Religie, zingeving en levensbeschouwing Eline Campens
Religie, zingeving en levensbeschouwing
Cognitieve, manipulatieve en zingevende interesse
Wetenschap, betekenis, leefwereld
Edmund Husserl (1859-1938): bekende Joodse filosoof die nadacht over wat wetenschap is
Later werd het Husserl-archief opgericht
Hij gebruikte het begrip leefwereld = wereld waarin we leven die intersubjectief,
persoonlijk en betekenisvol is (ALLES heeft betekenis)
Wat doet de wetenschap nu?
Wetenschap vertrekt van de leefwereld
Bv. geneeskunde vertrekt vanuit het feit dat mensen een lichaam hebben dat ziek kan
worden, hieruit ontstaat geneeskunde
Dan maakt de wetenschap abstractie, neemt afstand van de leefwereld en herleid de dingen
en mensen naar objecten en subjecten, die men dan gaat studeren a.d.h.v. afstandelijkheid
en onpersoonlijkheid
è De betekenisvolle relaties die we normaal hebben in de leefwereld worden TIJDELIJK
opgeschort
Bv. lijken leren opensnijden om de anatomie te kunnen bestuderen
Daarna keert men ook steeds terug naar de leefwereld! Alleen tijdens het uitoefenen van de
wetenschap mag je lijken opensnijden, na de anatomieles moet je het lijk terug behandelen
als met betekenis!
Filmpje uit de les als voorbeeld van vertrek uit en terugkeer naar de leefwereld
Belangrijke vraag: wat is de relatie van de wetenschap tot de leefwereld?
Een meer wetenschappelijke leefwereld? OF een autonome leefwereld?
è Een leefwereld helemaal wetenschappelijk maken of een autonome leefwereld is een
dwaas idee
Redelijkheid en rationaliteit:
Redelijkheid = met elkaar omgaan in onze leefwereld
Rationaliteit = in de wetenschap
Bv. Je zoekt nieuwe vrienden a.d.h.v. een persoonlijkheidsenquête: dat is rationeel, maar
niet redelijk – redelijk zou zijn om af te gaan op intuïtie, uit te gaan en daar mensen te
leren kennen etc.
1
,Religie, zingeving en levensbeschouwing Eline Campens
De ‘zingevende’, ‘cognitieve’ en ‘manipulatieve’ interesses van de mens
3 interesses van de mens (verlangens, manieren van betrokken zijn, dingen die ons drijven):
- cognitief (verlangen naar kennis, wat we willen weten, nieuwsgierigheid)
- manipulatief (controle, erop gericht zijn de wereld naar onze hand te zetten)
- zingevend (betekenis, dingen doen omdat ze betekenisvol zijn)
è overlappen, veel dingen die we doen omvatten alle 3 de interesses
Je zou denken dat de cognitieve en manipulatieve interesse overheersen (dat de mens er
vooral op gericht is om zijn behoeften te bevredigen) maar dat is niet zo; veel van wat we
denken dat cognitief of manipulatief is, is eigenlijk zingevend!
Zingevende en cognitieve interesse:
Stelling 1: Er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over cognitieve interesse maar
die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan
Bv. praten met je buurman over het weer, is dat uitwisselen van informatie? Nee, als je info
over het weer wil dan zoek je dat op je gsm, je praat eigenlijk met je buurman om hem de
erkenning te geven die hij verdient
è Het gaat dus niet over kennis inwinnen maar over erkenning!
Stelling 2: Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid. Wat
redelijk en onredelijk is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt rationeel
en irrationeel is
Bv. Vragen of je partner je bedriegt; vanuit wetenschappelijk oogpunt doe je dit het
efficiënst en rationeelst door een privédetectieve in te huren of technologie te gebruiken
è Dit zou wel getuigen van wantrouwen, je zou het evengoed voorzichtig kunnen vragen
(is minder rationeel en efficiënt om tot kennis te komen maar het is veel meer
PASSEND in de leefwereld en onze betekenisvolle relatie)
è We gaan op een andere manier kennis verwerven in onze betekenisvolle relaties dan
in de wetenschap
Bv. In religie kan je niet bewijzen dat je iemand vertrouwt; het voorleggen van wetenschap,
bewijzen zou verworpen worden omdat religie op zichzelf over vertrouwen gaat
Stelling 3: Wetenschappelijke (cognitieve) bevindingen zijn vaak slechts van relatief belang
voor de zingevende relaties in de leefwereld
Bv. artikel dat uitlegt dat liefde zweet is (feromonen); Hoe belangrijk is die kennis voor onze
leefwereld? Eigenlijk relatief onbelangrijk
è De wetenschap wordt niet betwijfeld, maar toch interesseert wat je net gelezen hebt
je niet als je bij je geliefde bent (belang van cognitieve inzichten in onze leefwereld
is relatief beperkt)
2
,Religie, zingeving en levensbeschouwing Eline Campens
Bv. Het is belachelijk en zinloos om een auto te straffen want een auto heeft geen vrije wil
MAAR volgens Richard Dawkins hebben mensen wetenschappelijk gezien ook geen vrije wil
DUS is het even belachelijk om mensen te straffen, als auto’s te straffen
è Toch willen we straffen en vinden we iemand die iets heeft gedaan verantwoordelijk,
we willen zin geven aan het feit dat een persoon ons iets misdaan heeft; hoe het
cognitief wetenschappelijk in zijn werk gaat is voor ons irrelevant
Bv. een schilderij: wetenschappelijk gezien is een schilderij maar een canvas met strepen
verf, toch zien wij een windmolen en gras
è Cognitieve dingen zijn relatief onbelangrijk in onze leefwereld!
Zingevende en manipulatieve interesse
Stelling 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze manipulatieve interesse,
maar die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden
door manipulatief handelen)
Bv. geluksmachine die ons het geluksgevoel laat voelen; Hoeveel mensen zouden dat willen?
Eigenlijk is geluk iets ervaren dat ook deels buiten je controle valt (zoals Messi die de
wereldbeker wint, dat geluk heeft ook deels te maken met het feit dat hij de wereldbeker
(het geluk) niet had kunnen winnen, iets dat buiten zijn controle lag)
è Geluk is verbonden met iets dat buiten je controle ligt; als het helemaal binnen je
controle ligt (zoals aan die machine hangen) verliest het zijn waarde
Bv. Stel je hebt alle erkenning en waardering van andere mensen onder controle door een
pil te geven aan iedereen waardoor iedereen met jou wil praten en dansen
è De waarde van die erkenning is gelijk aan 0, omdat je die erkenning niet krijgt van
iemand die je die erkenning ook niet had kunnen geven
Stelling 2: De focus op de manipulatieve interesse kan uiteindelijk de zingevende dimensie
aantasten
Bv. Iemand komt telkens naast jou zitten in de les maar plots heb je door dat die dat enkel
doet om jouw notities te krijgen
Bv. Burgerschap: In Zwitserland was er de vraag aan de burgers om het kernafval ergens op
te slaan en tot de grote verbazing kwam er veel steun van de burgers (‘ja doe maar in mijn
gemeente’)
Vervolgens zouden die mensen ook een financiële incentive krijgen als ze ‘ja’ zouden zeggen
voor hun gemeente MAAR vanaf dan zakte de steun van de burgers spectaculair
è Wat er gebeurde was dat op het moment dat ze geld krijgen, de mensen
terechtkomen in een berekende, manipulatieve houding waardoor de zingevende
interesse uitgeschakeld wordt
3
, Religie, zingeving en levensbeschouwing Eline Campens
Conclusie: zingeving en andere interesses
Wat is nu zingevende interesse?
- Mysterie eerder dan een probleem: zingeving heeft te maken met perplexiteit
(verwondering, verbijstering, verontwaardiging); iets waar geen oplossing voor is,
iets verwonderlijk
- Betrokkenheid en afstandelijkheid: de zingevende interesse gaat over geraakt
worden door iets eerder dan nuchtere kennis, je gaat eerder geraakt worden door je
vriendschap dan een wetenschappelijke match
- Afhankelijkheid en controle: het heeft te maken met zaken die noodzakelijkerwijs
buiten onze controle vallen
- Traditie en innovatie: in alles wat te maken heeft met de zingevende interesse,
maken we gebruik van culturele en traditionele elementen (omgangsvormen,
rituelen, gebruiken…) Het gebruik daarvan kan men op geen enkele manier rationeel
verantwoorden (bv. op café gaan met vrienden)
4
