Deel 1: het sociaal beleid
Hoofdstuk 1: sociaal beleid en de welvaartsstaat, een algemene inleiding
1.1 wat is sociaal beleid
sociaal beleid= Het optreden van de overheid met het oog op het behouden, scheppen of veranderen
van sociale bestaans- en ontwikkelings-voorwaarden van de burgers in functie van het algemeen
welzijn
! het gaat over het creëren van algemeen welzijn
Er zijn bepaalde voorwaarden die er moeten zijn en waar we aan moeten voldoen om onszelf
te kunnen ontwikkelen
- Sociaal bestaansvoorwaarden > materiële zaken die ervoor zorgen dat we kunnen overleven
o voedsel
o onderdak/ huisvesting
o werken > het is een voorwaarden om alles anders te kunnen doen, het bied ons
financiële zekerheid (inkomen)
- Sociale ontwikkelingsvoorwaarden > hebben te maken met immateriële zaken, het zijn
dingen die belangrijk zijn ipv sociale contacten, ontplooiing van jezelf,..
o leren (formeel, informeel,..)
o werken > we ontwikkelen ons
o Onderwijs
o vrienden
Het is een macroaangelegenheid die zich richt op de ganse bevolking of grotere categorieën van
mensen universeel en categoriaal
! anders dan het SW eerder meso/micro niveau
o Wij zijn passieve uitvoerders vh sociaal beleid
▪ Vb) in wetten en decreten
o hebben een essentieel kritische en politiserende functie waarin ze mee beleid maken
en/of zich er kritisch toe verhouden
▪ Sociaal werkers moeten…beleidsmakers erop wijzen dat structurele
uitsluitingsmechanismen moeten worden aangepakt. Sociaal werkers kunnen
dan mee nadenken over oplossingen door bijvoorbeeld verhalen van mensen
in een kwetsbare situatie beleidsmatig te vertalen. Essentieel in politiserend
werken is dus dat sociaal werkers hun stem laten horen aan het beleid en
stem geven aan de mensen die in onze maatschappij uit de boot vallen of
aan de kant geschoven worden
1.1.1 analyse definitie
- macrogelegenheid, maar niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van de overheid
o het heeft te maken met wetten en decreten
o ! niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van de overheid
o Er zijn vakbonden, werkgevers,.. Die zich hier ook mee bezighouden
- Géén sociale politiek, wel een sociale wetenschap met een interdisciplinair en prescriptief
karakter…
o Het heeft te maken met sociale politiek, maar is het niet
1
, o politiek is meer emotioneel, politiekers laten zich informeren over verschillende
beleidsteksten en gaan daar mee aan de slag, maar ze moeten vechten en debateren
om zo een groot mogelijk deel van het beleid te kunnen realiseren, ze moeten dus
prioriteiten stellen
o Het heeft een interdisciplinair karakter
▪ Demografie
▪ Sociologie
▪ Politiek
▪ Economie
▪ Politiserend werken
o Het heeft een voorschrijvend karakter, ze schrijven op voorand op wat er zal moeten
gebeuren
- Doel = sociale bestaans- en ontwikkelings-voorwaarden van mensen beïnvloeden (verhogen,
wijzigen, veranderen, garanderen…)
- Welzijn versus welvaart?
- Relatief karakter van sociaal beleid (naar tijd / plaats / context)
o Is relatief, is altijd iets anders
o Tussen andere landen
o Tussen tijden (vroeger en later)
1.2 wat is de welvaartsstaat
welvaartsstaat= De samenlevingsvorm van geïndustrialiseerde en postgeïndustrialiseerde
markteconomieën waarin burgerlijke, politieke en sociale grondrechten van de burger, met het oog
op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn kansen tot ontplooiing, binnen een wettelijk
kader, effectief (dat wil zeggen door de inzet van beleidsinstrumenten en –technieken) worden
gewaarborgd. De welvaartsstaat is een eigen type van welvaartsverdeling en een eigen type van
beleid en besluitvorming daarrond
- Het is een type staat die we vooral in rijke, westerse regio’s terugvinden zijn
geïndustrialiseerd
- Grondrechten worden gerealiseerd en gewaarborgd
- Wordt soms ook omschreven als verzorgingsstaat
- dekt overigens zowel welvaart (materieel, vb. inkomen, huisvesting) als welzijn (ontplooiing,
meer immaterieel, vb. kunnen participeren aan cultuur).
o ! De welzijnszorg is dus een bestanddeel van de welvaartsstaat of verzorgingsstaat net
zoals het welzijnsbeleid een facet van het bredere sociale beleid is.
- Concrete invulling ve WVS verschilt naargelang tijd en regio
1.2.1 analyse definitie
- Landen met een hoog welvaartspeil / levensstandaard (in BBP/c)...
o De welvaartslanden vallen nagenoeg samen met de OESO-landen1, wat betekent dat
ze behoren tot de democratische Westerse wereld en een hoog welvaartspeil ken-
nen.
▪ OESO= organisatie van economische samenwerking en ontwikkeling
o Kenmerkend zijn sterke economieën, een hoog niveau van materiële welvaart en een
hoge levensstandaard
1
2
, - Samenspel van overheid en vrije markt:
o een gemengde of de sociale markteconomie
▪ (Keynesianisme)= vrije markteconomie combineert met actief
overheidsingrijpen
• Staat centraal
o principieel behoud vrije markt
o treedt de overheid wel op middels allerhande sociale wetgeving,
inkomensoverdrachten, productie van sociale goederen en diensten, …
o het samengaan van het economische (vrije markt) met het sociale (overheid), zoals
geïllustreerd in het begrippenpaar sociale markteconomie gemengde economie
- Gericht op de effectieve vrijwaring (‘borging’) van sociale en economische grondrechten...
o Burgerlijke, politieke en sociale grondrechten
o Iedere burger heeft wettelijk afdwingbaar recht op minimale welvaart en
behoeftedekking
o Gewaarborgd dmv een samenhangend geheel van wettelijke beschikkingen
o ! grondrechten zijn vandaag vooral beperkter en voorwaardelijker geworden
▪ Voor wat hoort wat discours regeert in SB
▪ Conditionalisering, individuele responsabilisering en criminalisering
(sanctionering) hollen onze sociale rechten uit
▪ vele sociale goederen en diensten in toenemende mate gekoppeld aan het
voorafgaandelijk Nederlands leren spreken, afkicken, werken of opleiding
volgen
- Niet staats karakter, zowel m.b.t. besluitvorming als m.b.t. uitvoering van sociaal beleid...
o De besluitvorming inzake het sociale komt enerzijds tot stand binnen een drieledige
institutionele structuur (een “tripartite”) bestaande uit:
▪ Overheid
▪ Vrije ondernemingen
▪ Sociale organisaties
o Uitvoering ve besluit overheid vertrouwd deze toe aan erkende verenigingen
▪ Sociale organisaties
▪ Verenigingen die werkzaam zijn id sociale sector
o Aldus houden de verschillende institutionele krachten elkaar in evenwicht. De werk-
wijze van het sociaal overleg wordt democratisch corporatisme
▪ = omdat de beroepsgroepen hun problemen onder elkaar regelen middels
overleg, onderhandeling en dialoog waarbij consensus2 wordt nagestreefd;
democratisch omdat zij dat doen overeenkomstig de democratische spelre-
gels
- Democratisch aangestuurd, althans in het westen (parlement en sociaal beleid als ‘emanatie’
van de volkswil)...
o De westerse welvaartsstaat is alleszins niet autoritair of anarchistisch
o SB wordt gerealiseerd via wetgevend werk gekozen parlement op democratische
manier
o SB wordt ook uitgevoerd door democratisch verkozen regering
o Parlement en regering weerspiegelen daarbij de voorkeuren van de bevolking, ook op
het stuk van sociale en collectieve behoefte
- Gefundeerd op een ideologische mix van liberale, socialistische en christendemocratische
elementen...
o gelijkheid en verdelende rechtvaardigheid tussen burgers via welvaartsspreiding of -
herverdeling (typisch socialistisch);
2
3
, o overleg en consensus, naastenliefde, macht voor het middenveld (typisch
christendemocratisch);
o in vrijheid georganiseerde solidariteit met behoud van de vrijemarkteconomie
(typisch liberaal,
o De welvaartsstaat is de vormgeving van waarden van vrijheid, rechtvaardigheid en
naastenliefde in een geseculariseerde maatschappij. In deze zin is de welvaartsstaat
niet alleen een samenlevingsvorm of een instelling, maar evenzeer een ethiek
- Meer-lagig: Europees, nationaal, regionaal (Vlaams, lokaal) sociaal beleid
1.2.2 grondrechten
art 23 omvat onder meer recht op
- onderwijs
- cultuur
- huisvesting
- gezondheid
- arbeid
- inkomen
- ..
De grondwet bepaalt dat we er recht op hebben en de welvaartstaat probeert deze de waarborgen
voor iedereen
vb) uitkeringen bij pensioen, werkloosheid, ziekte
vb) daklozen kunnen terecht bij sociale huisvesting, uitkeringen, daklozencentra,..
! niet altijd zo evident door oa voor wat hoort wat principes (zie 1.2.1)
1.2.3 waarom de welvaartsstaat
We dragen bij aan een inclusieve wereld, niet alleen uit een mooi ideaal maar omdat we er zelf ook
positieve zaken uit kunnen halen
! Als we in een land wonen waar je alles zelf moet doen 2 opties
• Je bent rijk, je hebt chance > om zichzelf te beschermen van
de mensen die het slecht hebben bouwen we bescherming
rondom ons
• Je hebt niets, je word verstoten > we worden uitgesloten
De WVS is een gevolg van de sociale kwestie wordingsgeschiedenis van de industriële samenleving
in de 19de eeuw ging immers gepaard met het ontstaan en de ontwikkeling van een
arbeidsproletariaat dat slechte werk- en leefomstandigheden kende in en rondom de fabriek
Verzet ging uit vd arbeidsbewegingen gaan geleidelijk politiseren en streven naar sociale
wetgeving en collectieve sociale verzekeringen
4
, Ook als gevolg vh keynesiaans economisch beleid overheid moet economie stabiliseren
Overheid investeert waardoor de economie aanzwengelt
! zelfde ideeën worden gebruikt om te pleiten naar stelsel sociale zekerheid
➔ Niet alleen uitkeringsgerechtigde individuen profiteren m.a.w. van de sociale
steun, ook ondernemingen en bij uitbreiding iedereen
Tenslotte draait de WVS rond 3 centrale begrippen
- Externe effecten zoals armoede, diefstal en besmetting
- Interdependentie= mensen zijn in toenemende mate onderling allemaal sterk afhankelijk van
elkaar
- het doorbreken van het dilemma van collectieve actie er zijn individuele keuzes die leiden
tot collectief ongewenste gevolgen;
o de overheid moet daarom dwang gebruiken ten bate van het collectief. Nemen we
publieke (of collectieve) goederen zoals bijvoorbeeld de aanleg van dijken,
straatverlichting, … als voorbeeld.
o Iedereen wil ze en is ermee gebaat, maar niemand wil ervoor betalen.
o Dit is het zogenaamde “free-rider gedrag
! enkel op te lossen met dwang vd overheid soms nodig om maatregelen en publieke
goederen als gezondheidszorg, onderwijs en sociale zekerheid (de welvaartsstaat!) in het
leven te roepen
! de verzorgingsstaat geen gevolg van solidariteit en altruïsme, maar van welbegrepen eigenbelang van
diegenen die beter af zijn.
We kiezen dus voor een welvaartstaat
- Het is uiteindelijk een zaak van welbegrepen eigen belang
- Onderwijs, werk, gezondheidszorg, cultuur voor iedereen borgen in functie van een sterke
bevolking, de economie, de volksgezondheid, behoud van ons sociaal stelsel
Verschillende functies
- Verzorgen (vb. zieken, ouderen, handicap …)
- Verzekeren (cf. sociale zekerheid, …)
- Verheffen (vb. inburgering, onderwijs, vorming, participatie, activering…)
- Verbinden (vb. buurt- en opbouwwerk, integratie, …)
- Verdelen (herverdelen, vb. tussen arm en rijk, ziek en gezond, gelijke kansen)
! kritiek vandaag klemtoon op verheffen, verbinden en activeren… eerder dan op verzorgen en
herverdelen?
1.3 welvaart vs inkomen
5
