Jeugdcriminologie en -recht
Algemene inleiding
Kindbeeld & rechtspositie
- Stelling: “Onze jeugd heeft tegenwoordig een sterke hang naar luxe, heeft slechte manieren,
minachting voor het gezag en geen eerbied voor ouderen. Ze geven de voorkeur aan kletspraatjes in plaats van
training… Jonge mensen staan niet meer op als een oudere de kamer binnenkomt. Zij spreken hun ouders
tegen, houden hun mond niet in gezelschap…en tiranniseren hun leraren.” (Socrates)
⇒ Discussie over ‘de jeugd van tegenwoordig’ is van alle tijden
Onverschilligheid
- Aanvankelijk geen afzonderlijke kindfase
▪ Onverschilligheid = niet bewust van verschil/onderscheid tussen kinderen & volwassenen
▪ Hoge kindersterfte
▫ In de gebruiken wordt dit ook duidelijk, ouders hechten zich minder snel
▪ “Ik heb geen kinderen, ik heb meisjes”
▫ Onderscheid jongens & meisjes
▫ Ook te zien aan gebruiken: soms zwart laken buiten hangen omdat het een meisje is
▪ “Vader, moeder zult gij eren”
- Geen afzonderlijke sociale categorie = geen afzonderlijke juridische categorie = zelfde
straffen voor iedereen
▪ Op dit moment bestaat “jeugdrecht” nog niet.
▫ Geen afzonderlijke wetgeving voor kinderen en jongeren, vallen onder het gewone recht
▫ Wanneer kinderen & jongeren feiten plegen krijgen ze dezelfde maatschappelijke reactie
▪ Wel aandacht voor specifieke fenomenen (vooral) door kinderen gepleegd
▫ Codex Hammurabi 1750 v. Chr.
↳ Aandacht voor feiten die kinderen & jongeren kunnen plegen, maar er wordt geen
rekening gehouden met hun ‘anders’ zijn
192. If a son of a paramour or a prostitute say to his adoptive father or mother: "You are not my
father, or my mother," his tongue shall be cut off.
193. If the son of a paramour or a prostitute desire his father's house, and desert his adoptive
father and adoptive mother, and goes to his father's house, then shall his eye be put out.
195. If a son strike his father, his hands shall be hewn off.
▫ Deuteronomium (oude testament)
“Als een man een koppige en opstandige zoon heeft, die ondanks strafmaatregelen weigert zijn ouders te
gehoorzamen, moeten zijn ouders hem bij de leiders van de stad brengen en zeggen: “Deze zoon van
ons is koppig en opstandig. Hij wil ons niet gehoorzamen, hij gooit met geld en drinkt te veel!” Dan zullen
de mannen van zijn stad hem door steniging ter dood brengen. Op die manier moet u dit kwaad uit uw
midden wegdoen en heel Israël zal horen wat is gebeurd en diep ontzag hebben voor de HERE”.
▫ Stubborn Children Law (1641, Massachusetts Bay Colony)
“If a man have a stubborn or rebellious son, of sufficient years and understanding sixteen years of age,
which will not obey the voice of his Father, or the voice of his Mother, and that when they have chastened
him will not harken unto them: then shall his Father and Mother being his natural parents, lay hold on him,
and bring him to the Magistrates assembled in Court and testify unto them, that their son is stubborn and
rebellious and will not obey their voice and chastisement, but lives in sundry notorious crimes, such a son
shall be put to death”
1
,- Lijfstraffen, ouderlijk gezag, genderperspectief.. komt duidelijk naar voor
▪ Geweld werd in die tijd genormaliseerd, pas later wordt het gebruik van geweld
geproblematiseerd
▪ Aantal discussies gaan tot deze tijd: idee dat kinderen eigendom zijn van ouders, pedagogische
tik,.. omdat ouders verantwoordelijk zijn voor de schade die hun kinderen aanricht
▪ Genderperspectief: je had vroeger kinderen nodig om voor je te zorgen later & jongens
zijn economisch de betere optie
Kinderbescherming
- Ontdekking van het kind
▪ Afzonderlijke kindfase
▫ Het anders-zijn van kinderen wordt ontdekt
▫ Bewustwording ontwikkelingsstadia
* Heeft niet onmiddelijk effect op het recht, maar er is maatschappelijke gewaarwording
▫ Nog-niet-mensen = sociale constructie
▪ Verschillende visies over betekenis
▫ Moralisten: blanco blad
* Iedereen wordt geboren als een blanco blad
* Je wordt goed of slecht door de context waarin je opgroeit
* Verklaart dus waarom je niet of wel criminaliteit pleegt
* Nurture
* John Locke (1689), An essay concerning human understanding:
“Let us then suppose the mind to be, as we say, white paper [tabula rasa] void of all characters, without
any ideas. How comes it to be furnished? Whence comes it by that vast store which the busy and
boundless fancy of man has painted on it with an almost endless variety? Whence has it all the
materials of reason and knowledge? To this I answer, in one word, from experience.”
▫ Romanticisten: inherent goed
* Je wordt als goed persoon geboren & context beïnvloed je op termijn
* Eerder nature
* Jean Jacques Rousseau (1755), Discours sur l’origine et les fondements de l’inégalité
parmi les hommes
“Savage man, left by Nature to bare instinct alone … will then begin with purely animal functions ….
His desires do not exceed his physical needs; the only goods he knows in the Universe are food, a
female, and rest”
⇒ Context is voor beide fundamenteel
- Industriële revolutie als katalysator
▪ Armoede als bedreiging voor de goede zeden en de goede moraal
▫ Opkomst stedelijke context en verpaupering
▫ Opkomst van de kinderarbeid
▫ Invoering van Wet op de Landloperij
▪ Ontstaan sociale enquêtes, wetenschappelijk onderzoek naar de levensomstandigheden
van kinderen van arbeiders
- Er is nood aan maatschappelijke en juridische aandacht voor de kindfase
2
,- Afscherming in het belang van het kind
▪ Interesse gegoede burgerij
▪ Ontstaan van jeugdinstellingen, landloperkolonies, weeshuizen, …
▫ Nieuwe gevangenissen
* Armoede werd gevreesd & gecriminaliseerd waardoor arme jongeren die geen
feiten hadden gepleegd ook worden opgesloten
▫ Militaire discipline: uniformen, lijfstraffen, marcheren
* Als je niet slaagden voor de legertesten werd je onderworpen aan slavernij
▫ Geen controle op leermeesters: slavernij
* Leermeesters, die een stiel zouden moeten leren aan kinderen waardoor ze nuttig
zouden zijn voor de maatschappij, werden niet gecontroleerd
▫ Overbevolkingsproblematiek
▫ Mix van arme en deviante jongeren
* Nog actueel: VOS-jongeren (= jongeren in verontruste leefomgeving) & MOF-jongeren
(misdrijf omschreven feit gepleegd) samen steken in een leefomgeving?
* Groot verschil tussen beide, je kan ze beter splitsen
▪ Adultocentrisme, jeugdmoratorium
- Kan je enkel beschermen door afschermen?
▪ We willen ze beschermen, maar hoe doen we dat?
▫ Jeugdmoratorium: jeugd werd onder een stolp gestoken (tot men 18 is)
▫ We kozen om kinderarbeit af te schaffen & hun onderwijs laten volgen
* Men kon ook veiligheidsmaatregelen opleggen voor een veilige werkomgeving bv.
* Discussie over hoe men het best kon aanpakken
Kinderrechten
- Verandering van perspectief
▪ Terugwinnen van de materiële rechten
▫ Zelfde rechten als volwassenen > in plaats van enkel bescherming krijgen ze nu ook rechten
* Bijvoorbeeld: recht op arbeid (→ werd namelijk afgenomen)
* Er zijn bepaalde kwetsbaarheden waardoor bescherming nodig is, materiële
rechten zullen moeten worden aangevuld door bijkomende rechten
▫ Aangevuld met bijkomende rechten
▪ Competentiediscussie formele rechten
▫ Geldigheid, relevantie, juistheid
▫ Formele rechten = het uitoefenen van hun rechten
* Hier kan zich een probleem van competentie vormen
* Je hebt recht om te werken, je hebt de competentie niet om zelfstandig te
onderhandelen met een werkgever, men heeft daar hulp bij nodig
▪ Verschillende stromingen
▫ Reformisme
* De leeftijd van 18 jaar moeten we misschien herbekijken
▫ Radicalisme
* Afschaffen van minder & meerderjarigheid
* Kijken naar kwetsbaarheden
▫ Pragmatisme
* Combinatie van beide
* Aanpassingen maken & flexibiliteit
3
, ▪ Huidige rechtspositie
▫ Rechtsbekwaam maar handelings-onbekwaam
▪ Raad van Europa Aanbeveling 874 (1975), Europees Charter voor de Rechten van het Kind
“Children must no longer be considered as their parents property, but must be recognised as
individuals with their own rights and needs”
- Bekwaamheid
▪ Algemene regel in Belgisch recht = minderjarigen zijn wel rechtsbekwaam maar niet
handelingsbekwaam
▪ Temperingen in het burgerlijk wetboek (absolute nietigheden → relatieve nietigheden)
▪ Burgerlijk wetboek
Art. 488 - De meerderjarigheid is vastgesteld op de volle leeftijd van achttien jaren; op die
leeftijd is men bekwaam tot alle handelingen van het burgerlijk leven.
Art. 1124 - Onbekwaam om contracten aan te gaan zijn : minderjarigen, krachtens artikel
492/1 beschermde personen en, in het algemeen, al degenen aan wie de wet het aangaan
van bepaalde contracten verbiedt.
↳ Moeten we niet meer met individuele feitelijke beoordeling werken?
Rechtspositie
- Ouderlijk gezag
▪ Toekenning en einde (gezagsco-ouderschap)
▫ Gezagsco-ouderschap: we gaan er van uit dat ouders samen beslissingen nemen &
samen in het belang van het kind oordelen, betekent dat je als derde ervan uit mag gaan
dat 1 ouder de beide ouders vertegenwoordigd
⇒ Derde te goeder trouw mag gezamenlijkheid van een beslissing vermoeden
▪ Je hebt rechten als ouder (eerbied, respect, gezag, goederen, vertegenwoordiging,
contact, toezicht), maar ook plichten (respect voor kind, voorzien in levensonderhoud)
▪ Aansprakelijkheid
▫ Uitgangspunt vandaag is verantwoordelijkheid van ouders voor hun kinderen
▪ Burgerlijk wetboek
Art. 1384 – De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun
minderjarige kinderen
4
