Werken in een organisatie
Inhoud
HOOFDSTUK 1
1Definitie: Wat is een organisatie?.........................................................................................................4
1.1Kenmerken van organisaties..........................................................................................................4
2De plaats van organisaties in onze samenleving...................................................................................6
2.1Organisaties als sociale constructie...............................................................................................6
2.2Instituties.......................................................................................................................................7
2.3Organisatiesamenleving.................................................................................................................7
2.4Actoren..........................................................................................................................................7
2.5Organisatieproblemen...................................................................................................................8
2.6Wetenschappelijke benaderingen in de tijd...................................................................................9
2.6.11890 – 1935..........................................................................................................................10
2.6.21935-1955.............................................................................................................................10
2.6.31955-heden..........................................................................................................................10
Scientific Management (SM).........................................................................................................10
3Universele uitdagingen en dilemma’s.................................................................................................14
3.1Universele uitdagingen: Beheersbaarheid vs. Flexibiliteit............................................................14
3.2Universele uitdaging: Rationaliteit vs. Tevredenheid...................................................................14
4Effectiviteit..........................................................................................................................................15
5Soorten organisaties...........................................................................................................................18
6Inzicht in een non-profitorganisatie....................................................................................................18
6.1Wat is een non-profitorganisatie.................................................................................................18
6.2Enkele actuele uitdagingen in de non-profit................................................................................19
1Situering.............................................................................................................................................20
7Positionering: visie, missie & strategie...............................................................................................21
7.1Visie.............................................................................................................................................21
7.1.1Een visie is.............................................................................................................................21
7.1.2Een visie opmaken / ontrafelen............................................................................................22
7.2Opdrachtverklaring of missie.......................................................................................................23
7.2.1Een missie is..........................................................................................................................23
7.2.25 functies..............................................................................................................................24
7.2.3Een missie opmaken / ontrafelen.........................................................................................24
8Doelstellingen.....................................................................................................................................25
8.1Doelstellingen zijn... goed voor....................................................................................................25
8.2Soorten doelstellingen.................................................................................................................25
1
,Werken in een organisatie
8.3Doelstellingen formuleren: SMART..............................................................................................26
9Actieplan.............................................................................................................................................27
10Strategievorming: SWOT en TOWS...................................................................................................27
1Enkele belangrijke concepten.............................................................................................................30
10.1Arbeidsdeling: laag, hoog, verticaal en horizontaal...................................................................31
10.2Specialisatie...............................................................................................................................32
10.3Werkstructurering.....................................................................................................................32
10.4Bevoegdheden en verantwoordelijkheden................................................................................33
10.5Span of control..........................................................................................................................33
10.6Groeiende en complexer wordende organisaties: uitdaging van bestuurbaarheid en
beheersbaarheid...............................................................................................................................34
10.6.1Departementalisatie...........................................................................................................34
10.6.2Assistenten aanstellen........................................................................................................35
10.6.3Stafafdelingen.....................................................................................................................35
10.6.4Coördinatoren aanstellen, delegeren..................................................................................35
10.6.5Formalisering......................................................................................................................36
10.6.6(de) centralisatie.................................................................................................................36
11Organisatiestructuren.......................................................................................................................38
11.1Motieven...................................................................................................................................38
11.2Het organogram.........................................................................................................................39
11.3Structuurvormen.......................................................................................................................39
11.3.1Elementaire organisaties.....................................................................................................40
11.3.2Complexe organisaties: unitaire en netwerkorganisaties....................................................42
12Mintzberg.........................................................................................................................................49
12.1De 5 coördinatiemechanismen..................................................................................................49
12.2De 5 onderdelen van de organisatie..........................................................................................50
12.3Macht en logica.........................................................................................................................51
12.4Ontwerp als configuratie...........................................................................................................51
1Omschrijving.......................................................................................................................................54
12.5Definities....................................................................................................................................54
12.6Uitingen van cultuur..................................................................................................................54
12.7De functies van cultuur..............................................................................................................55
12.8Sterke en zwakke culturen.........................................................................................................55
13Cultuurtyperingen: Model van de concurrerende waarden.............................................................56
13.1De hiërarchische cultuur............................................................................................................58
13.2De marktcultuur.........................................................................................................................58
2
,Werken in een organisatie
13.3De adhocratie............................................................................................................................58
13.4De familiecultuur.......................................................................................................................58
14In kaart brengen van een organisatiecultuur....................................................................................59
15Veranderen van een organisatiecultuur............................................................................................61
1Wat is kwaliteit?.................................................................................................................................63
15.1Meetbaarheid............................................................................................................................63
15.2Cliëntgerichtheid.......................................................................................................................63
15.3Interne en externe kwaliteit......................................................................................................64
15.4Van techniek naar cultuur..........................................................................................................64
16Integrale kwaliteitszorg (IKZ).............................................................................................................64
16.1De technische component.........................................................................................................64
16.2De gedragscomponent...............................................................................................................66
16.3Het management.......................................................................................................................66
3
,Werken in een organisatie
Hoofdstuk 1: situering
1 Definitie: Wat is een organisatie?
1.1Kenmerken van organisaties
1. Het zijn samenwerkingsverbanden
2. Ze zijn doelgericht
3. Ze zijn formeel (rationeel)
4. Ze zijn relatief permanent
5. Ze gebruiken middelen
6. Er is coördinatie & taakverdeling
7. Ze zijn verbonden met de omgeving
Het zijn samenwerkingsverbanden
Organisaties zijn sociale eenheden, samengesteld uit groepen personen met een onderling
patroon van relaties.
Voorbeeld: huisarts valt hier niet onder (nooit gedaan met werken). Groepspraktijk van
huisartsen wel (het is combineerbaar met de vrije tijd die ze hebben).
Ze zijn doelgericht
Spontaan of doelbewust opgerichte samenwerkingsverbanden ZONDER doel, zijn GEEN
organisaties. Voorbeelden: families, vriendengroepen, …
ORGANISATIES = gaat om een samenwerkingsverband tussen mensen met een
gemeenschappelijk doel. Strevend naar een gemeenschappelijk resultaat.
Ze zijn formeel (rationeel)
De doelgerichte samenwerkingsverbanden moeten een formele, rationele structuur of ontwerp
hebben. De formele organisatie met sterke juridische structuur vormt het belangrijkste object van
organisatiekunde. Voorbeeld: gemeentebestuur, regering, …
Formeel is niet persé juridisch voorbeeld: sekte, woongroep van mensen die aan co-housing doen.
Ze zijn relatief permanent
De permanentie is een doel, een uitgangspunt dat niet steeds bereikt zal worden (vandaar relatief).
Ze gebruiken middelen
We gaan onze middelen zo efficiënt mogelijk gebruiken om ons doel zo effectief mogelijk te bereiken.
Inzetten van middelen en gebruik van kennis en vaardigheden om het doel te bereiken.
Voorbeeld middelen: gebouwen, machines, grondstoffen, MAAR OOK mensen, kennis, kunde.
4
,Werken in een organisatie
5
,Werken in een organisatie
Er is coördinatie & taakverdeling
TAAKVERDELING
Er moeten taken verdeeld worden als de organisatie het vooropgestelde doel wilt behalen. Het gaat
over functionalisatie of een pakket van samenhangende taken.
COÖRDINATIE
Bewust samenvoegen van functies met het oog op het bereiken van het doel.
ORGANISATIES ZIJN GEORGANISEERD VIA 3 ELEMENTEN:
o FUNCTIONALISAT
IE = bewust
vormen van
taken met het
oog op het
bereiken van het
doel.
o COÖRDINATIE =
bewust
samenvoegen
van functies met
het oog op het
bereiken van het
doel.
o RATIONELE FINALISATIE = bewust betrekken van het totaal van gecoördineerde
functies op het doel.
Organisaties zijn samenlevingsverbanden die:
1. Bewust opgericht zijn
2. Met een taakverdeling en coördinatie (functionalisatie, coördinatie en finalisatie)
3. Met een formeel vastgelegd rationeel ontwerp als basis
4. Ten gevolge waarvan bijna altijd een verschil tussen ‘ontwerpers’ en
‘onderworpenen’ optreedt.
2 De plaats van organisaties in onze
samenleving
2.1Organisaties als sociale constructie
Organisaties moet je zien als sociale constructie. Ze ontstaan uit de wisselwerking tussen mensen op
een bepaald moment in de tijd, om een bepaalde reden.
Organisaties veranderen heel moeilijk, er zijn meerdere hindernissen ervoor:
6
,Werken in een organisatie
Internalisatie = zorgt ervoor dat de manier waarop we dingen doen, een ‘deel van onszelf’
wordt. Hierdoor is het heel moeilijk om de dingen op een andere manier aan te pakken dan
hoe wij ze altijd gewoon zijn geweest.
Objectivatie = een bepaalde manier van handelen of organiseren is voor nieuwe generaties
een vanzelfsprekendheid geworden.
Legitimatie = “het hoort zo”, “het is gewoon zo”, “God heeft het zo gewild”. Hierdoor krijgen
organisaties een nieuwe betekenis los van de oorspronkelijke doelstelling en lijken soms
‘vastgeroest’ te zijn.
2.2Instituties
Instituties regelen het gedrag van de mensen en ordenen op die manier de samenleving. Het zijn
systemen die zorgen dat een samenleving min of meer ‘ordelijk’ verloopt. Het zijn eigenlijk
‘constructies’ die we zelf creëren, die de samenleving stroomlijnen en vorm geven.
Instituties zijn door de samenleving ontworpen en leggen bepaalde handelingspatronen op.
Voorbeeld: vlak van voortplanting, socialisatie, onderwijs, economie, politiek, zingeving, ... Een
institutie duidt de manier aan waarop essentiële taken uitgevoerd en behoeften bevredigd worden
op een maatschappelijk voorgeschreven manier.
Voorbeelden:
Scholen zijn organisaties die vorm geven aan de institutie ‘Onderwijs’.
De politie en rechtbanken vallen onder de institutie ‘Recht’.
Bedrijven, banken, ... vallen onder institutie ‘Economie’.
Het sociale werkveld (welzijnswerk, cultureel maatschappelijk werk, ..) vormt samen de
institutie ‘Maatschappelijk Welzijn’.
2.3Organisatiesamenleving
Organisaties ontstaan in situaties waar mensen een gemeenschappelijk of complementair voordeel
erkennen.
Organisaties zijn even oud als de mens. De mens heeft zich in zijn bestaan steeds georganiseerd. Het
leger is één van de eerste organisaties in de samenleving. Op vandaag krijgen we in ons leven van de
wieg tot het graf te maken met organisaties. Belgische vrouwen bevallen in het ziekenhuis, peuters in
opvangvoorzieningen, tot ons 18E op de schoolbanken, ofwel verder studeren ofwel gaan werken ook
in organisaties.
Organisaties zijn niet los te denken uit ons leven. We brengen er heel veel tijd in door, ze regelen ons
dagelijks gedrag en dienen heel wat functies.
2.4Actoren
LEIDINGGEVENDEN / management: directeur, afdelingshoofden, financieel directeur, ...
WERKNEMERS / organisatiegenoten: psychiatrisch verpleegkundigen, ergotherapeuten,
maatschappelijk werkers, onderhoudspersoneel, loodgieters, elektriciens, koks, ...
DOELPUBLIEK / de gebruiker: patiënten, klanten, ...
OMGEVING: familie, huisartsen,
buren, ziekenhuis, overheid,
gemeente, ...
7
,Werken in een organisatie
De omgeving kan een zeer
beïnvloedende rol spelen in de
beleidsvoering van een organisatie.
Transactionele omgeving/directe
omgeving = de organisatie treedt in
directe interactie, voorbeeld:
cliënten/klanten. Elk van deze
actoren hebben specifieke
verwachtingen van de organisatie.
Voorbeeld: zo zal een investeerder
liefst hebben dat er zoveel mogelijk winst gemaakt wordt, terwijl een klant het product zo goedkoop
mogelijk wil verkrijgen.
Contextuele omgeving = staat in indirecte interactie met de organisatie. Ze schept het kader waar de
organisatie zich aan moet aanpassen. Voorbeeld: de buurt waarin de organisatie gelegen is, de
maatschappelijke omgeving, ...
2.5Organisatieproblemen
4 ORGANISATIEPROBLEMEN
8
,Werken in een organisatie
Probleem van de Een gevoel van onbehagen ten gevolge van een tekort aan informatie over
controleerbaarheid het hoe en waarom van allerlei beslissingen die voor het eigen werk of voor
de werkomgeving van belang zijn.
= controle van/op besluitvorming en uitvoering ervan.
Leefbaarheid Er schort iets aan de relatie onderling, of aan de jobinhoud (te licht of te
zwaar, te eentonig of te onregelmatig, te veeleisend of te weinig uitdagend).
= de mate waarin men, volgens bepaalde maatstaven in een gegeven
situatie, een bevredigend bestaan kan leiden (kosten-baten analyse).
Bestuursproblemen Bestuurders zijn soms onmachtig, als het op besturen aankomt. Ze worden
verondersteld hun organisatie te leiden, maar ervaren vaak dat de
maatregelen die ze treffen niet de bedoelde resultaten bereiken.
= de mate waarin men een organisatie kan laten functioneren of veranderen
(beleid).
Het probleem van de Groepen of onderdelen zijn niet goed te besturen als ze niet goed
beheersbaarheid beheersbaar zijn. Voorbeeld: een leerkracht die geen orde kan houden
(beheersbaarheid, kan het lesprogramma niet afwerken (bestuurbaarheid).
= de mogelijkheid om negatieve effecten van/in organisatieverbanden te
voorkomen of te beteugelen.
2.6Wetenschappelijke benaderingen in de tijd
9
, Werken in een organisatie
Periode 1 Periode 2 Periode 3
2.6.11890 – 1935 2.6.21935-1955 2.6.31955-heden
Scientific Management Human Relations (HR) Human Resources
(SM)
Tijdsgeest Industriële revolutie HUMANRELATIONSBENADERING = een reactie GROTE ECONOMISCHE BLOEI
Opkomst van massaproductie, fabrieken en op de starre denkbeelden van het SM.
bandwerk BELANGRIJKE MAATSCHAPPELIJKE
Als gevolg: de opkomst van het consumentisme. HAWTORNE-EXPERIMENTEN besef begon VERANDERINGEN: globalisering,
Lopende band: Henry Ford (eerste autofabriek) door te dringen dat arbeidsprestaties niet alleen internationale interdependentie, grote
tot stand komen op basis van rationele factoren, innovaties op vlak van technologie (eerste
maar ook van sociale aspecten. man op aarde) & ICT (internet).
Typische INGENIEURSVISIE: de menselijke organisatie Organisaties worden beschouwd als gesloten SYSTEEMTHEORIE: de samenhang tussen
visie/ wordt gereduceerd tot een machine die zeer systemen, enerzijds omdat de delen (processen) en beheersing daarvan in
organisatie goed zal draaien. omgevingsinvloeden op ondernemingen gericht een groter verband.
-visie (Taylor) waren, anderzijds omdat de schaarste in het
algemeen nog erg groot was, vooral tijdens en INTERDISCIPLINARITEIT staat centraal:
kort na de WOII. problemen moeten vanuit verschillende
invalshoeken integraal worden aangepakt,
omdat daarmee synergievoordelen (1+1>2)
worden bereikt.
10
