,
, Doelstellingen
- Kunnen uitleggen wat er wordt bedoeld met (sociaal)wetenschappelijk onderzoek.
- Belang van de context in sociaalwetenschappelijk onderzoek kunnen duiden.
- Kunnen uitleggen wat de belangrijkste ontologische en epistemologische
wetenschapsfilosofische perspectieven zijn op wetenschap en hoe zij zich van elkaar
onderscheiden (bv., positivisme, neo-positivisme, interpretivisme, constructivisme, kritisch
realisme, pragmatisme).
- De inductieve-deductieve cyclus kunnen uitleggen en illustreren met voorbeelden.
- Kunnen uitleggen wat toegepast en fundamenteel onderzoek is en voorbeelden kunnen
geven van beide types onderzoek.
- Business onderzoek kunnen definiëren en beschrijven.
, 1 Introductie
Wetenschap: Een systeem/methode om tot gefundeerde kennis te komen. Het betreft een
langzaam en eeuwenlang proces, waarbij het volgen van het proces essentieel is. De
resulterende kennis is geaccumuleerd, georganiseerd in theorieën en gebaseerd op
empirische gegevens. De empirische aspecten komen voort uit wetenschappelijke ervaringen,
met name uitgevoerd in het kader van onderzoek.
Alledaagse en wetenschappelijke kennis: Bij wetenschappelijke kennis bestaan strikte regels
om de kwaliteit te waarborgen, waardoor geldige en betrouwbare kennis wordt verkregen. Dit
onderscheidt zich van het verwerven van de alledaagse kennis, die doorgaans minder
geformaliseerd is.
Andere bronnen van kennis kunnen onder meer zijn:
- Eigen ervaringen en waarnemingen
- Informatie verschaft door de pers en media
- Invloed van ideologieën
“The whole point of science is that most of it is uncertain. That's why science is exciting-
because we don't know. Science is all about things we don't understand. The public, of course,
imagines science is just a set of facts. But it's not. Science is a process of exploring, which is
always partial. We explore, and we find out things that we understand. We find out things we
thought we understood were wrong. That's how it makes progress.” – Physicist Freeman Dyson
Vertrekt van onzekerheid en gaat via wetenschap dingen creëren en theorieën ontwikkelen,
maar deze zijn altijd onvolledig. We verkrijgen inzichten voor een bepaalde periode, maar
plotseling ontdekken we nieuwe feiten of aspecten die in tegenspraak zijn, waardoor we niet
langer zeker zijn van wat we dachten te weten.
1.1 Sociale wetenschappen
1.1.1 Positie van sociale wetenschappen
Alfa, bèta- en gammawetenschappen:
- Alfawetenschappen: Oftewel geesteswetenschappen, richten zich op de studie van het
product van menselijk handelen en hanteren doorgaans een kwalitatieve benadering. (19 e
eeuw) Vb.: musicologie, taalkunde en geschiedenis.
- Bètawetenschappen: Oftewel natuurwetenschappen, concentreren zich op het begrijpen
van natuurwetten en volgen een kwantitatieve aanpak. (19e eeuw) Vb.: fysica en chemie.
- Gammawetenschappen: Oftewel sociale wetenschappen, leggen de focus op de studie
van mens en maatschappij, waarbij we onszelf bestuderen. Hierbij onderzoeken we
verschijnselen waarvan we zelf deel uitmaken. (20e eeuw)
,Hoe wetenschap is georganiseerd, beïnvloedt hoe we denken en onderzoek doen.
Methodologie, als integraal onderdeel van elke discipline, speelt hierbij een cruciale rol. Dit
roept vragen op over welke methoden we in de sociale wetenschappen moeten gebruiken,
wat soms leidt tot discussies over welke aanpak de beste is.
Methodologie: Verwijst naar de studie en toepassing van methoden en procedures binnen
een vakgebied, waaronder de theoretische basis en logica achter de gebruikte benaderingen.
Het is essentieel voor het verkrijgen van betrouwbare resultaten in onderzoek en
probleemoplossing. Het is essentieel in verschillende disciplines, waaronder wetenschappelijk
onderzoek, sociale wetenschappen, geesteswetenschappen en andere gebieden waar
systematische benaderingen en analytische methoden nodig zijn.
1.1.2 Context van sociaalwetenschappelijk onderzoek
Sociaalwetenschappelijk onderzoek: Productie van geldige en betrouwbare kennis over de
sociale realiteit vereist het combineren van theorie en empirie volgens rigoureuze
methodologische principes.
Wetenschap is een complex proces dat beïnvloed wordt door diverse factoren. Het onderzoek
vindt niet in een vacuüm plaats, maar wordt beïnvloed door verschillende elementen.
- Theorieën
- Visie op theorie & empirie
- Epistemologische & ontologische beschouwingen
o Epistemologie: Wat wordt beschouwd als goede kennis? Hoe verkrijgen we deze
kennis? Welke soorten kennis bestaan er?
o Ontologie: Wat maakt de wereld waarin we leven? Wat bestuderen we over het
bestaan?
- Ethische beschouwingen
- Doel onderzoek
- Politieke context
- Persoonlijkheid van de onderzoeker
,1.2 Theorie
De drie belangrijkste kenmerken van theorie zijn:
1. Logisch samenhangend geheel van uitspraken over de relaties tussen concepten, die
fungeren als bouwstenen van begrip. Deze concepten zijn abstracte betekenissen die
worden toegekend aan waarneembare feiten, zoals bijvoorbeeld diefstal.
Voorbeeld: Broken Window Theory, die stelt dat een gebroken raam kan leiden tot meer
criminaliteit en verloedering omdat het de perceptie van verwaarlozing creëert, wat op
zijn beurt druggebruikers aantrekt en het risico op vandalisme vergroot. Volgens de Broken
Window Theory kan een gebroken raam in een gebouw criminaliteit aantrekken door het
gebrek aan onderhoud en de perceptie van verwaarlozing. Het gebroken raam fungeert als
symbool voor verwaarlozing en kan dienen als trigger voor onwettig gedrag. De theorie
stelt dat het gebroken raam niet alleen criminaliteit kan aantrekken, maar ook
verloedering bevordert. Het gebouw wordt beschouwd als onveilig of in verval, wat kan
leiden tot een neerwaartse spiraal van meer gebroken ramen, verwaarlozing en mogelijk
meer criminele activiteiten. "Verloedering" verwijst naar de achteruitgang van de kwaliteit
en het aanzien van de omgeving.
2. Empirisch toetsbaar: De uitspraken moeten verifieerbaar zijn door waarneembare en
observeerbare gevolgen. Bovendien moet een theorie weerlegbaar zijn, wat inhoudt dat
het mogelijk moet zijn om door observatie de onjuistheid ervan aan te tonen. Dit kenmerk
van weerlegbaarheid maakt een theorie falsifieerbaar en draagt bij aan
gemeenschappelijkheid en transparantie doordat het openstaat voor publieke controle
en verificatie door anderen. Bovendien vormt dit een belangrijk onderscheid met andere
kennissystemen.
Voorbeeld: Broken Window Theory stelt dat het herstellen van het gebouw kan leiden tot
aanzienlijk minder criminaliteit in de omgeving en kan zo de verloedering tegengaan.
3. Veralgemeenbaar: De theorie verklaart niet slechts één specifiek fenomeen op één plaats
(generalisatie), maar is in staat om terugkerende patronen of regelmatigheden in het
sociale leven te verklaren. Met andere woorden, theorieën bieden verklaringen voor
herhaalde verschijnselen.
Kort samengevat zijn wetenschappelijke theorieën in de sociale wetenschappen
concepten die antwoord geven op de vragen 'hoe' en 'waarom' bepaalde sociale
fenomenen optreden, en ze moeten voldoen aan de kenmerken van logische samenhang,
empirische toetsbaarheid, weerlegbaarheid en veralgemeenbaarheid.
,1.3 Empirische cyclus
1.3.1 Empirie
Empirie: Het ervaren van de wereld om ons heen gebeurt door middel van waarneming,
waarbij we onze vijf zintuigen gebruiken. Deze waarneming vormt de basis voor het
verzamelen van gegevens in sociaalwetenschappelijk onderzoek. De kwestie van objectiviteit
in waarneming wordt benaderd door het concept van intersubjectiviteit in de sociale
wetenschappen.
Intersubjectiviteit: Erkennen dat onze eigen denkbeelden en opinies een rol spelen en
herkend worden binnen het onderzoek. Tegelijkertijd streven we naar het zoveel mogelijk
uitsluiten van persoonlijke opvattingen door middel van controle. Hierdoor wordt de
objectiviteit van waarnemingen bevorderd.
Empirische cyclus: Als een samenspel tussen empirie (waarnemingen) en theorie, die gevormd
wordt door twee argumentaties: inductie (observatie) en deductie (theorie).
1.3.2 Inductie en deductie
Inductie: Ook wel specifiek naar algemeen genoemd, begint met een specifieke observatie.
Het proces van inductie begint met het observeren van fenomenen die vragen oproepen. Door
middel van systematische observatie worden hypothesen afgeleid, en deze hypothesen
kunnen vervolgens leiden tot de ontwikkeling van een theorie.
Voorbeeld: na het bezoeken van verschillende parken en het waarnemen van witte zwanen,
wordt de algemene uitspraak gedaan dat alle zwanen wit zijn.
Deductie: Of algemeen naar specifiek, vertrekt vanuit een bestaande theorie. In deze
benadering wordt een bestaande theorie onderworpen aan een voortdurend proces van
toetsing en evaluatie. Dit houdt in dat de theorie wordt getest en geëvalueerd in het licht van
empirisch bewijs en waarnemingen. Op basis van deze toetsing en evaluatie kan de theorie
worden bijgesteld. Deze bijstelling wordt opnieuw onderworpen aan toetsing en evaluatie, en
dit proces herhaalt zich.
Voorbeeld: Als de algemene stelling is dat alle zoogdieren een ruggengraat hebben, kan men
tot de specifieke observatie komen dat mensen een ruggengraat hebben.
,De combinatie van inductieve en deductieve redeneringen vormt de empirische cyclus, waarbij
theorie en waarnemingen elkaar aanvullen en versterken in het proces van
sociaalwetenschappelijk onderzoek.
In de wetenschap worden twee ultieme bronnen van kennis als legitiem beschouwd:
1. Rationeel denken: Dit wordt geassocieerd met het concept van rationalisme en maakt
gebruik van deductieve redenering.
2. Observatie: Dit wordt in verband gebracht met empiricisme en maakt gebruik van
inductieve redenering.
Deze twee denkwijzen, deductie en inductie, hebben een bepalende invloed gehad op de
wetenschap en hebben aanleiding gegeven tot veel discussies over wat de beste benadering
is om tot kennis te komen.
1.3.3 Rationalisme en empirisme
1.3.3.1 Rationalisme
Rationalistische benadering: een denkrichting die stelt dat ware kennis deductief tot stand
komt. In deze benadering moet, uit rationele overwegingen, een deductieve aanpak worden
gevolgd waarbij hypothesen worden ontwikkeld. Deze hypothesen worden vervolgens
getoetst, vaak door middel van falsificatie, om de geldigheid en betrouwbaarheid van de
kennis te waarborgen.
Logica en logische Afleiding: Garantie op Waarheid: de overtuiging dat logica en logische
afleiding een garantie vormen voor waarheid is kenmerkend voor deze benadering. Rede
wordt beschouwd als de voornaamste bron van kennis, in tegenstelling tot openbaring,
traditie, of ervaring. Het uitgangspunt is dat de werkelijkheid een inherente redelijke en
logische structuur heeft.
,De belangrijkste kenmerken van deze benadering zijn:
- Waarheid bestaat en kan direct door het verstand worden 'gelezen'.
- Deze waarheden zijn fundamenteel, en hun ontkenning leidt tot contradictie.
- Deze waarheden zijn vanzelfsprekend waar, en hun ontkenning wordt als vanzelfsprekend
fout beschouwd.
Voorbeeld: "Alle driehoeken hebben 3 hoeken."
De grondlegger van deze benadering is René Descartes (1596-1650). Descartes stelde dat
observatie en ervaring vaak misleidend kunnen zijn. Hij benadrukte het belang van
methodische twijfel en formuleerde zijn beroemde uitspraak: "Cogito, ergo sum" ("Ik denk,
dus ik ben"). Voor Descartes is de rede de enige betrouwbare bron van kennis, en alleen daar
kan men "eeuwige waarheid" op solide grond vinden.
Het uitgangspunt van deze benadering is dat ware kennis deductief is. De mens heeft volgens
Descartes het vermogen om rationeel te denken, en daarom kunnen hypothesen over de
wereld worden afgeleid uit rationale overwegingen en theorieën. Deze benadering volgt een
deductieve methode waarbij theorieën moeten voldoen aan toetsing door falsificatie.
1.3.3.2 Empiricisme
Empiristische benadering: een denkrichting die stelt dat sensorische waarneming, samen met
inductie, de enige bron van alle kennis is. In deze benadering moet, door middel van inductie,
elk idee worden getoetst voordat het als kennis kan worden gedefinieerd. Hierbij wordt de
nadruk gelegd op de rol van zintuiglijke waarneming en het systematisch verzamelen van
observaties als de fundamentele bronnen van kennis.
De tegenhanger van het rationalisme betoogt dat rede te beperkt is om als fundament voor
kennis te dienen. Deze benadering, bekend als het empirisme, stelt dat kennis voortkomt uit
ervaring, observatie van de werkelijkheid, en reflectie daarop.
De grondlegger van deze benadering is John Locke (1632-1704), die de opvatting had dat de
mens wordt geboren als een "tabula rasa" (leeg blad) en dat er geen aangeboren ware kennis
bestaat.
, Belangrijke principes van Locke's benadering van onderzoeksmethoden zijn:
- De mens is geboren als een tabula rasa, zonder aangeboren ware kennis.
- Intuïtie is misleidend.
- Niets is kenbaar zonder systematische observatie.
Het uitgangspunt van deze benadering is dat ware kennis inductief is. Volgens Locke, die
geloofde dat kennis voortkomt uit observatie, staat wie in de wereld staat, observeert.
Particuliere observaties worden geaggregeerd tot veralgemeningen, en theorieën worden
gezien als veralgemeningen van abstracties van particuliere observaties. De inductieve
benadering van het empirisme betekent dat theorieën moeten voldoen aan toetsing door
verificatie.
1.3.4 Synthese
Rationalisme Empiricisme
Denken Observeren
Deductie Inductie
1.3.5 Wetenschappelijke kennis
Moderne wetenschappelijke kennis komt tot stand door het samenspel van rationeel denken
en empirische observatie. In de wetenschap worden de bronnen van kennis onderworpen aan
zowel rationele, logische analyse als empirische toetsing, inclusief verificatie en falsificatie. Dit
perspectief op het ontstaan van wetenschappelijke kennis impliceert een langdurig proces en
kan leiden tot tegenstrijdige visies en interpretaties.
