L e i d e r s c h a p.
1. INTRODUCTIE: CONCEPTEN EN BELANGEN
1.1. Waarom is leiderschap belangrijk?
Leiderschap is nodig om naar een getransformeerd gezondheidszorgsysteem te gaan à leiderschap op alle
niveaus binnen de organisatie à samenwerking om hoog-kwalitatieve zorg tot stand te brengen.
VUCA
= Alles wat er gebeurt waar we als organisatie geen vat op hebben.
§ Volatility (= volatiel)
› Alles gaat en evolueert razendsnel
› Onvoorspelbare veranderingen zonder een patroon (wat leidt tot onzekerheid)
§ Uncertainty (= onzekerheid)
› Disruptieve veranderingen zonder aankondiging.
§ Complexity (= complexiteit)
› Comorbiditieit, vergrijzing, verpleegkundige tekorten, shifts op vlak van integratie in
gezondheidszorg (werken in locoregionale zorgnetwerken + transmurale samenwerking),
wereldwijde uitdagingen.
§ Ambiguity (= dubbelzinnig)
› Omgaan met tegenstellingen, paradoxen (bv. pleiten voor meer kwaliteit, terwijl er minder
of geen middelen zijn).
Lineair denken vs. complex denken
à Mensen zijn getraind om lineair te denken, maar dat is helaas niet altijd mogelijk.
à Ook de patiënten worden steeds complexer.
Challenges in de gezondheidszorg
§ Vergrijzing van de bevolking
› Het aantal mensen die werken wordt steeds kleiner + het aantal mensen waarvoor gezorgd
moet worden wordt steeds groter.
§ Meer chronische ziektes + meer financiële kosten
§ Toegenomen complexiteit
› Patiënten presenteren zich met veel complexere problemen in vgl met 20 jaar geleden.
§ Tekort aan verpleegkundigen
› Als men nagaat hoeveel mensen men gaat moeten verzorgen in 2030, dan komen we tegen
dan wereldwijd 9 miljoen verpleegkundigen te kort.
Samenvatting Leiderschap – Celine Coopman 1
, § Nood aan nieuwe zorgmodellen aangepast aan de noden van de patiënt (patiënt-tailored
zorgmodellen)
› Intercare model à implementatie van leiderschap binnen het model, vaak wordt dit
vergeten.
§ Preventiebeleid is aan het falen
› Er wordt te weinig geïnvesteerd in preventie.
Verpleegkunde is steeds aan het evolueren
§ Het zorgproces en de kwaliteit van zorg moet verbeteren
› Ongeveer 20 tot 40% van de patiënten krijgt onnodige zorg of zelfs zorg die potentieel
schadelijk is.
› Veranderingen in de gezondheidszorg lopen reeds enkele jaren achter op de
wetenschappelijke evidentie.
› “The leaky research pipeline” à 50% van de research geraakt verloren omdat er veel niet
of incompleet wordt gepubliceerd / gerapporteerd à maar 14% wordt geïmplementeerd.
§ Toekomstige leiders en innovators van de gezondheidszorg
› Sterk leiderschap is cruciaal als de visie van getransformeerde gezondheidszorg moet
worden gerealiseerd.
› Het beroep van verpleegkundige moet leiders voortbrengen in het volledige
gezondheidszorgsysteem, van het bed van de patiënt tot de directie. Zij kunnen dienen als
volwaardige partners met andere gezondheidswerkers en zijn verantwoordelijk voor hun
eigen bijdrage om hoogwaardige kwalitatieve zorg te leveren terwijl men samenwerkt met
leiders uit andere beroepen.
› De beschikbaarheid van leiderschap voldoet momenteel niet aan de eisen.
› Het kritiek probleem omtrent het dreigende tekort aan verpleegkundigen die bereid zijn om
leidinggevende functies op zich te nemen binnen klinische instanties, professionele
organisaties en de gezondheidszorg in het algemeen.
Samenvatting Leiderschap – Celine Coopman 2
,WHO: waarom is leiderschap belangrijk?
§ ‘Build leadership’, ‘stewardship’ en management capaciteiten voor het verplegend personeel om
educatie, gezondheid, werkgelegenheid en gendergelijkheid te bevorderen.
§ Optimalizeren van het rendement van huidige investeringen in verpleegkunde door het beleid aan
te passen op vlak van educatie, fatsoenlijk werk, eerlijke beloning, inzet, praktijk, productiviteit,
regulering en behoud van verpleegkundig personeel.
§ Extra investeringen in verpleegopleidingen, vaardigheden en jobs versnellen en behouden.
1.2. Concepten en modellen
Het paradigma omtrent leiderschap is veranderd. Nu is er meer sprake van ‘shared leadership’.
Leiderschap = invloed = mensen raken en mensen bereiken à effect hebben.
Macht beïnvloedt de keuze van beïnvloedingstactiek en modereert het effect daarvan. Men kan dit doen
vanuit een positie of vanuit respect voor de medewerkers (gelijkwaardigheidsprincipe).
Definities van leiderschap
§ Definitie van Northouse (2013): “Een proces waarbij een persoon een groep of een individu
beïnvloedt om een doel te bereiken”.
§ Definitie van Yammarino (2013): “Een multilevel interactieproces tussen leider en volger dat
plaatsvindt in een bepaalde situatie (context) waar de leider en volgers een doel delen (vissie,
missie) met doelstellingen en taken”.
Effectief leiderschap wordt beïnvloed door de volgers en context. Dus niet door de leider alleen. De context
is belangrijk om effectief leiderschap uit te voeren.
Leider
Volgers Context
Levels van conceptualisatie van leiderschap
§ Individu à het beschrijven van leiderschapskenmerken
§ Dyade à wat er gebeurt tussen een leider en een medewerker (bv. functioneringsgesprek)
§ Groep / team
§ Organisatie
Enkele controversen …
§ Formeel leiderschap vs. informeel leiderschap
› Formeel leiderschap = leiderschap als een rol van een persoon met geformaliseerde
bevoegdheden à assigned leadership à benoemd, verkozen, aangesteld, uitgeroepen, …
› Informeel leiderschap = niet gelinkt aan een titel of positie dat spontaan ontstaan is (vb.
emergent leadership = het leiderschap dat ontstaat via interactie tussen mensen binnen het
team).
§ Management vs. leiderschap
à Leiderschap wordt vaak gezien als een element van management.
Samenvatting Leiderschap – Celine Coopman 3
, ›Management / leiding geven = efficiëntie à het doel bereiken met zo weinig mogelijk
middelen.
à Plannen en begroten, organiseren en staffen, controleren en problemen oplossen, naar
voorspelbaarheid en ordening streven.
o Meer gericht op een actuele situatie, taakgericht
o Impliceert risico’s beperken
o De rationele dimensie is belangrijk
› Leiderschap = effectiviteit à het doel bereiken dat je wil bereiken.
à Richting uitzetten, mensen verbinden, motiveren en inspireren, naar verandering en
beweging streven.
o Meer toekomstgericht
o Impliceert risico’s nemen, met emoties werken
o De dimensie verandering staat centraal
à Effectief leidinggeven = een combinatie van management en leiderschap !!!
Management Leiderschap
§ Plannen, begroten § De richting uitzetten
§ Organiseren, staffen § Mensen verbinden
§ Controleren, problem-solving § Motiveren, inspireren
§ Naar voorspelbaarheid en ordening streven § Naar verandering en beweging streven
Management Leiderschap
Doelstellingen Voert plannen uit, verbetert het Ontwikkelt en benadrukt een visie, geeft
heden en maakt gedetailleerde richtlijnen en ontwikkelt
stappen en/of tijdschema’s veranderstrategieën
Denkwijze Concentreert zich op zaken, kijkt Stelt de mens centraal, kijkt naar buiten,
naar binnen, “sees the trees” “sees the forest”
Werkrelaties Controleert de teamleden, stuurt en Versterkt, vertrouwt en ontwikkelt de
coördineert teamleden
Wijze van uitvoering Doet de dingen goed, beheert Doet de juiste dingen, inspireert, creëert
en werking veranderingen, controleert en verandering, bedient ondergeschikten
organiseert het oplossen van
problemen, bedient
bovengeschikten
Bestuur Gebruikt gezag, vermijdt conflicten Gebruikt invloed, gebruikt conflicten en
en handelt verantwoordelijk, is handelt resoluut, inspireert en
probleemoplossend stimuleert anderen om obstakels te
overwinnen
Resultaat Behaalt consistent belangrijke Behaalt potentiele revolutionaire
resultaten veranderingen
§ Klinisch leiderschap (= clinical leaderschip) à wordt gekenmerkt door directe betrokkenheid bij de
klinische zorg, terwijl anderen voortdurend worden beïnvloed om de zorg die men aanbied te
verbeteren à mensen die de zorg kunnen beïnvloeden, ze moeten het hebben van hun
capaciteiten.
› Leidinggevenden in klinische omgevingen (vb. hoofdverpleegkundigen, artsen, …)
› Experts in klinische terreinen (ANP, verpleegkundig specialisten, researchers, …)
Samenvatting Leiderschap – Celine Coopman 4
