschriften anti-dumpingrechten. 120
Hfdst 14: Argumenten voor behoud of invoeren protectionisme .................................................. 121
14.1 De niet-economische argumenten ...................................................................................... 121
14.2 Ernstige economische argumenten ..................................................................................... 123
14.3 Zwakke economische argumenten...................................................................................... 124
14.4 Economische drogredenen.................................................................................................. 126
Hfdst 15: De vrijmaking van de IH van GATT naar WTO ................................................................. 127
15.1 Het ontstaan van GATT en WTO.......................................................................................... 127
15.2 De drie basisprincipes van GATT/WTO................................................................................ 127
15.3 Taken van de WTO .............................................................................................................. 128
15.4 Toekomstige uitdagingen voor de WTO .............................................................................. 129
15.5 Transatlantic Trade an Investment Partnerschip (TTIP) ...................................................... 130
15.6 Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) ................................................... 131
Hfdst 16: Regionale economische integratie .................................................................................. 132
16.1 De verschillende vormen van economische integratie ....................................................... 132
16.2 De economische theorie van economische integratie ........................................................ 133
16.2.1 Algemeen...................................................................................................................... 133
16.2.2 De statistische analyse: handelsschepping en handelsverlegging ............................... 133
16.3 De dynamische effecten = groei-effecten (want leiden tot een verhoging van de groeivoet
van het BBP) ................................................................................................................................ 135
16.4 Regionale integratie ............................................................................................................ 135
4
, 16.4.1 WTO/GATT vs basistheorie........................................................................................... 135
Hfdst 17: Handelsbeleid in de ontwikkelingslanden ....................................................................... 137
17.1 Economische integratie in OL .............................................................................................. 137
17.2 Importsubstitutiebeleid versus exportorientatiebeleid ...................................................... 137
17.2.1 Economische ontwikkeling en industrialisatie ............................................................. 137
17.2.2 Industrialisatie: importsubstitutie versus export oriëntering ...................................... 137
17.2.3 Voor-en nadelen van importsubstitutie en exportorientatiebeleid ............................ 138
17.2.4 Sequentiële toepassing van importsubstitutie en exportorientatie ............................ 139
17.3 Export processing Zones = Free Trade Zones = Foreign Trade Zone ................................... 140
5
, Samenvatting: internationale economie
Deel1: de internationale economie in vogelvlucht
Deel 1 wordt volgende materie besproken:
- Belangrijke karakteristieken van internationale handel in goederen en diensten
- Bewegingen van kapitaal en arbeid
Adhv 3 niveaus:
Wereld
Handelsstromen tussen de belangrijkste regionale eco.entiteiten
Individuele representatieve landen
INLEIDING
Drie economisch relevante entiteiten kunnen internationaal bewegen en geruild worden:
1. Goederen en diensten
2. PF: kapitaal en arbeid
3. Kennis en technologie
Gebeurt impliciet en ongewild int. eco: bewust eco transacties
kennis en technologie wordt niet opgenomen in de beschouwing van int.eco
Waar gaat internationale economie over?
• Verklaring globaliseringspatroon (handels- & investeringspatroon)
is niet te stoppen
• Welvaartswinst & welvaartsverdeling van globalisering ?
bij elke winst zijn er ook verliezers, vb: laaggeschoolden
verliezers hoor je (protest), winnaars niet
• Door beleid beïnvloedbaar (internationaal handelsbeleid)?
(Normen, waarden) vb: Amerika wel genetisch gemanipuleerde voeding <-> EU niet
• Handelspatronen: Wie verkoopt aan wie.
▪ Klimaat en grondstoffen zijn soms determinerend
Locatiegebonden, vb waarom komt Koffie uit Brazilië? Door het klimaat
▪ In afgewerkte producten en diensten is het patroon minder duidelijk
▪ Twee types van handel
• Interindustry trade steunt op verschillen tussen landen
Vb: handel tussen China en België
. België exporteert grote machines naar China
. België importeert massaproductie van China
• Intraindustry trade gebeurt tussen meer homogene landen
Vb: handel tussen Nederland en België
. In België zijn er alle soorten bier, en toch importeren we Heineken
we willen kiezen
• Internationale economie
= De interactie tussen landen door handel in goederen en diensten, kapitaalstromen
en investeringen
Door continue groei van de wereldhandel wordt internationale economie
steeds belangrijker (hoewel oud onderwerp)
Landen worden steeds meer afhankelijk van de internationale context en
verliezen hune economische onafhankelijkheid
6
, • Grootte van de handel?
▪ Regeringen proberen bepaalde sectoren af te schermen van de wereldeconomie
• Quotas, exportsubsidies, tarieven, reglementen (vb voedselnormen),…
Bij bv: teveel productie, overaanbod tomaten: barrière wordt ingevoerd op
het invoeren van tomaten
▪ Debat over kosten en baten van protectionisme
▪ Lange versus korte termijn doelstellingen
▪ Kan tot politieke problemen leiden (zie grondwet EU, opkomst extreem rechts en
links in Europa, Republikeinen in VS, nationalistische partijen in voormalig Oost-
Europa,…)
▪ Internationale instellingen
▪ IMF, GATT,…
▪ Handelsbeleid in diverse regio’s
▪ ZO-Azië, historische evolutie,…
Hfdst1: de wereldeconomie en internationale handel in cijfers
1.1 Het waarom van internationale handel
Voordelen van internationale handel
1. Koper en verkoper verhandelen een product uit vrije keuze en maken winst
▪ Door handel hebben we in ons land bv bananen die we moeilijk zelf kunnen
produceren.
▪ De producent van bananen krijgt een inkomen die hij vrij kan besteden (kan daarmee
investeren, regio onderhouden,..)
2. Hoe kan een land winnen uit handel?
▪ Met een beperkte hoeveelheid (Q) aan PF (arbeid, kapitaal, land) kunnen landen ze
aanwenden om te produceren waar ze (in vergelijking met andere
productiemogelijkheden) de hoogste productiviteit in hebben. Deze
goederen/diensten kunnen ze verhandelen voor andere gewilde goederen/diensten.
✓ Bv: België vs China: machines (knowhow) vs technologie (GSM,TV,..)
België doet niet mee aan repetitieve taken zoals het maken van tv’s
3. Handel zou de productie efficiënter maken
▪ Export zou gebaseerd moeten zijn op g&d, die intensief geproduceerd worden met
de overvloedige beschikbare PF import op de goederen van de PF die in het land
schaars zijn
4. Specialiseren kan tot schaaleconomieën leiden.
▪ Kan leiden tot schaalvoordelen waardoor er een comparatief voordeel tov de
concurrenten ontstaat
5. Handel zou landen op zich te goed komen maar kan bepaalde groepen binnen het land
schaden.
▪ IH kan de industrieën die moeten concurreren met de import beïnvloeden.
▪ IH kan effect hebben op de inkomensverdeling in een land.
▪ KT doelstellingen kunnen dit proces afremmen door lobbygroepen (vb: de
boerenbond) die hun “bedreigde industrie” verdedigen bij politieke overheden
Kritisch zijn wanneer Vakbonden iets uitspreken want men hoort altijd ‘de
verliezers, nooit de winnaars’
7
,1.2 Enkele data en situering in de wereld
1.2.1 Bevolking en oppervlakte
Top 3 oppervlakte van landen Top 3 bevolking
Rusland China
Canada India
VS VS
Oppervlakte: kan indicator zijn van potentiele grondstoffen, landbouwgebied of strategisch
gelegen havens of andere knooppunten voor de wereldhandel
Bevolking: kan duiden op eco. Belang
Besluit tabel:
▪ BRIClanden scoren hoog
▪ EU komt niet voor in de top
▪ China opvallend hoog bevolkingsaantal
▪ In internationale statistieken zijn het meestal landen met hoge bevolkingsaantallen, grote
oppervlakte, hoog BBP (/capita) die in de top verschijnen toch moet je kritisch zijn!
Vb: soms geen data beschikbaar, bevolking van Afrika??
▪ Opgelet niet altijd link tussen bevolking en oppervlakte
Vb: grote oppervlakte, maar veel woestijnen bevolkingsgraad is laag andere variabelen
bepalen dus ook eco. Belang
1.2.2 Inkomen en koopkracht
Hoogste BBP in de wereld:
Indeling volgens PPP: Bevolkingsrijke landen (vb:
Pakistan, Nigeria) worden vervangen door Westerse
landen (vb: Frankrijk, Canada)
BBP (PPP)
1. VS
2. China
3. Japan
Er worden 2 correcties gemaakt om tot deze cijfers te komen:
1) omwisseling van munteenheid
▪ De diverse landen transformeren hun BBP naar één bepaalde munt met de wisselkoers van
een bepaald jaar (meestal US$) om het te kunnen vergelijken met andere landen
Maar: indien we enkel deze bewerking zouden uitvoeren zou dit voor een
overschatting zorgen in hoge inkomenslanden en een onderschatting in lage
Inkomenslanden
8
,2) PPP
▪ Lonen met betrekking tot internationaal verhandelde goederen worden bepaald door
internationale concurrentie
▪ Lonen met betrekking tot NIET internationale verhandelbare goederen (bv: een
kappersbeurt, onderhoud auto) worden op de lokale markt bepaald
In lage loonlanden zal in de sector ‘kapper’ de lonen lager liggen om dit te
corrigeren berekent de VN de ‘Purchasing Power Parity (PPP)’ of Koopkrachtpariteit
wisselkoers wat een betere indicator is van de productiewaarde in een land
BBP/cap
= Belangrijkste indicator voor de gemiddelde economische ‘welvaart’ van een inwoner in een
bepaald land
BBP (PPP)/capita
1. Monaco
2. GH Luxemburg
3. Noorwegen
Bij indeling volgens BBP/capita constateren we in de top
20 de aanwezigheid van Aziatische oliestaten met een lage
bevolking, de Europese bankencentra /belastingparadijzen
GH Luxemburg en Zwitserland, het Europees olie/gasland
Noorwegen en landen in de gematigde klimaatzones uit
Europa, N-Amerika, ZO Azië en Australië
laagste 25 BBP/capita voornamelijk in Afrika
1.2.3 Internationale handel
In 2009 crisis voornamelijk minder gross fixed investments, nog altijd zeer
beperkt. Maar private consumptie heeft ervoor gezorgd dat er terug groei is in VS
Ook in Eurozone minder gross fixed investments in 2009 en 2012. Private consumptie
is in Amerika dominanter aanwezig Amerikanen sparen niet
9
, China alleen maar positief, 2009 zie je zelfs niet. Groei blijft tussen 10 en 15%.
Investeringen in voornamelijk massaproductie
Noord-Amerika: 33 % 17% daling
Centraal en Zuid Amerika: 4,9% 7% stijging
West-Europa: 27,8% 18% daling
Midden-Oosten: 2,5% 5% stijging
Afrika: 1,7% 2% stijging
Centraal en Oost-Europa: 3,5% 11% stijging
India: 2,2% 8% stijging
Azië-Pacific: 24,4% 32% stijging
Top exporteurs en importeurs van goederen in de wereldhandel:
Top exporteurs Top importeurs
1. China 1. VS
2. VS 2. China
3. Duitsland 3. Duitsland
Totale waarde van import en export zou gelijk moeten zijn aan elkaar!
Omdat de waarde van de invoer in importprijzen = CIF prijzen (=cost insurance freight)
bepaald wordt, dus inclusief verzendkosten
Exportprijzen = FOB-termen = free on board dus exclusief transportkosten
10
