Sensatie en perceptie
Verschil sensatie en perceptie:
Sensatie = informatie die aan hersenen w aangeleverd
Perceptie = wat hersenen er van maken
Sensoriële systemen
via zintuigen nemen we “energie” waar (sensatie)
soms op afstand, soms in lichaam zelf of rechtstreeks inwerkend op lichaam
sensoriële informatie wordt gebruikt voor:
- perceptie
- motorische controle (bewust + onbewust)
- arousal (activatietoestand van CZS)
- integriteit CZS
meeste energie wordt niet opgevangen: zintuigen geven enkel een venster op buitenwereld, noodzakelijk
beperkt en vervormd
groot deel van de energie wordt niet opgevangen:
- ofwel buiten bereik receptor (bv. licht, geluid)
- ofwel geen geschikte receptor voor die bepaalde energievorm (bv. magnetoreceptie, gepolarizeerd
licht, electroreceptie)
Er is bep activatie van zenuwstelsel nodig. te weinig activatie gaan we ons niet goed voelen, omdat we bep
informatie in zenuwstelsel nodig hebben.
▪ voorbeelden: energiebereik dat voor ons ontoegankelijk is maar door andere species benut kan worden?
1) energiebereik: visueel domein: zichtbaar deel electromagnetisch spectrum menselijk oog
à vele species gevoelig voor andere delen van het spectrum
4 versch fotoreceptoren die dit bereik kunnen opvatten in het menselijk lichaam
▪ bv. bijen, vlinders: detectie UV straling
▪ bv. bepaalde slangen: detectie IR straling
lichaamswarmte wordt uitgestraald in IR gebied
detectie door temperatuursgevoelige sensoren
2) energiebereik: auditief domein
▪ Informatie verwerking in CNS omvat 3 fysiologische processen (geldt voor elk sensorisch systeem):
1) transductie: omzetting van stimulus energie naar actiepotentialen (meerdere stappen) door specifieke
receptoren (bv. staafjes en kegeltjes in retina, haarcellen in binnenoor)
2) transmissie: informatie via specifieke zenuwbanen naar primaire sensorische hersenschors
3) perceptie: wat we gewaarworden, onze interpretatie van de sensatie belangrijke rol van
selectiemechanismen: ‘aandacht’
bv. visueel systeem
Staafjes en kegeltjes zetten fotonen om. Haarcellen gevoelig vr drukverandering
Eerste processen kunnen we zien als sensatie, opvangen en doorsturen nr hersenen
▪ Sensoriële systemen laten organisme toe 4
1. basisattributen te bepalen voor sensoriële stimuli:
1. modaliteit (kwaliteit)
1. 2. intensiteit
3. duur
1.
4. plaats
1.
1. Codering van modaliteit: welke energie?
bij mens: klassiek onderscheid van 5 “modaliteiten”: zicht, gehoor, smaak, reuk en tast
sensoriële informatie gegenereerd door of binnen het lichaam is hier klassiek niet bij gerekend:
- vestibulair
- spier- en gewrichtsafferenten (proprioceptie)
- receptoren voor bloeddruk, zuurstof, enz.
, iedere modaliteit heeft submodaliteiten:
- smaak: zuur/zoet/bitter/zout/umami Intens: weinig intens gaan we niet
- tast: druk, temperatuur, pijn, jeuk
waarnemen, te intens zorgt vr schade
- zien: kleur, beweging, diepte, vorm, etc.
specifieke receptoren voor elk van de (sub)modaliteiten:
- zicht: fotoreceptoren
- gehoor: mechanoreceptoren
- smaak en reuk: chemoreceptoren
- tast: mechano-, thermo-, noci- en prurito-receptoren
elke modaliteit is geassocieerd met specifieke centrale zenuwbanen naar sensoriële cortex
Hoe maken de hersenen onderscheid maken tussen verschillende (sub)modaliteiten?
Maw, wat zorgt ervoor dat sommige stimuli als visueel of auditief in onze hersenen worden geinterpreteerd?
Is er iets speciaal aan de uitwendige energievorm of niet?
▪ Müller (1835): “wet van de specifieke zenuwenergieën”:
• a) (sub)modaliteiten berusten op eigenschappen van sensoriële receptoren en neuronen die transductie
verzorgen van specifieke energievorm (bepaalde modaliteit, submodaliteit) naar membraanpotentiaal
• b) ieder perifeer sensoriëel neuron is geschakeld met specifieke delen van het zenuwstelsel
a + b = “labeled lines”
• de energie die een specifieke receptor activeert is “de adequate stimulus”
vb. 1: fotonen voor fotoreceptoren
vb. 2: drukverandering voor haarcellen in slakkenhuis
vb. 3: rotationele versnelling in horizontaal vlak voor horizontaal semicirculair kanaal
• andere energie kan ook tot activatie van een receptor leiden doch de resulterende perceptie ~ adequate
stimulus
wat de stimulus ook moge wezen, activatie van zenuwbaan geeft steeds de perceptie van de
energievorm waarvoor de baan gevoelig is
m.a.w, de visuele baan w normaal geatciveerd door fotonen, op andere manier gewactiveerd nog a
perceptie hangt niet af van hoe sensorische vezels gestimuleerd worden, maar welke vezels
gestimuleerd worden
Is er iets spec aan bronnen? Bv geluid dat we dat zien als geluid
Perceptie hangt niet af van hoe je de specifieke vezels stimuleert maar of dat deze spec vezels gestimuleerd w
Enkele voorbeelden of toepassingen die voldoen aan wet van Müller:
- vb. 1: fosfenen (mechanisch, elektrisch, magnetisch):
- waarnemen van een lichtvlek na uitoefenen druk op oogbol
- stimulatie van de visuele hersenschors dmv microstimulatie of TMS
- vb. 2: cochleaire implantaten (elektrische stimuli): directe stimulatie van haarcellen in binnenoor mbv
elektrische impulsen
- vb. 3: paradoxale koudegewaarwording: bepaalde koudesensoren in huid worden ook geactiveerd boven
45°C (warmte-stimulus geeft perceptie van koude)
▪ modaliteit/kwaliteit van stimulus kan op verschillende manieren gecodeerd worden:
1) ‘labeled lines’ code:
individuele neuronen sturen specifieke informatie door met behulp van specifieke en selectieve receptoren
naar een specifiek deel van het zenuwstelsel
2) populatie (patroon, combinatorische, ensemble) code:
een stimulus wordt gecodeerd in het patroon van activaties van een populatie/groep van neuronen
3) combinatie van beide voorgaande
2. Codering van intensiteit: hoe sterk is energie?
▪ intensiteit van sensatie is afhankelijk van intensiteit van energie (sterkte van de stimulus)
laagste intensiteit die sensatie geeft = drempel
bv. voor gehoor: frequentieafhankelijk: bij 100 Hz: drempel ong. 28dB, bij 10 Hz: ong. 95dB
▪ codering: 1) door het aantal actiepotentialen in 1 neuron (frequentie codering):
drempel, saturatie, (beperkt) dynamisch bereik
