Basisbegrippen van recht
Inhoudsopgave
Deel 1: wat is recht?.................................................................................................................................................................. 4
, Hoofdstuk 1: het recht – een geheel van gedragsregels....................................................................................................................4
1. Enkele definities.........................................................................................................................................................................4
Centrale elementen in het begrip recht...................................................................................................................................... 5
Hoofdstuk 1: definitie recht................................................................................................................................................................5
Hoofdstuk 2: relativiteit van deze benadering...................................................................................................................................6
Deel 2: basisbegrippen.............................................................................................................................................................. 6
Hoofdstuk 1: rechtssubjecten.............................................................................................................................................................6
1. Begrippen...................................................................................................................................................................................7
Natuurlijke personen........................................................................................................................................................................10
Rechtspersonen................................................................................................................................................................................11
Begrip en bestaansreden.............................................................................................................................................................11
Rechtspersoon versus feitelijk samenwerkingsverband.............................................................................................................12
Soorten rechtspersonen..............................................................................................................................................................12
Het legaliteitsbeginsel m.b.t. rechtspersonen............................................................................................................................14
Ontstaan en einde van de rechtspersoon(lijkheid).....................................................................................................................14
De tegenwerpelijkheid van het bestaan van de rechtspersoon aan derden..............................................................................14
Hoofdstuk 2: bekwaamheid..................................................................................................................................................... 15
Begrippen.........................................................................................................................................................................................15
De bekwaamheid van natuurlijke personen....................................................................................................................................15
Genotsbekwaamheid...................................................................................................................................................................15
Handelsbekwaamheid.................................................................................................................................................................16
Sanctionering van stellen van rechtshandelingen bij onbekwaamheid...........................................................................................19
Relatieve nietigheid versus absolute nietigheid..........................................................................................................................19
Nietigheid rechtens versus nietigheid wegens benadeling.........................................................................................................20
Bekwaamheid raakt de openbare orde.......................................................................................................................................23
De bekwaamheid van rechtspersonen.............................................................................................................................................23
Genotsbekwaamheid( p68 boek)................................................................................................................................................23
Handelsbekwaamheid.................................................................................................................................................................25
Hoofdstuk 3: rechtshandelingen.............................................................................................................................................. 26
Inleiding............................................................................................................................................................................................26
Geldigheid van rechtshandelingen...................................................................................................................................................27
De geldigheidsvereisten..............................................................................................................................................................27
Handelingsbekwaamheid............................................................................................................................................................27
De inhoud van de rechtshandeling (het voorwerp)....................................................................................................................31
Conformiteit van de rechtshandeling met dwingende rechtsregelingen – onderscheid tussen dwingend en aanvullend recht....32
Organisatie van de controle op de geldigheid van de rechtshandeling......................................................................................32
Nietigheid van rechtshandelingen...................................................................................................................................................33
De nietige rechtshandeling bestaat tot zolang ze niet werd vernietigd.....................................................................................33
Gevolgen van de nietigverklaring................................................................................................................................................33
Onderscheid tussen relatieve en absolute nietigheid.................................................................................................................34
Tegenwerpelijkheid van rechtshandelingen....................................................................................................................................35
Het beginsel van de relativiteit van de rechtshandelingen.........................................................................................................35
Relativering..................................................................................................................................................................................35
Bijkomende voorwaarden voor de tegenwerpelijkheid..............................................................................................................36
Vertegenwoordiging bij rechtshandelingen.....................................................................................................................................37
Begrip – maatschappelijke functie..............................................................................................................................................37
Juridische grondslagen van vertegenwoordigingsbevoegdheid.................................................................................................38
De toerekening van rechtsgevolgen bij vertegenwoordiging.....................................................................................................39
, De vorm van rechtshandelingen......................................................................................................................................................41
Het beginsel van het consensualisme versus het formalisme....................................................................................................41
Soorten wilsuiting........................................................................................................................................................................41
Soorten vormen...........................................................................................................................................................................42
De functie van de vorm...............................................................................................................................................................45
Soorten rechtshandelingen..............................................................................................................................................................46
Naar het aantal betrokken personen..........................................................................................................................................46
Naar de invloed op de subjectieve rechten.................................................................................................................................47
Naar de vormvereisten waaraan ze onderworpen zijn...............................................................................................................48
Naar het open of gesloten karakter............................................................................................................................................48
Naar de invloed op het vermogen...............................................................................................................................................48
Hoofdstuk 4: aansprakelijkheid........................................................................................................................................................49
Begrip en situering.......................................................................................................................................................................49
Soorten aansprakelijkheid................................................................................................................................................................50
Strafrechtelijke en burgerrechtelijke aansprakelijkheid.............................................................................................................50
Contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid..............................................................................................................50
Enkelvoudige en samengestelde aansprakelijkheid....................................................................................................................52
Schuldaansprakelijkheid en objectieve aansprakelijkheid..........................................................................................................52
Grondslagen van extracontractuele aansprakelijkheid...................................................................................................................52
Schuldaansprakelijkheid..............................................................................................................................................................52
De objectieve component: de fout..............................................................................................................................................53
Objectieve of foutloze aansprakelijkheid....................................................................................................................................57
Schade..............................................................................................................................................................................................61
Soorten schade............................................................................................................................................................................61
Causaal verband...............................................................................................................................................................................62
Equivalentieleer versus theorie van de adequate oorzaak.........................................................................................................62
Samenloop van oorzaken............................................................................................................................................................62
Gevolgen van de extracontractuele aansprakelijkheid....................................................................................................................64
Hoofdstuk 5: Rechtsmisbruik................................................................................................................................................... 64
De beperking van de uitoefening van subjectieve rechten..............................................................................................................64
De ontwikkeling van de leer van het rechtsmisbruik.......................................................................................................................65
Gevolgen van het rechtsmisbruik.....................................................................................................................................................67
Hoofdstuk 6: Subjectieve rechten............................................................................................................................................ 67
Begrip en nut....................................................................................................................................................................................67
Indeling van de subjectieve rechten volgens het rechtsobject.........................................................................................................68
Patrimoniale rechten...................................................................................................................................................................68
Extrapatrimoniale rechten...........................................................................................................................................................77
Hoofdstuk 7: Duurzame ontwikkeling...................................................................................................................................... 78
Internationaal kader........................................................................................................................................................................79
Federaal juridisch kader...................................................................................................................................................................80
Federale beleidsvisie op lange termijn........................................................................................................................................80
Actoren op federaal niveau.........................................................................................................................................................81
Federale plannen en rapporten voor duurzame ontwikkeling...................................................................................................81
Duurzame ontwikkelingseffectbeoordeling via voorafgaande regelgevingsimpactanalyse.......................................................82
Vlaams juridisch kader.....................................................................................................................................................................82
Organisaties en burgers procederen voor het klimaat: de klimaatzaken als voorbeeld.................................................................83
Duurzaamheid aan de UGent en in de rechtenopleiding.................................................................................................................84
,Deel 3: De professionele actoren in het recht........................................................................................................................... 86
Hoofdstuk 1: De magistraat.............................................................................................................................................................86
Hoofdstuk 2: Het gerechtspersoneel – codex p. 65420.....................................................................................................................87
De griffier.....................................................................................................................................................................................87
De referendaris............................................................................................................................................................................88
De parketjurist.............................................................................................................................................................................88
Hoofdstuk 3: De advocaat................................................................................................................................................................89
Hoofdstuk 4: De gerechtsdeurwaarder............................................................................................................................................90
Hoofdstuk 5: De notaris...................................................................................................................................................................91
Hoofdstuk 6: De bedrijfsjurist...........................................................................................................................................................91
Hoofdstuk 7: De overheidsjurist.......................................................................................................................................................92
Hoofdstuk 8: De jurist in academia..................................................................................................................................................92
Deel 1: wat is recht?
Hoofdstuk 1: het recht – een geheel van
gedragsregels
1. Enkele definities
,Objectief recht <-> subjectief recht
Het objectief recht is het recht als geheel van gedragsregels met bepaalde specifieke
kenmerken.
Subjectieve rechten zijn juridisch bekrachtigde aanspraken en bevoegdheden die een
rechtssubject op bepaalde zaken of jegens bepaalde personen kan uitoefenen om zijn
doelstellingen te verwezenlijken.
Privaatrecht <-> publiekrecht
Privaatrecht bevat de rechtsregels die de private (horizontale) rechtsverhoudingen
tussen de burgers regelen.
Bv: personenrecht, familierecht, verbintenissenrecht, erfrecht, handelsrecht,
goederenrecht
Publiekrecht regelt de uitoefening van het staatsgezag (verticale verhouding: tussen
de staat en de machtonderhorigen).
Bv: strafrecht, staatsrecht bestuursrecht, fiscaal recht
Rechtsfeiten
Rechtsfeiten zijn feiten waaraan het recht rechtsgevolgen verbindt.
Bijvoorbeeld: aan de geboorte worden rechtsgevolgen gekoppeld. Wanneer een kind
geboren wordt moet de naam van de biologische moeder en vader worden vermeld.
Die vrouw en man oefenen dus het ouderlijk gezag uit.
Ander voorbeeld: als je door het rood licht rijd, kan je een boete krijgen.
Rechtshandelingen
Rechtshandelingen zijn menselijke wilsverklaringen waaraan het recht
rechtsgevolgen verbindt en die gesteld worden om deze rechtsgevolgen mee te
brengen. Dit is de actieve component.
Bijvoorbeeld: ik erken een kind (vaderlijke erkenning), ik wil huwen, ik ga naar de
bakker en ik koop iets (elke overeenkomst = rechtshandeling)
Rechtsgevolgen
Rechtsgevolgen zijn gevolgen die het recht koppelt aan feiten die beantwoorden aan
de hypothese die in een norm vervat ligt.
Centrale elementen in het begrip recht
Hoofdstuk 1: definitie recht
,= een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele voorschriften, uitgevaardigd en
gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag, met het oog op een rechtszekere, rechtvaardige en
doeltreffende ordening van de maatschappij
Hoofdstuk 2: relativiteit van deze benadering
Niet overal wordt het recht, zoals in continentaal Europa, gezien als een stel gedragsregels.
Common law ≠ civil law
Common law = de regel staat niet zo centraal. Er gaat meer aandacht naar de oplossing van
concrete gevallen dan naar de opbouw van een samenhangend geheel van abstracte
regelen. Civil law = men bekijkt het recht als een stel van gedragsregels en besteed meer
aandacht aan de opbouw van een samenhangend geheel van abstracte regels.
Marxistische opvatting Het recht wordt gezien als een middel tot onderdrukking van
de lagere klassen door de heersende klassen die over
productiemiddelen beschikken. In een klasseloze maatschappij
is er gewoonweg geen plaats voor het recht.
Traditioneel Afrikaans De maatschappelijke ordening wordt niet door bindende
recht rechtsregelen gerealiseerd, maar door overleg en sociale
gedragspatronen.
Verre Oosten Sociale gedragsregelen zijn essentieel
De vraag die men ons kan stellen is of dat wij niet te veel focussen op de ordenende functie
van het recht. Het zou namelijk ook mogelijk zijn de nadruk te leggen op de humaniserende
functie.
Art.730/1,1 gerechtelijk wetboek
Art 731, eerste lid gerechtelijk wetboek
Deel 2: basisbegrippen
Hoofdstuk 1: rechtssubjecten
, 1. Begrippen
?
Rechtssubject is de “persoon” voor wie de rechtsnorm rechten en plichten
meebrengt. Het is de persoon in wiens hoofde rechten en plichten bestaan of
kunnen bestaan
à Rechtsfeiten en rechtshandelingen
We onderscheiden twee soorten rechtssubjecten:
Fysieke persoon of natuurlijke persoon
De rechtspersoon
Een persoon = iedere drager van rechten en plichten.
Juridische persoonlijkheid
Juridische persoonlijkheid omvat het geheel van rechten en plichten van een
rechtssubject.
Deze komt tot uiting in de staat van een persoon en de bekwaamheid van een
persoon.
Staat van een persoon
Staat van een persoon = geheel van bepaalde hoedanigheden van een persoon die
zijn juridische toestand in de maatschappij en in de familie bepalen en hem
onderscheiden van andere personen (artikel 6, § 2 oud BW).
We kunnen volgende elementen onderscheiden:
Staat in de maatschappij (nationaliteit)
Staat in de familie (afstamming en adoptie)
Staat als enkeling
o Fysieke elementen (geslacht en leeftijd)
▪ 18de verjaardag: volledig handelsbekwame meerderjarige
o Psychische elementen (geestestoestand)
▪ Dementeren: wanneer men niet meer bekwaam is om goederen te
beheren, is die persoon een volledig handelsonbekwame
verklaarde
meerderjarige
o Civielrechtelijke elementen (woonplaats en
familienaam)
▪ Familienaam: om u in een bepaalde familie te plaatsen
▪
De staat van een persoon is afhankelijk van:
Rechtsfeiten (geboorte en overlijden)
, Materiële rechtshandelingen (huwelijk, vaderschap)
Rechterlijke uitspraken
o Huwelijk wordt onderbonden, niet nietig verklaard, en wijzigt dus de
staat in de familie en dus ook de rechtspositie. Wijziging rechtspositie
wijzigt hier ook de genotsbekwaamheid van een persoon, nl. men kan
met iemand anders huwen.
Een wet
o Naturalisatiewet: een vreemdeling krijgt de Belgische nationaliteit,
beslist door de Kamer des Volksvertegenwoordigers. Dit zorgt voor
een verandering van de staat in de maatschappij van die fysieke
persoon. Dit is een gunst, geen recht.
De burgerlijke staat ≠ burgerlijke stand
Burgerlijke staat = iemands rechts- en handelingsbevoegdheid
Burgerlijke stand = afdeling in het gemeentehuis met registers over geboorte,
overlijden, huwelijk, … de administratie rond de burgerlijke staat
- Rechtsfeiten en rechtshandelingen vaststellen die de staat van de persoon bepalen
of wijzigen
- Ze garanderen de Het bewijs van die wijzigingen van de staat van de persoon
verzekeren, (via akten van de burgerlijke stand). De akten worden opgemaakt in DABS (=
Databank Akten Burgerlijke Stand)
- rechtszekerheid inzake de staat van de persoon en verzekert het bewijs ervan door
akten van burgerlijke stand die zorgvuldig bewaard worden
Artikel 6, § 1 BW
Functies van de burgerlijke stand:
- Bezit van staat
Bezit van staat
o Feitelijke gedragingen van een andere betrokkene die wijzen in de richting van de
uitoefening van rechten en plichten inherent verbonden aan de status familiae.
o M.a.w. een schijntoestand die juridisch wordt erkend.
Ik ben juridische vader van twee dochters uit kracht van de wet. Ik was namelijk
getrouwd met de moeder op het moment van geboorte. Ik moet dus geen juridische
erkenning doen (= wettelijk vermoeden van vaderschap). Mijn vaderschap wordt
bevestigd door bezit van staat. Ik gedraag mij namelijk als vader, Ik stel vaderlijk
sociaalgedrag. Zij gedraagt zich als kind: zij noemt mij papa. Dit staat los van de
juridische correctheid.
De toestand op het vlak van huwelijk (art. 195 – 197 BW) of afstamming, ongeacht de
vraag of tussen die personen een geldig huwelijk of vastgestelde afstammingsband
bestaat.
Functies (in het afstammingsrecht):
,o Bewijsmiddel in procedure tot vaststelling van de afstamming
- Ter bekrachtiging van de juridische werkelijkheid
- Bv: art. 324, eerste lid oud BW wat het onderzoek naar het vaderschap betreft
o Het kan verhinderen dat een op de biologische werkelijkheid gefundeerde
afstammingsband die hiermee strijdig is, wordt vastgesteld (= op grond van niet-
ontvankelijkheid)
- Bv: art. 318, § 1 oud BW: betwisting van het vaderschap van de echtgenoot
- Bv: art. 330, § 1, 1ste lid oud BW: betwisting van een moederlijke of
vaderlijke erkenning
- Er kan geen afstammingsprocedure worden opgestart
- Het socio-economisch vaderschap primeert op het biologische
Delphine Boël: ze is nog altijd juridisch kind van meneer Boël. Delphine betwist dit
en het is al bewezen. Maar Jaque heeft Delphine wel opgevoed. Heeft Delphine dan
bezit van staat op Jaque? Dit werd bevestigd en de vaderschap mocht dus niet betwist
worden. Delphine is hier niet mee eens en stapt naar het Grondwettelijk Hof. Zij
beslissen dat artikel 318, § 1 BW strijdig is met het recht op eerbiediging van het
privéleven van een kind. De wettelijke regel bestaat dus nog, maar is dus uitgehold.
Er moeten uitzonderingen mogelijk zijn.
Thuis: er is een kind geboren en iedereen weet dat Bob de biologische vader is, maar
de moeder heeft beslist om haar kind te laten erkennen door Dries. De biologische
vader wilt nu juridische vader worden, dus er moet een procedure op basis van artikel
330, § 1 BW worden gestart (betwisting van vaderlijke erkenning). Maar in de wet
staat dat als het kind bezit van staat heeft tegenover de erkenning dat dezes vordering
niet mogelijk is. Als Dries zich dus als vader van het kind gedraagt, kan Bob de
juridische vaderschap niet betwisten. Dit is ook ongrondwettelijk verklaard door het
Grondwettelijk Hof, dus ook hier zijn er uitzonderingen mogelijk.
Het bezit van staat heeft een enkelvoudig en tweezijdig karakter.
Enkelvoudig = het bezit van staat sluit het bezit van een andere staat uit.
Als de juridische vaderschap van een kind bevestigd wordt door man A, kan er
nooit een andere man ook vader zijn van dit kind.
Kind heeft dus slechts 1 wettelijke ouder (kan komen door onbekend
vaderschap, adoptie, kunstmatige inseminatie)
Tweezijdig = meerdere mensen kunnen een bezit van staat verwerven over
dezelfde persoon.
Het is wel mogelijk om bezit van staat te hebben tegenover een man en een
vrouw of tegenover een moeder en een meemoeder (twee vrouwen)
, Bekwaamheid van een persoon
Feitelijke bekwaamheid = de feitelijke mogelijkheid die een persoon bezit om een
bepaalde daad te stellen.
Wie maar één been heeft, zal niet feitelijk bekwaam zijn om met een niet-aangepaste
auto rond te rijden.
Rechtsbekwaamheid of genotsbekwaamheid = de bevoegdheid om titularis te zijn
van rechten en plichten.
Handelingsbekwaamheid = de bevoegdheid om rechten en plichten zelfstandig uit te
oefenen.
Natuurlijke personen
Elke mens is een rechtssubject, maar dit betekent niet dat elke mens evenveel subjectieve
rechten heeft, wel dat eenieder een gelijke rechts- en handelingsbekwaamheid heeft.
Natuurlijk personen
Een natuurlijk persoon is elk levend en levensvatbaar geboren mens, zonder uitzondering.
Het recht is een antropocentrisch systeem: dieren, planten, embryo’s, lijken, cellen, lijken …
hebben geen juridische persoonlijkheid, maar genieten wel van rechtsbescherming (zoals de
wetgeving betreffende de dierenbescherming).
Alleen de levend en levensvatbaar geboren mens heeft een juridische persoonlijkheid.
De juridische persoonlijkheid begint bij de levende en levensvatbare geboorte
Opmerking:
- Een doodgeboren kind of een vrucht die onmogelijk kan overleven heeft geen
juridische persoonlijkheid.
Art. 58, eerste lid oud BW
- Het ogenblik van de verwekking is van cruciaal belang. Een ongeboren vrucht
kan namelijk al bepaalde rechten hebben (geen plichten), op voorwaarde dat het
kind naderhand levensvatbaar wordt geboren.
à Geboren kind kan erven art. 4.4 BW
à Geboren kind kan schenkingen ontvangen en testamentair begunstigd worden
art. 4.137 BW
à Geboren kind kan erkend worden art. 328, § oud BW
Het ogenblik van de verwekking: periode tussen de 300ste en de 180ste dag voor de
geboorte (art. 326 oud BW) (= vermoeden juris tantum).
Tijdvak = periode van 121 dagen, maar tegenbewijs is mogelijk.
