Geschiedenis van de
Nederlanden
1: INLEIDING................................................................................................................................................. 3
1.1 HET STUDIEOBJECT...........................................................................................................................................3
1.2 HISTORIOGRAFIE VAN DE NEDERLANDEN...............................................................................................................4
1.3 DOELSTELLINGEN VAN HET VAK...........................................................................................................................8
1.4 PERIODISERING VAN LESSEN...............................................................................................................................8
2: VAN DE ROMEINEN TOT DE VROEGE MIDDELEEUWEN...............................................................................9
2.1 TAAL............................................................................................................................................................. 9
2.2 CHRISTENDOM & RELIGIE................................................................................................................................10
2.3 POLITIEKE ORGANISATIE & GRENZEN..................................................................................................................11
2.4 VERSTEDELIJKING........................................................................................................................................... 14
3: DE VORMING VAN DE NEDERLANDEN...................................................................................................... 15
3.1 INLEIDING.....................................................................................................................................................15
3.2 VOORGESCHIEDENIS VAN HET GRAAFSCHAP VLAANDEREN......................................................................................16
4: SOCIAALECONOMISCHE EN RELIGIEUZE ONTWIKKELINGEN VAN DE 14 E – 16E EEUW.................................23
4.1 SOCIAALECONOMISCHE VERANDERINGEN............................................................................................................23
4.2 RELIGIEUZE VERANDERINGEN............................................................................................................................28
5: DE OPSTAND (1568-1648)........................................................................................................................ 31
5.1 INLEIDING.....................................................................................................................................................31
5.2 DE OPSTAND (1568-1648)............................................................................................................................31
6: DE GRONDSLAGEN VAN DE REPUBLIEK.................................................................................................... 38
6.1 STAATSINRICHTING VAN DE REPUBLIEK...............................................................................................................38
6.2 GROEPEN MET DE MACHT................................................................................................................................39
6.3 DE RELIGIEUZE INRICHTING VAN DE REPUBLIEK.....................................................................................................40
7: DE ‘GOUDEN EEUW’ IN DE REPUBLIEK (17E-18E E).....................................................................................41
7.1 INTERNATIONALE CONTEXT...............................................................................................................................41
7.2 SOCIAALECONOMISCHE BASIS............................................................................................................................42
7.3 INTERNE SPANNINGEN EN INTERNATIONALE BELEIDSKEUZES:...................................................................................46
LES 8: DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN IN DE 17E EEUW..................................................................................49
8.1 DE SPAANSE NEDERLANDEN.............................................................................................................................49
8.2 CONTRAREFORMATIE......................................................................................................................................50
8.3 ECONOMISCHE EVOLUTIE.................................................................................................................................51
8.4 DE POLITIEK-MILITAIRE CRISIS VAN DE LATE 17E-18E EEUW.....................................................................................53
9: DE REPUBLIEK IN DE 18E EEUW................................................................................................................ 56
9.1 ECONOMISCHE SCLEROSE.................................................................................................................................56
9.2 NOORD-NEDERLANDSE VERLICHTINGSCULTUUR....................................................................................................58
9.3 PATRIOTTENTIJD.............................................................................................................................................58
1
,10: DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN IN DE 18E EEUW......................................................................................59
10.1 DE OOSTENRIJKSE PERIODE............................................................................................................................59
10.2 DE BRABANSTE OMWENTELING.......................................................................................................................63
11: ZUID EN NOORD IN DE FRANSE PERIODE................................................................................................ 64
11.1 IN DE ZUIDELIJKE NEDERLANDEN.....................................................................................................................64
11.2 IN DE NOORDELIJKE NEDERLANDEN.................................................................................................................65
12: HET VERENIGD KONINKRIJK DER NEDERLANDEN (1814-1830)................................................................67
12.1 POLITIEKE INRICHTING...................................................................................................................................67
12.2 HET ECONOMISCH BELEID..............................................................................................................................69
12.3 HET TAAL- EN RELIGIEBELEID...........................................................................................................................70
12.4 DE BELGISCHE AFSCHEIDING...........................................................................................................................72
NNL: Noordelijke-Nederlanden, ZNL: Zuidelijke Nederlanden
2
,1: Inleiding
Situeringsvragen op examen: juiste helft van de eeuw
1.1 Het studieobject
Wat bedoelen we met ‘de geschiedenis van de Nederlanden’?
Chronologisch: periode vóór het ontstaan van de hedendaagse staten in de 19 e
eeuw
Geografisch: gebied van huidige BEL, NED, LUX en delen van FRA, DUI
1.1.1 Waarom zien we die regio als samenhangend?
Veel verscheidenheid binnen regio:
- De historische regio komt overeen met verschillende moderne staten -
> geen coherente eenheid tot nu
- Historische politieke grenzen lopen door dit gebied bv. grens romeinse
rijk, de rijn, de schelde
- Taalkundig enorme variatie, ook van dialecten
- Religieuze verdeeldheid
Toch ook elementen van verbondenheid:
- Politiek: grenzen omvatten soms ook hele gebied bv. de Bourgondische
eenmaking & Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
- Ook zonder grenzen sterk verbonden bv. de gouden eeuw v/d
Nederlanden (17e eeuw) werd beïnvloed door migratie van Zuidelijke
Nederlanden -> vooruitgang v/d ene is verbonden met achteruitgang
v/d andere
- Geografisch: ondanks verschillende politieke entiteiten nog steeds
‘Lage Landen’ -> grote bevaarbare rivieren, permanente strijd tegen
water, watertransport
o MAAR op kleine oppervlakte veel verschillende soorten grond bv.
klei, leem, … -> aanleiding tot andere economische activiteit ->
vroege economische complementariteit t.o.v. elkaar
RODE DRAAD: verbondenheid & diversiteit
1614 - zieltjesvisserij
Links: protestantse zijde met
serene zielenwinnen, rustig
en zonnig
Rechts: rooms-katholiek,
onsuccesvol met kale boom,
kapseizende boot
3
, OOK gelijken: beiden op water, verenigd door een regenboog -> gelijkaardige
ervaring in verscheidenheid
1.1.2 Belang van de geschiedenis:
Waarom is de geschiedenis van de Nederlanden relevant:
- Hedendaagse politieke relevantie
- Lage landen belangrijk in wereldgeschiedenis:
o Globalisering bv. handelsimperium, VOC, luxetextielproductie
o Cultureel: enorme invloed in kunst bv. vlaamse primitieven,
gouden eeuw
o Progressieve ethische wetgeving bv. cannabis, euthanasie
o Verstedelijking: uithoek in romeinse periode, meest
verstedelijkt in ME -> vroege verstedelijking
o Poldermodel: ondanks verscheidenheid van politiek, religie, …
toch sterke stabiliteit
De Nederlandse opstand (tweede helft 16 e eeuw) wordt gezien als de eerste van
de ‘Atlantic Revolutions’: Glorious Revolution, Amerikaanse revolutie, Franse
Revolutie
1.2 Historiografie van de Nederlanden
Is niet vanzelfsprekend, maar een gevolg van de visie op geschiedschrijving:
Het bestuderen van de Nederlanden voor 1800 steunt op paradigma (denkkader)
van vaderlandse geschiedenis: geschiedenis van Nederlanden zijn gegroeid
uit geschiedenis van andere domeinen
VOOR-geschiedenis van België & nederland: het projecteren van noties
‘belgië’, ‘nederland’, ‘vlaanderen’, … op deze geschiedenis is
anachronistisch
We moeten voorzichtig zijn met noties van deze geschiedenis, want zijn
bepalend voor paradigma waarin idee van naties/natiestaten centraal staat
‘Natie’: samenhorigheidsgevoel tussen inwoners van eenzelfde regio
‘Natiestaat’: opvatting dat inwoners van deze regio een eigen staat
moeten hebben die alle leden verenigd -> soeverein, autonoom t.o.v.
andere staten (komt niet altijd overeen met een natie)
-> Vandaag is de natiebeleving anders in NL dan in Vlaanderen bv. clichés,
keuken, …
!! Paradigma van natiestaat: zelf een paradigma, niet zo oud, zorgt voor
discussie bv. canon van vlaanderen, verhaal van vlaanderen, …
Denken in termen van natiestaten is nauw verbonden met de verlichting
(18E eeuw) en 19e eeuwse intellectuele cultuur
Voor 18e-19e eeuw: vorst door god aangesteld over bevolking, politieke
grenzen verschillen van natiestaten
1.2.1 Modern nationalisme
4
