Sophie De Clercq 2017-2018
Samenvatting kinder- en
jeugdhulpverlening
Inleiding
Kinder- en jeugdhulpverlening is een complex kluwen.
Sectoren: zijn historisch, los van elkaar ontstaan (bv: initiatief voor kinderen uit gezinnen met
armoede). Ontwikkelingen op maatschappelijk, wetenschappelijk, organisatorisch vlak zorgen voor
verschuivingen. Men kwam tot de vaststelling dat de sectoren op elkaar moeten afstemmen i.p.v.
aparte gesloten containers te zijn.
Elke sector heeft een eigen regelgevens kader (bv: psychiatrie = federaal, andere sectoren zijn
Vlaams) samenwerkingen verlopen moeilijk
Doelgroepen: zijn artificieel gecreëerd, maar in de realiteit zijn ze zelden zo afgebakend.
Integrale jeugdhulp ontstond in 2014 en overkoepelt de 4 grote sectoren:
1. Jeugdhulp en jeugdbescherming: bijzondere jeugdzorg
2. Zorg voor personen met een handicap
3. Buitengewoon, geïntegreerd en inclusief onderwijs voor kinderen/jongeren met bijzondere
noden
4. (geestelijke) gezondheidszorg voor personen met bijzondere noden
Integrale jeugdhulp is dus intersectoraal en specifiek voor kinderen en jongeren. De maatschappij is
het overkoepeld werkveld. Maatschappelijke ontwikkelingen beïnvloeden sectoren van buitenaf,
maar ook ontwikkelingen op wetenschappelijk en organisatorisch vlak doen dat:
Maatschappelijke ontwikkelingen: emancipatie, gelijkwaardigheid, rechten/juridisering
burgerschapsparadigma en Quality of Life
Wetenschappelijke ontwikkelingen: kennis van de etiologie en neurologie, medische en
revalidatietechologie, gedragswetenschappelijke theorieën en instrumenten… ecologisch
paradigma (de mens als onderdeel van grotere gehelen)
Organisatorische ontwikkelingen: vermaatschappelijking, decentralisatie, vraagsturing,
inclusief beleid, klant- en marktgerichtheid: van alles overnemende zorgsystemen naar
ondersteuning op maat ondersteuningsparadigma
Algemene maatschappelijke ontwikkelingen
In de jaren ’50-’60: verzorgingsstaat: overheid is verantwoordelijk voor organisatie van de
zorg. De bedoeling is om op die manier sociale ongelijkheid weg te werken. Welfarism: de
beweegredenen waren economisch. Overheid als centraal sturingsmechanisme en geloof in
richtinggevend wetenschappelijk onderzoek als basis
Onder invloed van individualisering en globalisering is dit geëvolueerd naar
risicomaatschappij: verzorgingsstaat gaat uit van ‘rationele’ keuzes van individuen (je bent
verantwoordelijk), maar zo werkt het niet. Er worden voorwaarden gekoppeld aan subsidies
zo wordt ongelijkheid niet weggewerkt. Vermarkting van het sociale (vervaging private en
publieke sfeer): de hulpverlening professionaliseert vanuit de private markt
Toegenomen aandacht voor diversiteit
1
,Sophie De Clercq 2017-2018
Het aanbod differentieerde onder invloed van deze ontwikkelingen. Het aanbod was eerst
bijna uitsluitend residentieel. Dit maakte plaats voor kortdurende interventies die goedkoop
en effectief bleken te zijn opnieuw verschraling van het aanbod
Participatiemaatschappij: studenten kunnen proffen beoordelen etc.
Defectparadigma normaliteitsparadigma burgerschapsparadigma:
Defectparadigma: personen met een handicap zijn niet normaal, defect
Normaliteitsparadigma: personen met een handicap moeten kunnen meedoen aan ‘normale’
activiteiten, moeten een bestaan leiden tot zo dicht mogelijk bij het normale aanleunt
Burgerschapsparadigma: iedereen heeft dezelfde rechten, ook recht om zelf keuzes te maken.
We spreken eerder over ondersteuning dan over zorg
Quality of Life:
Van een filosofisch naar een meetbaar concept: tevredenheid na WOII: vooral economisch,
materieel vanaf jaren ’70: social indicators movement, uitbreiding naar meer aspecten
zoals familie, gezondheid, huisvesting
Vanaf jaren ’70 is er binnen de gezondheidzorg en het klinisch werkveld aandacht voor
quality of life omdat de levensverwachting stijgt meer chronische ziektes. Quality of life
verbetert als gezondheid verbetert
Sinds jaren ’80: introductie van het begrip zorg voor personen met een handicap.
Inclusief/volwaardig burgerschap wordt een primair doel; concept quality of life krijgt mee
vorm vanuit een ondersteuningsmodel
Wordt gezien als: sensitizing (persoonlijke ervaringen en verwachtingen), multidimensionaal,
universeel, subjectief, dynamisch concept
8 domeinen, onderverdeeld in 3 hoofdfactoren (valide over alle culturen heen):
Factor 1: onafhankelijkheid:
o Domein persoonlijke ontwikkeling: opleiding, persoonlijke competentie,
vaardigheden
o Domein zelfbepaling: autonomie, persoonlijke controle, persoonlijke doelen
en waarden, keuzes
Factor 2: sociale participatie:
o Domein interpersoonlijke relaties: interacties, relaties/vriendschappen en
ondersteuning
o Domein sociale inclusie: integratie en participatie in de samenleving, rollen in
de samenleving, sociale ondersteuning
o Domein rechten: humane rechten (respect, waardigheid, gelijkheid) en
wettelijke rechten (burgerschap, toegang, rechtvaardige behandeling)
Factor 3: welbevinden:
o Domein emotioneel welbevinden: tevredenheid, zelfbeeld, vrij zijn van stress
o Domein fysiek welbevinden: gezondheid en vrije tijd
o Domein materieel welbevinden: financiële status, werk en onderdak
Ontwikkeling van het concept quality of life heeft een impact op de betrokkene
(microniveau), maar ook op de manier waarop zorg/hulpverlening in onze maatschappij
georganiseerd wordt (mesoniveau) en het beleid en de regelgeving (macroniveau)
2
,Sophie De Clercq 2017-2018
Mesoniveau: verschil tussen kwaliteit zorg en kwaliteit bestaan:
Kwaliteit van zorg Kwaliteit van bestaan
De zorgaanbieder, de organisatie, De persoon zelf in zijn natuurlijke
Perspectief
de professionals staat centraal netwerk staat centraal
Organisatorische processen
dienen soepel en efficiënt te
Gewenste resultaten voor de
Belang verlopen: grote overhead als
individuele persoon; weinig overhead
gevolg. Altijd ‘onderweg’ bezig
met een eigen proces
Management van zorgstelsels, Individuele ondersteuning en de
Inhoud leidt tot grootschaligheid en effecten daarvan op iemands
groepsdenken persoonlijk leven
Efficiëntie, doeltreffendheid van Op waarden gebaseerde
Typische criteria
de kosten, planning, langetermijnresultaten van inclusie,
voor beoordeling
gebruikerstevredenheid persoonlijke ontplooiing en zelfbepaling
Ondersteuning moet iemand
persoonlijk helpen, zelfs als dit betekent
De huidige zorgstelsels moeten
dat er alternatieve structuren moeten
Structuren slechts verbeterd worden; strakke
gevonden worden. Weinig hiërarchie in
hiërarchie
de organisatie, nadruk op zelfsturing en
coaching
Quality of life op macroniveau: de laatste 40 jaar is er op beleidsvlak veel gewijzigd op vlak van
rechten: algemeen krijgen individuen veel meer autonomie en rechten toegeëigend. Beleidsmatig
toekennen van rechten is evenwel onvoldoende, indien deze niet vergezeld gaan van mogelijkheden
om deze rechten uit te voeren (denk aan studietoelagen). QoL kan een kader vormen om deze
mogelijkheden te creëren.
Organisatorische ontwikkelingen
Ondersteuningsparadigma: van zorg en hulp (aanbodsgestuurd) naar ondersteuning
(vraaggestuurd)
Wie biedt ondersteuning? Verschillende lijnen in de hulpverlening:
0e lijn: informele ondersteuning mantelzorg en zelfhulp
1e lijn: formele laagdrempelige ondersteuning
2e lijn: professionele hulpverlening, meestal ambulant of mobiel
3e lijn: residentiële/zeer gespecialiseerde hulp
Hoe gespecialiseerder, hoe minder aanbod (in Vlaanderen is dit niet zo: jeugdhulp heeft zeer
veel residentieel aanbod)
Vermaatschappelijking: te veel residentieel aanbod (omgekeerde driehoek) zorg moet
verschuiven (naar gewone driehoek). Mantelzorg heeft altijd bestaan wordt nu
geïntegreerd in een ruimer zorgsysteem. Aanleiding voor deze tendens:
Groeiende ontevredenheid over de inefficiëntie van de sociale sector (bv:
wachtlijsten)
Zorg uitsluitend in professionele handen = economisch onhaalbaar en onwenselijk
Ander beeld van de moderne burger in de verzorgingsstaat
Valkuilen van vermaatschappelijking:
Goed uitgebouwde netwerken zijn vooral te vinden in de hogere klassen
Vermaatschappelijking lukt niet als besparingsmethode (integendeel: dit vergt extra
budget, begeleiding…)
3
, Sophie De Clercq 2017-2018
Conclusie evolutie zorg:
1. Van aanbod naar vraag
2. Meer samenwerking
3. Aandacht voor sociale rechten
Integrale jeugdhulp
= begrip geïntroduceerd sinds 2014 (daarvoor decreet voor introductie integrale jeugdhulp), met als
doel effectievere jeugdhulp, overzichtelijkere en eenvoudigere jeugdhulp en het recht op jeugdhulp
beter effectueren. Het gaat over een systemische verandering: herschikking van het landschap,
vernieuwen van instellingen en vereenvoudigen van procedures. Voorgeschiedenis:
De jeugdhulpverlening stond onder druk: per sector moest je je gaan aanmelden. Of je
aanvaard werd, hing ook af van het aantal beschikbare plaatsen niet-geplafonneerde
diensten liepen/lopen over. Bv: hulpverleners die x aantal gezinnen moesten bezoeken,
kregen er telkens gezinnen bij die ze op dezelfde tijd moesten helpen (geplafonneerd =
residentie met kamers: vol = vol). Deel van de oplossing = intersectoraal werken, want de
meerderheid van de probleemjongeren heeft meerdere problemen (= verdeelde
intersectorale ondeelbaarheid). Maar: steeds grotere, onrealistische verwachtingen van
maatschappij. Een klassiek antwoord op de weinige plaatsen = vroeger optreden ten aanzien
van de opvoeding. Paradoxaal genoeg zorgt dit voor meer werk
Veranderingsurgentie:
Versnippering en verkokering: chaos en gebrek aan overzicht: 6 erkende sectoren in
IJH, daarnaast nog andere jeugdhulpaanbieders die anders gesubsidieerd/
gefinancierd worden (bv: jeugdpsychiatrie)
Afstemmen van hulpvraag en -aanbod: nu wordt hulpvraag aangepast naar het
aanbod (i.p.v. omgekeerd) + kinderen met complexe problemen vallen tussen de
mazen van het net
Recht op jeugdhulp blijft beperkt tot het aanbod
Tekort aan jeugdhulp werkt aanbodsgestuurde jeugdhulp verder in de hand
Decreten:
Kaderdecreet: decreet dat de grote krijtlijnen schetst (= Vlaams, dus kinderen voor
de kinderpsychiatrie vallen daar niet onder)
Tweede decreet integrale jeugdhulp:
1. Contextgerichtheid: we spreken niet over cliënten, maar over cliëntsystemen
(bv: cliënt + gezin) focus op versterken van dat systeem, niet meer op de
tekortkomingen van dat systeem
2. Subsidiariteit: de minst ingrijpende hulp heeft voorrang (!)
3. Beperkt recht op jeugdhulp: provisierecht = beperkt (als het geld op is…), dit
geldt alleen voor vrijwillig gestelde vragen
4. Vraaggerichtheid: nadruk op diagnostiek, vraagverheldering: wat heeft
jongeren nodig? leidt tot hulpverleningsvoorstel en handelsplan
5. Instemming: dwingende voorwaarde: er moet nadrukkelijke toestemming
zijn van cliënt(systeem)
6. Kinderrechten
Afstappen van denken in doelgroepen: functies van de hulp staan centraal
Bijzondere jeugdhulp en VAPH: geen sectorale maar intersectorale toegangspoort
Brede instap: mensen uit 6 sectoren zijn er aanwezig om te informeren probleem-
gebonden hulp = aangeboden door die 6 sectoren
Doel: integratie van minderjarigen en hun ouders in de samenleving
4
