Hoofdstuk 2: opvoeden, pedagogie(k) en orthopedagogie(k)
Waarom zijn er steeds nieuwe problemen? Omdat de samenleving en maatschappij evolueert
Opvoeding heeft ook met culturele verschillen te maken
Video: de wilde van Aveyron
Victor een jongen met beperking, wordt gevonden in een bos en de man die hem vond probeerde
hem op te voeden. Hij kon andere dingen die wij niet kunnen. Hij kon bv hete kastanjes uit het vuur
halen, maar met een vork eten was heel moeilijk en kon hem moeilijk worden aangeleerd. Zijn
autistisch gedrag is moeilijk te onderscheiden van dierlijk gedrag.
Gedragstherapie geeft een beloning, als hij iets goed deed
Video: de Kresj
Kinderen mochten alles, spelen met scharen, messen… wanneer de kinderen te gehecht geraken aan
de ouders, moesten ze bijvoorbeeld 3 weken afstand houden. De kinderen moeten niet opruimen,
speelden met ratten
Ze wouden da machtsstructuur van de traditionele gezinnen te doorbreken.
Video: Chinese kinderen die worden voorbereid op de Olympische spelen en zwaar moeten trainen
Zij vinden dit een normale situatie, alles hangt af van eigen normen en waarden
Definitie opvoeden: (gezegd door Kok belangrijk persoon binnen de orthopedagogie)Opvoeden is
het in relatie staan van opvoeder(s) en opvoedeling(en), waarin de opvoeder zich als persoon, als zijn
wijze van mens-zijn presenteert, een klimaat, creëert dat persoonlijkheidsgroei bevordert en
leefsituaties zo hanteert dat deze optimale kansen bieden tot zelfontplooiing.
Klimaat? Open, veilig, prestatiegericht klimaat sfeer, manier van omgaan
Situaties? Conflict…
Autoritaire opvoeder? Handelt volgens een vaste structuur, zo moet het en zal het zijn
Ondersteunende opvoeder
Het opvoedingsproces: opvoeden en ontwikkelen
De opvoeder en kind beïnvloeden elkaar. Beide partijen hebben een opgave. Het kind om zich te
ontwikkelen en de opvoeder om op te voeden. In de loop van de tijd neemt de verantwoordelijkheid
van de opvoeder steeds meer af en de verantwoordelijkheid van het kind neemt steeds toe.
Op welke manier een kind zich ontwikkelt hangt af van:
Uiterlijke factoren: omstandigheden waarin het kind opgroeit (milieu, omgeving en situatie waarin
het kind zich ontwikkelt) NURTURE
Innerlijke factoren: de aanleg (eigenschappen dat het kind van bij de geboorte meekrijgt, erfelijkheid)
NATURE
Eerst was nature erg belangrijk, later werd nurture belangrijker, nu zitten we ergens tussen de 2.
Men vraagt zich soms af of opvoeding eigenlijk wel nodig is. Ontwikkelt een kind niet vanzelf en is
alles aanwezig van bij de geboorte? Of net omgekeerd: heeft het kind bij de geboorte niets en
hangt alles af van de omgeving?
We zitten momenteel ergens tussen de 2. De ontwikkeling van een kind wordt bepaald door nature
en ook door nurture. ER IS EEN DERDE MANIER VAN ONTWIKKELEN INDIVIDUELE KEUZES DIE HET
KIND MAAKT
Opvoeder moet je daar echt voor studeren?
Ja, het is belangrijk om vanop een afstand te oordelen en kinderen met een moeilijke/aparte vraag
een antwoord te bieden.
Van problemen bij het opvoeden… tot een stagnerend (stilstaand/gestopt met groeien)
opvoedingsproces
1
,Van problemen bij het opvoeden…(het gewone opvoeden)
In de opvoeding doen er zich veel problemen voor. Meestal gaat het over kleine dingen. Dan moet
er even meer aandacht gegeven worden aan een probleem. Daarna gaat de opvoeding gewoon
verder tot er een nieuw probleem ontstaat.
Het opvoedingsproces kent een voortdurende afwisseling van bijna automatisch handelen, met
periodes van nadrukkelijk stilstaan bij een probleem om de ontwikkeling van het kind voldoende te
ondersteunen.
Voorbeeld geen groot probleem: kind schrijft een briefje naar mama met de vraag of ze vindt dat hij
goed zijn best doet op school? mama zegt niet genoeg dat ze trots is
Tot een stagnerend opvoedingsproces (specifiek opvoeden)
De problemen blijven voortdurend, ondanks alle inspanningen de vrienden en familie al hebben
gedaan en welke adviezen ze ook opvolgen, niets helpt. Het kind ‘groeit’ niet meer. Ouders zien het
niet meer zitten, zien geen uitweg, zitten met de handen in de haren. Op dat moment wordt de
begeleider belangrijk.
Het kind zit ergens vast en heeft vragen, daardoor kan het niet meer verder groeien.
Casus:
Karel is vier jaar. Hij loopt vaak midden in de nacht alleen buiten op straat rond. Zijn ouders zijn thuis,
maar ze zijn dronken en maken ruzie. De ouders die beiden erg jong zijn, hebben een verleden van
drugs-en alcoholmisbruik. Herhaaldelijk werden ze voor behandeling opgenomen, maar telkens
hervielen ze. Wanneer de ouders dronken of onder invloed zijn van drugs, zit Karel er alleen en
verweesd bij. De ouders worden op die momenten volledig in beslag genomen door hun eigen
wereld, ze zijn erg labiel en hebben geen controle meer over zichzelf. Karel wordt veelvuldig
geconfronteerd met gedrag van zijn ouders dat hij niet kan begrijpen.
Karel vraagt een vast ritme, iemand die voor hem zorgt, je ziet het aan zijn gedrag
Problematische opvoedingssituatie (POS)
Ter Horst zegt dat een problematische opvoedingssituatie = door de betrokkenen als nagenoeg
perspectiefloos ervaren opvoedingssituatie, waarin men er zonder deskundige hulp van buitenaf niet
in slaagt het geheel zodanig te veranderen dat het weer perspectief biedend wordt. (examen)
- Niet elke POS wordt door iedereen als ‘perspectiefloos’ gezien
- Het uitgangspunt is niet steeds de beleving van de betrokkenen. Hulpverleners kunnen ook
preventief optreden of wanneer hij/zij de situatie als perspectiefloos ervaren.
Betrokkenen = zijn niet altijd de ouders, kan ook de school zijn, politie…
Gevolg? Heel de samenleving rond iemand wordt erbij betrokken
Impact? Problematische opvoedingssituaties werden een van de uitgangspunten van bijzondere
jeugd bijstand.
Evolutie? Het gaat niet alleen meer over opvoedsituaties, omdat er ook vluchtelingen, demente
personen worden behandelt… daardoor veranderde de naam POS naar VOS (verontrustende situatie
of problematische leefsituatie) omdat het niet altijd te maken heeft met problemen in de opvoeding.
Wanneer is een opvoedingssituatie problematisch?
Dimensies:
Breedte: een combinatie van verschillende problemen multi probleemgezinnen
Hoogte: intensiteit van een probleem je kan iets kwaad worden, maar ernstiger is dingen
kapot gooien (conflictgehalte)
Lengte: hoe lang het duurt
Schaal van opvoedingsproblemen
De gewone opvoedingssituatie problemen die we over het algemeen makkelijk kunnen oplossen.
Hebben behoefte aan info of steun en zoeken dit bij vrienden of familie. Soms doet men beroep op
2
,laagdrempelige hulpverlening. Voorbeeld: Karel wil niet eten, maken afspraken ‘nog 3 aardappelen’
en het is opgelost.
De opvoedingsspanning problemen zijn niet meer zo eenvoudig op te lossen. Ouders gaan opzoek
naar alternatieven en vragen anderen om raad. Vaak heeft men al dingen geprobeerd zonder
resultaat. De behoefte aan steun en raad neemt toe. Steun uit eigen omgeving is vaak niet genoeg
meer. Voorbeeld: het is elke dag een probleem, moeilijke eter
De opvoedingscrisis ouders zijn wanhopig en kunnen de situatie niet meer aan. Men beleeft geen
plezier meer aan het ouder zijn. Er kan ook een crisis ontstaan door een probleem van buitenaf:
scheiding, stressvolle gebeurtenis… Voorbeeld: elke dag is er een conflict over het eten, moet de hele
avond blijven zitten, maar de conflicten blijven bij het eten
De opvoedingsnood complexe problemen die al een lange tijd bezig zijn. Weet niet waar te
beginnen, ziet het bos niet meer door de bomen. Vraag en aanbod zijn niet meer op elkaar
afgestemd. Voorbeeld: de conflicten gaan verder dan het eten zelf.
Oefening:
Casus:
Mama is opgenomen in een psychiatrische Instelling na herhaaldelijke gewelddadige uitbarstingen
van haar man (bedreiging). De kinderen waren hier getuige van. De oudste jongen van 7 jaar moet er
meestal voor zorgen dat zijn jongere zusje (5 jaar) eten heeft, aangezien mama uitgeput en huilend in
de zetel zit.
opvoedingsnood, het tast alles aan, hij kan zelf niet meer ontwikkelen
Louis en Marianne hebben 3 tieners. Regelmatig zijn er thuis discussies over uitgaan, zakgeld en
vrienden. Hun oudste zoon experimenteert ook regelmatig met drugs en komt vaak vroeg in de
ochtend thuis. Ze maken zich zorgen over zijn ‘roekeloos’ gedrag.
Opvoedingsspanning
Thomas, 4 jaar, heeft regelmatig driftbuien wanneer hij zijn zin niet krijgt of wanneer hij naar bed
moet. Het duurt meestal een uur vooraleer hij in slaap valt.
Gewone opvoedingssituatie
Sandy is reeds herhaaldelijke keren weggelopen van huis na een ruzie met haar ouders en is deze
maand meermaals onwettig afwezig op school.
Opvoedingscrisis
Orthopedagogisch handelen en orthopedagogiek
Wat is orthopedagogie?
Het woord wordt opgedeeld in:
Orthos = recht/juist
Pais = kind
Agein = handelen
Van ‘gewoon opvoeden’ naar ‘specifiek opvoeden’ = opvoeden met bijzondere accenten
Het ‘recht’ trekken van scheef getrokken situaties
Orthopedagogiek = duidt op de wetenschappelijke of theoretische benadering
Orthopedagogie = het handelen, het doen, de praktijk
Orthopedagoog = brengt de theorie en praktijk naar voren
Methodisch handelen
3
, Doelgericht
Bewust
Systematisch
Procesmaking
Ambulant = bij de mensen thuis gaan wordt meer en meer gedaan binnen de orthopedagogie
Residentiel = iemand uit de context halen bv: naar een voorziening brengen
Moeilijke leefsituaties = die situatie waar het gewone opvoeden tekort schiet
Mogelijke doelgroepen:
Kinderen en jongeren (0-18 jaar) in moeilijke opvoedingssituaties binnen het gezin of andere
opvoedingscontexten.
Kinderen en jongeren in kwetsbare opvoedingssituaties omwille van ontwikkelings-, gedrags-,
opvoedings- of gezinsproblemen (ADHD, autismespectrumstoornis, hechtingsstoornis, ODD, CD...).
Kinderen en jongeren met leerstoornissen (dyslexie, dyscalculie,...).
Kinderen, jongeren en volwassenen die omwille van een handicap (fysieke, verstandelijke, visuele,
auditieve meervoudige,... beperking) ondersteuning nodig hebben voor het dagelijkse leven.
Kinderen, jongeren en volwassenen die kampen met emotionele en/of psychische moeilijkheden
(depressie, faalangst,...).
Jongeren en volwassenen met alcohol- of drugsproblemen.
Gevangenen
Ouderen in kwetsbare situaties.
Thuislozen, kansarmen, NBBM (niet begeleide buitenlandse minderjarigen jongeren komen zonder
ouders, alleen asiel aanvragen)
Mogelijke werkvelden:
Geestelijke gezondheidszorg : centra voor geestelijke gezondheidszorg
Onderwijs: individueel ondersteunen van kinderen
Kind en gezin: kinderen worden opgenomen voor korte tijd, omdat de ouders ze niet alleen kunnen
opvoeden
Sociaal cultureel werk: habecrats
Hoofdstuk 3: evolutie van mens en maatschappijvisies en de invloed ervan op de hedendaagse
orthopedagogiek
Om een problematische opvoedingssituatie te helpen moeten we eerst een beeld hebben van een
gewone opvoedingssituatie.
Door maatschappelijke, technische en wetenschappelijke veranderingen werd er door de eeuwen
heen anders naar het opvoeden gekeken. Tijdens de middeleeuwen waren er bijvoorbeeld geen
spijbelproblemen en scholen werden gezien als vrije tijdsbesteding.
4
